Bakı, 29 may, AZƏRTAC
Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə ənənəvi dostluq və qardaşlıq münasibətləri siyasi dialoqun və iqtisadi-ticarət əməkdaşlığın inkişafı üçün möhkəm zəmin yaradır. Rəsmi Bakının Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə münasibətlərində Tacikistanın xüsusi mövqeyi var. Dövlətlərarası əlaqələrin dərinləşməsində mühüm rol oynayan amillərdən biri də Azərbaycan və Tacikistan Prezidentlərinin şəxsi münasibətləri və təmaslarıdır. Bu prizmadan Tacikistan Prezidenti Emoməli Rəhmonun Azərbaycana dövlət səfəri ikitərəfli münasibətlərin genişləndirilməsi üçün yeni konturların və perspektivlərin müəyyənləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımdır.
Mövzu ilə bağlı Tacikistan Respublikasının İqtisadi İnkişaf və Ticarət Nazirliyinin beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq şöbəsinin müdiri Dilşod Şərifi Azərtac-ın suallarını cavablandırıb.
- Ötən həftə Tacikistan Prezidenti Emoməli Rəhmonun Azərbaycana dövlət səfəri baş tutub. Bu səfərin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz və səfər ölkələrimiz arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına necə təsir edəcək?
- Tacikistan Prezidentinin Azərbaycana dövlət səfəri iki ölkə arasında qarşılıqlı münasibətlərin möhkəmlənməsi kontekstində əlamətdar hadisədir. Bu səfər hər iki ölkənin əməkdaşlığını dərinləşdirmək və müxtəlif sahələrdə qarşılıqlı fəaliyyət üçün yeni imkanlar açmaq istəyini nümayiş etdirdi. Səfər zamanı iqtisadi əməkdaşlığın inkişafına yönəlmiş bir sıra əsas sazişlər imzalanıb. Xüsusilə, Tacikistan Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında Bəyannamənin imzalanmasını qeyd etmək istərdim. Bu bəyannamə ikitərəfli qarşılıqlı fəaliyyətin daha da inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır, həmçinin ikitərəfli münasibətlərin daha da keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırılmasına kömək edir. Qalan sazişlər ticarət, investisiya, enerji, nəqliyyat və kənd təsərrüfatı kimi sahələri əhatə edir. Onlar gələcək əməkdaşlıq üçün hüquqi baza yaradır və qarşılıqlı etimadın möhkəmlənməsinə kömək edir. İmzalanan sazişlər və əldə olunan razılaşmalar ikitərəfli ticarətin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına, ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsinə və nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə zəmin yaradacaq.
Bundan əlavə, səfər zamanı enerji məsələlərinə də xüsusi diqqət yetirilib. Tərəflər enerji layihələrinin, o cümlədən enerji infrastrukturunun tikintisi və modernləşdirilməsinin birgə həyata keçirilməsi imkanlarını müzakirə ediblər. Bu addımlar hər iki ölkənin enerji təhlükəsizliyinə və davamlı inkişafına kömək edəcək. Tərəflər qarşılıqlı investisiyaların artırılması yollarını da müzakirə ediblər. İnvestorlar üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına, sahibkarlıq fəaliyyətinin dəstəklənməsinə hazır olduqları bildirilib. Bu addımlar Tacikistan və Azərbaycan şirkətləri üçün iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində yeni perspektivlər açır.
- Hazırda Tacikistan və Azərbaycan çoxsaylı iqtisadi layihələr üzərində birgə işləyirlər. Azərbaycan və Tacikistan arasında iqtisadi və investisiya əməkdaşlığının inkişafı üçün hansı əsas istiqamətləri daha perspektivli hesab edirsiniz?
- Tacikistan və Azərbaycan arasında iqtisadi və investisiya əməkdaşlığı iki ölkə arasında qarşılıqlı əlaqələrin inkişafı və dərinləşməsi üçün ən perspektivli sayıla biləcək bir neçə əsas istiqaməti əhatə edir. Əməkdaşlığın mühüm sahələrindən biri də enerjidir. Ölkələrimizin enerji sahəsində əhəmiyyətli resursları var ki, bu da bir çox sahələrdə birgə layihələrin həyata keçirilməsi üçün imkanlar açır.
Bundan əlavə, Düşənbənin böyük hidroenergetika potensialı var və ondan Azərbaycan investisiyalarının iştirakı ilə yeni su elektrik stansiyalarının tikintisi üçün istifadə oluna bilər. Orta Asiyanın su ehtiyatlarının 60 faizdən çoxu Tacikistanda formalaşır ki, bu da hidroenergetika potensialının inkişafı üçün yaxşı imkanlar yaradır. Bu potensial 527 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi səviyyəsində qiymətləndirilir və bu potensialın yalnız 5-6 faizi istifadə olunur. Bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının investisiyaları ölkənin enerji potensialının artırılmasına, elektrik enerjisinin digər ölkələrə ixracına və Tacikistan Respublikasında yeni enerji potensialının yaradılmasına kömək edəcək. Enerji əməkdaşlığımızın mühüm istiqamətlərindən biri günəş enerjisi olacaq. Günəş enerjisinin inkişafı ölkənin enerji portfelinin şaxələndirilməsinə və davamlı inkişafına kömək edir.
Həmçinin, ikitərəfli əməkdaşlığımızın mühüm sahələrindən biri də nəqliyyat və logistikadır. Nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyətin səmərəliliyinin artırılması üçün əsas amilə çevrilir. Mərkəzi Asiya və Qafqazı birləşdirən nəqliyyat dəhlizlərinin modernləşdirilməsi logistik əlaqələri yaxşılaşdıracaq və ticarət dövriyyəsini sürətləndirəcək ki, bu da gələcəkdə ikitərəfli ticarət dövriyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verəcək. Dəmir yolu və avtomobil kommunikasiyalarının inkişafı üzrə birgə səylər daşıma xərclərini azaldacaq və yüklərin çatdırılmasını sürətləndirəcək.
Perspektivli əməkdaşlıq üçün digər sahə sənaye və istehsal ola bilər. Sənaye istehsalının inkişafı əhəmiyyətli iqtisadi səmərə gətirməyə kömək edəcək. Bu sahə birgə müəssisələrin yaradılmasını, tikinti materiallarının, toxuculuq, qida və digər sənaye mallarının istehsalını əhatə edir. Texnoloji mübadilələr hər iki ölkə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sənaye istehsalı sahəsində qabaqcıl texnologiyaların və təcrübənin mübadiləsi məhsulların beynəlxalq bazarlarda rəqabət qabiliyyətini yüksəldəcək.
Həmçinin kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlığın vacibliyini qeyd etmək istərdim. Artıq ölkələrimiz kənd təsərrüfatı sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə ediblər, lakin mövcud potensialdan hələ də tam istifadə olunmayıb. Biz kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, kənd təsərrüfatı istehsalının səmərəliliyinin artırılması və yüksək keyfiyyətli ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı məhsullarının üçüncü ölkələrə ixracı üzrə birgə müəssisələrin yaradılmasına səy göstərə bilərik. Sonda turizm sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinin vacibliyini vurğulamaq istərdim. Biz birlikdə turizm infrastrukturu, turizm şirkətləri yarada, turist cəlb edə bilərik.
- Ölkələrimiz arasında iqtisadiyyatın hansı sahələrində istifadə olunmamış potensial mövcuddur? Ticarətin şaxələndirilməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır?
- Tacikistan və Azərbaycan arasında iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə istifadə olunmamış potensial mövcuddur və bu potensial ikitərəfli ticari-iqtisadi qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirmək və şaxələndirmək üçün reallaşdırıla bilər. Ölkələrimiz arasında informasiya texnologiyaları və rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi sahəsində də böyük imkanlar mövcuddur. Xüsusilə, biz birgə İT parklar və texnoparklar yarada, İT sənayesini inkişaf etdirə, innovasiya mərkəzləri yarada bilərik. Startapların dəstəklənməsi bizə yeni iş yerlərinin açılmasına, iki ölkənin iqtisadiyyatının səmərəliliyinin artırılmasına, həmçinin iqtisadi-ticarət əlaqələrimizin genişləndirilməsinə kömək edəcək. Qeyd etmək istərdim ki, ölkələrimiz artıq İT sənayesində, xüsusən də elektron hökumət və yeni texnologiyalar sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi məsələsi üzərində işləyirlər. İslam İnkişaf Bankı ilə əməkdaşlığımız çərçivəsində biz artıq Azərbaycan ilə elektron xidmətlər sahəsində əməkdaşlıq variantlarını nəzərdən keçiririk.
“ASAN xidmət” ilə sıx əməkdaşlığımızı da qeyd etmək istərdim ki, bu da gələcəkdə ölkələrimizə yeni texnologiyalar sahəsində qarşılıqlı fəaliyyətimizi artırmağa imkan verəcək. İkitərəfli əməkdaşlığımızın mühüm və perspektivli sahəsinə səhiyyə və əczaçılıq da daxildir. Tacikistanda əczaçılıq sənayesi sürətlə inkişaf edir. Tacikistan ərazisinin təxminən 93 faizi dağlıqdır. Dağlarımızda isə çoxlu sayda dərman bitkiləri bitir, 1600-dən çox növ dərman bitkisinin olduğu təxmin edilir ki, bu da əczaçılıq sənayesinin inkişafı üçün yaxşı bazadır. Ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın mühüm sahəsi maliyyə xidmətləri sahəsidir. Əlbəttə ki, bank sektorunda əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, əməkdaşlığı genişləndirmək və birgə maliyyə məhsulları yaratmaq vacibdir.
- Bakı və Düşənbə mühüm platformanın - BMT-nin Mərkəzi Asiya İqtisadiyyatları üzrə Xüsusi Proqramın (SPECA) köməyi ilə də münasibətlərini gücləndiriblər. Bu istiqamətdə əməkdaşlığı necə görürsünüz?
- BMT-nin Mərkəzi Asiya İqtisadiyyatları üzrə Xüsusi Proqramı ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün mühüm platformadır. Bu proqram regionun davamlı inkişafına və iqtisadi inteqrasiyasına yönəlmiş birgə layihələrin əlaqələndirilməsi və həyata keçirilməsi üçün imkanlar yaradır. SPECA çərçivəsində Mərkəzi Asiyanı digər regionlarla, xüsusən də Azərbaycanla birləşdirən nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması və modernləşdirilməsi təşəbbüsləri dəstəklənir. Bu baxımdan Azərbaycan və Tacikistan əsas nəqliyyat marşrutlarının inkişafında əməkdaşlıq edə bilərlər. Logistika və gömrük prosedurlarını təkmilləşdirmək üçün birgə işləmək ölkələrimiz arasında ticarəti sürətləndirəcək və sadələşdirəcək. Həmçinin SPECA çərçivəsində enerji sahəsində əməkdaşlıq, o cümlədən bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafı və enerji səmərəliliyinin artırılması dəstəklənir. Azərbaycan və Tacikistan su elektrik stansiyasının tikintisi və günəş enerjisinin inkişafı üzrə birgə layihələrin həyata keçirilməsini nəzərdən keçirir. SPECA çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyətimizin mühüm sahələrindən biri, əlbəttə ki, ticarət və investisiyalardır. SPECA çərçivəsində ticarət standartlarının uyğunlaşdırılması və prosedurların sadələşdirilməsi üzrə təşəbbüslər həyata keçirilir ki, bu da biznesin inkişaf etdirilməsini asanlaşdıracaq, Tacikistan və Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsinin artmasına kömək edəcək.
Nəhayət, ölkələrimiz bu platformadan ticarət qaydalarını uyğunlaşdırmaq və ticarət maneələrini aradan qaldırmaq üçün istifadə edirlər. SPECA çərçivəsində investisiya forumları da keçirilir ki, bu da investisiyaların cəlb edilməsinə və yeni tərəfdaşların axtarışına kömək edir. Beləliklə, SPECA çərçivəsində əməkdaşlıq Azərbaycan və Tacikistan arasında iqtisadi qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşdirilməsi üçün unikal imkanlar yaradır ki, bu da Bakı və Düşənbə arasında davamlı iqtisadi əlaqələrin inkişafına töhfə verir.
- Azərbaycan artıq Tacikistanda alüminium zavodunun yenidən qurulmasına investisiya qoymaq niyyətindədir. Ölkələrimizin sənaye əməkdaşlığını necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycan və Tacikistan arasında sənaye əməkdaşlığı, xüsusilə alüminium zavodunun yenidən qurulması kontekstində mühüm potensiala malikdir və hər iki ölkənin iqtisadi əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi və istehsal potensialının inkişafı üçün mühüm addımdır. Bu layihə onu perspektivli və qarşılıqlı faydalı edən bir çox cəhətlərə malikdir. Bu tərəfdaşlıq istehsalın modernləşdirilməsinə, iqtisadi artıma, yeni iş yerlərinin açılmasına və regionda ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına öz töhfəsini verir. Alüminium zavodunun yenidən qurulmasına qoyulan sərmayələr bizə istehsalat sahələrini modernləşdirməyə, müasir texnologiyalar tətbiq etməyə və məhsulun keyfiyyətini yüksəltməyə imkan verəcək. Bu da öz növbəsində Tacikistan alüminiumunun dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətini təmin edəcək və bu zavodun modernləşdirilməsi istehsal gücünü artıracaq və Azərbaycana ekoloji cəhətdən təmiz alüminium ixrac edəcək.
Ölkələrimiz arasında sənaye tərəfdaşlığı çox böyük potensiala malikdir. Biz mədənçilik sahəsində əməkdaşlıq edə bilərik. Tacikistanda dağ-mədən sənayesi sürətlə inkişaf edir və Azərbaycan müəssisələri Tacikistanda konsentrat emalına investisiya yatıra bilərlər. Toxuculuq sənayesi də ikitərəfli əməkdaşlığımızın çox perspektivli sahəsidir. Tacikistanda ildə 500 tondan çox pambıq istehsal olunur ki, bu da toxuculuq sənayesinin inkişafı, hazır toxuculuq məhsullarının istehsalı və üçüncü ölkələrə ixracı üçün böyük imkan yaradır.
- Bu ilin noyabrında Azərbaycan irimiqyaslı tədbirə - BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransına (COP29) ev sahibliyi edəcək. Bu baxımdan mən ölkələrimiz arasında yaşıl əməkdaşlıq haqqında danışmaq istərdim. Azərbaycan və Tacikistan yaşıl enerjinin inkişafı üçün öz resurslarından və texnologiyalarından necə istifadə edə bilər?
- Azərbaycan və Tacikistan arasında yaşıl enerjinin inkişafı sahəsində əməkdaşlığın güclü potensialı var. Hər iki ölkə bu istiqamətdə əməkdaşlığı dərinləşdirmək üçün təbii ehtiyatlardan və qabaqcıl texnologiyalardan istifadə edə bilər. Qarşıdan gələn konfrans fonunda bu əməkdaşlıq daha da aktuallaşır. Tacikistan əhəmiyyətli su ehtiyatlarına və hidroenergetikanın inkişafı üçün potensiala malikdir. Bizim birgə layihələrimizə su elektrik stansiyalarının tikintisi və modernləşdirilməsi də daxil ola bilər. Azərbaycan Tacikistanda su ehtiyatlarından istifadənin səmərəliliyini artıracaq hidroenergetika layihələrinin həyata keçirilməsi üçün investisiya texnologiyaları təqdim edə bilər.
Hər iki ölkədə günəş şüalanmasının davamiyyəti yüksək səviyyəyə malikdir ki, bu da günəş enerjisinin inkişafı üçün əla şərait yaradır. Günəş parklarının yaradılması və ərazilərdə günəş panellərinin quraşdırılması qalıq yanacaqlardan asılılığı və istixana qazı emissiyalarını azaltmağa kömək edəcək. Bu baxımdan ölkələrimiz yaşıl texnologiyaların tədqiqi və inkişafı üzrə ixtisaslaşmış müştərək elmi-tədqiqat mərkəzlərinin və laboratoriyaların açılmasında qarşılıqlı fəaliyyət göstərə bilər. Biz texnologiyanın mənimsənilməsini sürətləndirməyə kömək edəcək bilik mübadiləsi apara bilərik. Günəş enerjisindən istifadə ilə bağlı pilot layihələr də həyata keçirə bilərik. Ümumiyyətlə, Azərbaycan və Tacikistan arasında yaşıl əməkdaşlıq davamlı enerjinin inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. COP29 kimi beynəlxalq platformalarda birgə səylər bu əməkdaşlığı daha da gücləndirə və hədəflərə çatmağa kömək edə bilər.
