"Tikinti şirkətlərinin fəaliyyətinə dövlət nəzarəti ilə yanaşı, ictimai nəzarət də olmalıdır"

Son illər daşınmaz əmlak bazarı xüsusi dinamikliyi, sürətli qiymət artımı ilə müşahidə olunur. Əgər əvvəlki illərdə qiymət artımı əsasən payız aylarında baş verirdisə, son bir neçə ildir, bu dinamiklik demək olar ilin bütün fəsillərində özünü büruzə verir.

Azərbaycan Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin sədri Vüqar Oruc ilə söhbətimiz də elə bu məsələlərlə bağlıdır.

 

- Vüqar bəy, bu gün ölkəmizdə fəaliyyət göstərən tikinti şirkətləri ilə bağlı daha çox hansı məsələlərlə bağlı nasazlıqlar müşahidə olunur?

- Bu məsələdə qardaş Türkiyənin təcrübəsini nümunə gətirməklə başlamaq istərdim. Bilirsiniz ki, tikinti lisenziyasının verilməsi  tikinti şirkətlərinin peşəkarlıq səviyyəsinin qiymətləndirilməsindən sonra həyata keçirilir. Qardaş Türkiyədə bir dönəm peşəkarlıq səviyyəsinə cavab verməmələrinə baxmayaraq, bəzi şirkətlərə lisenziyalar verildi və nəticədə tikinti işləri o qədər keyfiyyətsiz görüldü ki, binaların konstruksiyası zəlzələyə davam gətirmədi. Belə halların baş verməsi digər ölkələrdə, o cümlədən, bizim ölkəmizdə də mümkün ola bilər. Buna görə də bu məsələyə çox ciddi yanaşmaq lazımdır. Hazırda bir məsələni də xüsusi vurğulamaq istərdim ki, bizdə tikinti işləri nəzarət altındadır. Sadəcə elə tikililər var ki, onlar hazırda təhvil-təslim prosesindən keçməyib, müvafiq şərtlərə cavab vermədiklərinə görə sənədlə təmin olunmur. Təəssüf ki, belə binalarda hələ də yaşayış var və bu da sakinlər üçün çox böyük təhlükədir. Bu baxımdan tikinti şirkətlərinin fəaliyyətinə çox ciddi nəzarət həyata keçirilməlidir. Sakinlərin təhlükəsizliyi məhz yaşayış binalarının keyfiyyətindən, onların dözümlülüyündən asılıdır. Hər hansı məsuliyyətsizliyin,  qanundan kənar fəaliyyətin zərbəsi sonda vətəndaşlara və dövlətə dəyə bilər. Ona görə də hesab edirəm ki, tikinti fəaliyyətinə dövlət nəzarətindən əlavə ictimai nəzarət də olmalıdır.

- İctimai nəzarət deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?

- Bu barədə həm dövlət qurumlarına müraciətlər olunub, həm də media vasitəsilə təklifimiz dəfələrlə işıqlandırılıb. İctimai nəzarət dedikdə bu sektorda fəaliyyət göstərən şirkətlərin, ictimai birliklərin nümayəndələrindən ibarət bir ictimai qurumun fəaliyyətini nəzərdə tuturuq və hesab edirik ki, bu, tikinti şirkətlərinin məsuliyyətini daha da artırar.

- Sizcə, daşınmaz əmlak bazarındakı mövcud qiymətlərlə əhalinin sosial rifah səviyyəsi adekvatdırmı?

- Etiraf etmək lazımdır ki, minimum əmək haqqı və orta aylıq əmək haqqı ilə mənzillərin qiyməti arasında çox fərq var. Hesablasaq görərik ki, vətəndaş bir mənzil əldə etmək üçün ən azı ömrünün yarısını çalışmalıdır. Amma təbii ki, dövlətimiz bununla bağlı əlavə vasitələr düşünür. İlkin ödəniş etməklə kreditlə mənzillərə sahib olmaq mümkündür və eyni zamanda əmək haqlarının artırılması, sosial rifahın yüksəldilməsi istiqamətində də addımlar atılır. Elə bir dövr olacaq ki, bütün vətəndaşlar öz əmək haqları hesabına mənzil əldə edə biləcəklər. Hazırkı vəziyyəti  görürük və güman edirik ki, Azərbaycanın iqtisadi inkişafı gücləndikcə, müharibənin vurduğu yaralar sağaldıqca, ölkədə istehsal artdıqca mövcud disbalans da aradan qalxacaq. Qeyd edim ki,  Azərbaycanda əmək haqqı ilə mənzil sahibi olmaq istəyənlərin sayı o qədər də çox deyil. Müəyyən əlavə gəlirlər istiqamətində toplamalar, yığımlar olur və ondan sonra mənzil alınır. Bundan əlavə, ipoteka kreditləşməsi var və həm gənc ailələr, həm də aztəminatlı ailələr bu layihələrdən istifadə edərək ev sahibi ola bilərlər.

-  Yəni deyirsiniz ki, uzun  müddətli ipoteka krediti ilə mənzil almaq sərfəlidir?

- Təbii ki, mənzil alması üçün birdən-birə böyük məbləğ sərf edə bilməyən ailələr bu metoddan istifadə etməlidir.

-  Xarici investorlar ölkəmizdə bu sahəyə investisiya yatırmaqda maraqlıdırlarmı?

- Hər kəsə məlumdur ki, tələbələr üçün ölkədə yataqxanalara ehtiyac var. Yaxşı olardı ki, investorlara, sahibkarlara belə bir şərait yaradılsın ki, özəlliklə də xanımlar üçün yataqxanalar inşa olunsun. İkincisi, universitet, tədris müəssisələri kompleksləri yaradılsın ki, orada həm tələbələrin oxuması, həm də yaşaması üçün şərait yaradılsın. Xarici təcrübələrdə bunun şahidi oluruq. Yəni bu tip layihələr həyata keçirilsə, ölkədə mənzilə olan tələbat müəyyən qədər aşağı düşə bilər. Gələcəkdə təkcə dövlət tərəfindən deyil, eyni zamanda özəl və sosial layihələrin hazırlanıb həyata keçirilməsi istiqamətində də addımlar atılmalıdır ki, Azərbaycanda yaşayış məkanına olan tələbat ödənilsin. Bu gün minlərlə gənc ailə var ki, onların hələ də mənzil əldə etmək xəyalları gerçəkləşməyib. Bu istiqamətdə dövlətin müvafiq proqramları, layihələri var. Düşünürəm ki, kompleks addımlar atılmalıdır ki, vətəndaşlarımızın mənzil problemi həllini tapsın.

- Sovet dövründə paytaxt ərazisində binalar tikilərkən müəyyən normativlər müəyyən olunmuşdu. Məsələn, binaların hündürlüyü 10-11 mərtəbədən artıq olmamalı idi. Hansı dəyişiklər baş verdi ki, hazırda nəzərdə tutulduğundan 2-3 dəfə hündür binalar tikilir?

- Bəli, belə bir normativ var idi. Müstəqillik dövründə bu normativ kənara qoyuldu və hazırda çox böyük, hündür göydələnlər tikilir və bu da bəzi məsələlərlə bağlı təhlükə yaradır. Amma bu məsələni elə həll etmək lazımdır ki, texnologiyalar və keyfiyyətli tikinti materialları həmin durumu dəyişə bilsin. Tikinti işlərini daha təhlükəsiz qaydada həyata keçirmək lazımdır, hər bir tikinti işində mümkün tektonik hadisələr nəzərə alınmalıdır. Yaxşı olar ki, müvəqqəti zəlzələ çantaları hazırlansın və baş verə biləcək hər hansı faciəyə hazırlıqla bağlı kurslar həyata keçirilsin. Çünki qarşıdakı illər belə bir təhlükənin olacağı indidən bildirilir və buna hazır olmaq lazımdır. Bakı böyük şəhərdir, hündür göydələnləri var. Əgər hər hansısa bir hadisə baş verərsə, bunun nəticələri çox ciddi ola bilər. Ona görə də həm xalq, həm də hökumət olaraq bu məsələlərə ciddi hazırlaşmalıyıq.

- Mənzil sahibi olmaq istəyən xeyli vətəndaş var ki, köhnə, yoxsa yeni tikilən binadan ev almaq barədə qərar verə bilmir. Sizcə hansı tikili məsləhətlidir - köhnə, yoxsa yeni?

- Adətən hər hansı binanın aşınma müddəti nəzərə alınır, yəni həmin bina neçə il müddətində xidmət göstərə bilər. Tikili nəzərdə tutduğu müddəti başa vurubsa, həmin binalarda mənzil almaq məqsədəuyğun deyil. Daha çox yeni tikilən binaları tövsiyə edərdik. Yeni tikililərin, adından da göründüyü kimi, həm konstruksiyası, həm də tikinti materialları müasir dövrün tələblərinə daha çox uyğundur.

- Amma el arasında deyirlər ki, köhnə tikililər daha möhkəm olur.

- Belə fikrin yaranmasına bəzən yeni tikililərin o qədər də möhkəm və müəyyən şərtlərə uyğun şəkildə tikilməməsi səbəb olur. Əslində ölkədə kifayət qədər yeni binalar var ki, onlar müasir şərtlərə uyğun şəkildə tikilir və onlardan mənzil əldə etmək daha müvafiqdir. Köhnə layihələr uzun müddətdir ki, mövcuddur. Həmin binalar nə qədər möhkəm tikilsə də, zaman öz sözünü deyir. Bu baxımdan hesab edirəm ki, yeni tikililər daha məqsədəuyğundur.

Bir də insanların komfort tələbi var. Köhnə tikililər müasir dövrlə o qədər də ayaqlaşmır, yəni planlaşdırılması müasir tələblərə uyğun deyil. Yeni tikililər vətəndaşlara imkan yaradır ki, daxili planlamanı öz zövqlərinə uyğun şəkildə aparsınlar.

- Son dövrlər mənzillərin sürətli qiymət artımını nə ilə əlaqələndirirsiniz?

- Bu məsələyə kompleks şəkildə yanaşmaq lazımdır. Bəzi mütəxəssislər bunu ancaq bazarla əlaqələndirirlər. Eyni zamanda müəyyən sosial proyektlər var ki, Azərbaycan dövləti həmin sosial proyektləri icra edir. İpoteka, kredit zəmanəti fondu müəyyən məbləğlər ayrılır ki, vətəndaşlar həmin məbləğ müqabilində kreditlə mənzil sahibi olurlar. Bu da təbii ki, bazarda canlanma yaradır. Bundan əlavə, regionda baş verən müharibə də öz sözünü deyir. Müharibələr nəticəsində soydaşlarımızın əsas diqqəti yenidən ölkəmizə yönəlib və investisiya məqsədilə yatırımlar məhz daşınmaz əmlak bazarına yönəlib, bu da qiymətlərin artımına səbəb olub. Öz bizneslərini Azərbaycana köçürməyə cəhd edən soydaşlarımız ölkədə kifayət qədər daşınmaz əmlak alqı-satqısı ediblər. Müqayisə etsək görərik ki, iki il əvvəlki vəziyyətə baxanda tikinti materiallarının qiyməti xeyli artıb. Bu da tikinti şirkətlərinin öz mənfəətlərini düşünərək daha baha qiymətə təklif etməsinə səbəb olur.

Digər amillərdən biri də ölkənin iqtisadi inkişaf yolunda olmasıdır. İqtisadi inkişafda olan ölkədə daşınmaz əmlakın qiyməti yüksəkliyi ilə seçilir. Əgər Azərbaycanda inkişaf olmasaydı, evlərin qiymətləri indiki kimi yüksək olmazdı. Digər tərəfdən, dünyada baş verən qlobal inflyasiya da daşınmaz əmlaka birbaşa təsir göstərən amillərdəndir. Hazırda qiymətlərin artımı müvafiq xarakter daşıyır. Əvvəllər biz bunu hesablaya bilirdik, lakin hazırda bunu proqnozlaşdırmaq çox çətindir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə də tikinti-bərpa işləri aparılır. Bu da tikinti materiallarının qiymətinə təsir göstərir.

- Bəzi mütəxəssislər bildirirlər ki, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə yeni yaşayış binaları tikiləndən sonra məcburi köçkünlər həmin mənzillərə köçürüləcək, onların yaşadığı mənzilləri satışa çıxarılacaq və bu, bazar qiymətlərinin sabitləşməsinə təsir göstərəcək. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- Bu, yanlış mövqedir. Yeni layihələrə görə işğaldan azad olunan ərazilərdə yeni yaşayış binaları və standart kəndlər inşa olunur. Məcburi köçkünlərin həmin ərazilərə köçürülməsi prosesi mərhələ ilə həyata keçirilir. Proses mərhələ ilə baş verdiyinə görə də bunun bazara çox da böyük təsir edəcəyini düşünmürəm. Bundan əlavə, boşalacaq o mənzillərin müştəriləri qane edib-etməyəcəyi də mübahisəli məsələdir. Buna görə də bu prosesin bazar qiymətlərinə elə də ciddi təsir göstərəcəyini düşünmürəm.

Havar ŞƏFİYEVA






















Bizi İnstagramda izləyin