AZ
Mövzular
Siyasət

Son 20 ildə ilk: Ərdoğan niyə uduzdu?

reyting.az
12:06 02.04.2024

Son

Ərdoğanın hakimiyyəti dövründə çoxlu böhranlar olub. Onu iki dəfə devirməyə cəhd ediblər. Bir dəfə bələdiyyə sədri olduğu şəhərdə uduzub. Buna baxmayaraq, dördüncü və yəqin ki, ən xoşagəlməz zərbələrdən birinin qarşısı alına bilməyib.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

İlk dəfə 2013-cü ildə Gəzi parkında ağacların kəsilməsinə görə Ərdoğanı kənara atmağa cəhd ediblər. İkinci cəhd 2016-cı ildə hərbi çevrilişlə olub.

Onun “İstanbula nəzarət edən Türkiyəyə də nəzarət edir”,- ifadəsini hər kəs xatırlayır, lakin 2019-cu ildə Ərdoğan İstanbulda uduzdu - müxalifətin namizədi Əkrəm İmamoğlu hətta daha çox səs topladığı ikinci turda belə dayandırılmadı. Ancaq 2023-cü ildə İstanbulu itirən Ərdoğan yenə də prezident seçkilərində qalib gələ bildi.

Martın 31-də Türkiyənin hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası 2002-ci ildən bəri ilk dəfə regional seçkilərdə məğlub olub. Müxalifətdə olan Cümhuriyyət Xalq Partiyası (CHP) nəinki bütün ölkə üzrə daha çox səs (AKP-yə qarşı 37% - 35%), həm də mühüm şəhərlərdə - İstanbulda (ölkə ÜDM-nin üçdə birini təşkil edir), Ankarada (paytaxt), İzmirdə (sənaye mərkəzi), Bursa (Osmanlı İmperiyasının keçmiş paytaxtı) və Antalyada (kurort mərkəzi) qalib gəlib.

Ərdoğanın partiyasının məğlubiyyəti, bir tərəfdən, təəccüb doğurur.

Axı, təxminən bir il əvvəl keçirilən parlament seçkilərində onurğa sütununu AKP-MHP ittifaqı təşkil edən “Cümhur İttifaqı” hökuməti 600 mandatdan 336 mandat əldə edərək inamlı qələbə qazanmışdı. Ərdoğanın özü ikinci turda da olsa, müxalifət lideri Kamal Kılıçdaroğlunu məğlub edib.

Niyə bir ildən sonra iqtidarda olan partiyanın nəticələri bu qədər fərqlidir və müxalifət niyə üstünlük əldə edir?

Burada iki izahat var.

Birinci amil subyektivdir. Xatırladığımız kimi, ötən il hakimiyyətə can atan Kılıçdaroğlu İstanbulun məşhur bələdiyyə sədri İmamoğlunun prezident seçkilərində müxalifətin əsas namizədi kimi iştirakına mane olmuşdu. O, Ankaranın heç də az populyar olmayan bələdiyyə sədri Mənsur Yavasa müdaxilə edib.

İki namizədin hər biri özünəməxsus şəkildə zəhərli idi. İmamoğlu haqqında Mərkəzi Seçki Komissiyasını təhqir etdiyinə görə məhkəmə prosesi başlayıb, Yavaş millətçidir. Buna baxmayaraq, parlaq namizəd olmadığı üçün Ərdoğan müxalifəti asanlıqla məğlub etdi.

Eyni şəxsi amil parlament seçkilərinin nəticələrinə də təsir etdi.

Kılıçdaroğlu CHP partiyası və müxalifətdəki “Millət İttifaqı” koalisiyasının başqanı olaraq parlamentdə öz adamlarını dibə sürükləyib.

Üstəlik, müxalifətin reputasiyasına qalmaqallar təsir edib. Seçkilərə 3 gün qalmış Vətən Partiyasının sədri Məhərrəm İncə sosial şəbəkələrdə nüfuzdan salan foto və videolara görə namizədliyini geri götürüb. Bundan başqa, İYİ Partiya başqanı Meral Akşener İmamoğlu və Yavaşın namizədliyini daha uğurlu hesab edərək Kılıçdaroğlunu dəstəkləməkdən imtina etdiyi üçün “Millət İttifaqı”nda qalmaqal yaranıb.

Digər tərəfdən, prezident seçkilərinin paralel keçirilməsi Ərdoğanın koalisiyasına əlavə səs almasına kömək etdi.

AKP-nin məğlubiyyətində obyektiv amil iqtisadiyyatdır.

Ötən il qazandığı qələbədən dərhal sonra Ərdoğan Qərblə yaxınlaşmağa və BVF-nin əsas uçot dərəcəsinin artırılması ilə bağlı tövsiyələrini həyata keçirməyə başladı. 2021-ci ildən bəri ilk dəfə olaraq Türkiyədə inflyasiya yavaşlasa da, 85 faizlik çox yüksək səviyyədə qalır. Maliyyə naziri Nurəddin Nebati bəyan edib ki, inflyasiyanın pik həddi keçib və ölkə aşağıya doğru gedir. ÜDM də normal görünür, 2023-cü ildə 4,5 faiz artıb. İşsizlik səviyyəsi son 10 ildə ən aşağı səviyyəyə (9,4%) düşüb.

Nisbi irəliləyişlərə baxmayaraq, iqtisadi böhran vətəndaşların rifahına ciddi zərbə vurdu. Hər şey bahalaşır: yemək, maşın və mənzil. Bir çox türk xaricə iş olmadığı üçün yox, xaricdə daha çox qazana bildiyi üçün üz tutur.

Əgər iqtisadiyyat əsas problemdirsə, o zaman bir sıra digər xırda məsələlər də hakimiyyətə qarşı oynaya bilər. Əsasən Suriyadan olan 5 milyona yaxın qaçqının taleyi həll olunmayıb. Miqrantlar sosial münaqişələr yaradırlar. Vertikal hakimiyyət strukturunun güclənməsi, müxalif siyasətçilərin və jurnalistlərin həbsi, eyni şəxsin 20 illik hakimiyyətdə olması bitərəf seçiciləri də qıcıqlandıra bilər.

Ərdoğanın ikinci turda çətinliklə postunu qoruduğu ötənilki seçkilər və İstanbulu uduzduğu 2019-cu ildəki bələdiyyə seçkiləri həyəcan siqnalı idisə, dünənki səsvermə həyəcan təbili çalır. Bu dəfə zəng həm Ərdoğan, həm də partiyası üçün çalınır.

2028-ci ilə hələ çox vaxt var. Amma heç nə dəyişməsə, prezidentin varisi növbəti prezident seçkilərində acınacaqlı şəkildə, AKP-nin rəhbərlik etdiyi alyans isə parlamenti itirə bilər. Qələbədən ruhlanan müxalifət artıq növbədənkənar prezident seçkilərinin keçirilməsini istəyir, lakin prezidentin müşaviri Mehmet Uçum belə bir fikri rədd edib.

Ərdoğan növbəti seçkilərdə iştirak etməyəcək. O, indiki seçkilərin onun üçün sonuncu olacağını artıq bəyan edib. Lakin o, təkcə yeni sistem deyil, həm də yeni ölkə qurmuş lider kimi öz irsini qoruyub saxlamağın qayğısına qalmalıdır.

Məğlubiyyətini etiraf etdikdən sonra Ərdoğan səs verən vətəndaşların mesajını “obyektiv və özünütənqidi” təhlil edəcəyinə söz verib. Prezident özünü və administrasiyasını əhalinin rifahını və təhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq, zəlzələdən zərər çəkmiş rayonları bərpa etmək üçün “yorulmadan işləməyə” öhdəlik götürdü. Prezidentin köməkçisi Uçum açıq şəkildə bildirdi ki, hakimiyyət qarşıdakı dörd ili islahatların həyata keçirilməsinə sərf edəcək.

Ərdoğan hələ varisi ilə bağlı qərar verməyib. Fərqli adlar qoyurlar. Bəziləri təcrübəli xarici işlər naziri Hakan Fidandan, bəziləri uğurlu iş adamı və PUA istehsalçısı Səlcuq Bayraktardan danışır. Şəxsin rolu əsas əhəmiyyət kəsb edəcək. Ancaq harizma sizi çox uzağa aparmayacaq.

2028-ci ildə türklər AKP-nin namizədini və partiyanın özünü əməli ilə mühakimə edəcəklər. Türkiyə hakimiyyətinin iqtisadiyyat və miqrantların öhdəsindən gəlib-gəlməyəcəyini zaman göstərəcək.

Prinsipcə, bələdiyyə seçkiləri xarici siyasətə təsir etməməlidir. 2019-cu ildə Respublikaçılar İstanbul və Ankaranın bələdiyyə sədri oldular, lakin beynəlxalq siyasət ciddi şəkildə prezidentin iradəsinə tabe idi. Ərdoğan Suriyada “Sülh çeşməsi” əməliyyatını həyata keçirdi, 2020-ci ildə İdlibdə Əsəd qoşunlarına qarşı döyüşdü və eyni zamanda Liviyadakı əl-Sərrac hökumətinə general Haftarla mübarizədə kömək etdi. Eyni zamanda, xatırladığımız kimi, zəlzələ ilə daha da ağırlaşan iqtisadi böhranın pik nöqtəsi fonunda Ərdoğan AB və ABŞ-a qarşı yumşaldı və İsveçin NATO-ya üzvlüyünü təsdiqlədi.

İnvestisiya mühitini daha da yaxşılaşdırmaq üçün Ərdoğan Qərblə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün tədbirlər görməyə davam etməli olacaq. Eyni zamanda, o, ticarət və maliyyə əlaqələrini şərqin xeyrinə şaxələndirmək üçün fəal addımlar atacaq. Əbəs yerə deyil ki, Türkiyə ilə Fars Körfəzi Ərəb Dövlətləri Əməkdaşlıq Şurası bu yaxınlarda azad ticarət zonası ilə bağlı danışıqlara başlayıb.

Rusiya Türkiyə üçün əsas və enerji tərəfdaşı olaraq qalır, ona görə də üçüncü dərəcəli sanksiyalar riski reallaşsa belə, Qərblə yaxınlaşma Moskva ilə birgə layihələr hesabına baş tutmayacaq.

Ərdoğan üçün ideal geosiyasi ssenari həm Rusiya, həm də Qərblə normal münasibətlərdir. Türkiyə hər iki lövhədə məharətlə oynamaq üçün Moskva ilə Vaşinqton arasında qarşıdurmanın dərəcəsini azaltmalıdır. Ona görə də yaxın illərdə Ərdoğan Ukraynadakı münaqişənin həlli və ya ən azı dondurulması üçün səylərini davam etdirəcək. Bu payızda Ağ evdə mümkün administrasiya dəyişikliyi onun üçün “quyruq küləyi” ola bilər.

Y. QACAR
Seçilən
198
50
Mənbələr
Şərh ()
Bağla