İran silahla Afrikanın etibarını qazanmağa çalışır

Tehran qitədə möhkəmlənmək arzusunu gizlətmir

İran rəhbərliyi Afrika ölkələri ilə əlaqələrin hərtərəfli inkişafına üstünlük verdiyini bəyan edib. Bu yaxınlarda İslam Respublikası qitənin 40-dan çox ölkəsinin iqtisadiyyat nazirlərini bir araya gətirən beynəlxalq İran-Afrika sammitinə ev sahibliyi etdi. Buna baxmayaraq, Tehranın yəqin ki, etibar qazanmağı planlaşdırdığı əsas vasitə, xüsusən də yerli oyunçuların ABŞ və Fransa ilə hərbi tərəfdaşlıq formatından imtina etməsi fonunda silah ixracı olaraq qalır. Ekspertlər hesab edir ki, İran ekspansiyasının indiyədək Rusiya tərəfinin əlindədir.

Tehranın Afrika ilə hərtərəfli əlaqələrin gücləndirilməsində prioritet hesab etdiyi barədə bəyanatı İslam Respublikasının xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan verib. O, Tehrana öz ixrac məhsullarını təqdim etmək imkanı verən mühüm kommersiya hadisəsi olan “Expo 2024” beynəlxalq sərgisində iştirak etmək üçün İrana gələn CAR-ın kiçik və orta sahibkarlıq naziri Nqeyt Robard ilə görüşündə bunu vurğulayıb.

Sərgi ilə paralel olaraq Tehranda 40 ölkədən nümayəndə heyətinin gəldiyi ikinci beynəlxalq “İran-Afrika” forumu keçirilib. Açılışda prezident İbrahim Rəisi deyib ki, İslam Respublikasının Afrikada neft emalı zavodu və ya elektrik stansiyası tikmək imkanı var. “Qərb Afrikada öz maraqlarını təmin etmək üçün fürsət görür. Onlar bütün Afrikanın onların olmasını istəyirlər. Biz istəyirik ki, Afrika afrikalılar üçün olsun, yanaşmalarımızdakı fərq budur”, - icra başçısı vurğulayıb.

Bu günlərdə BƏƏ-nin “Əl-Ain” nəşri yazıb ki, İran tərəfi Afrikada öz mövqelərini təkcə ticarət yolu ilə deyil, həm də silah tədarükü ilə gücləndirməyə çalışır. Ərəb dövlətlərinin bu mövzuya marağı onların sərmayələrini ənənəvi təsir dairəsi olan Ərəb Afrikasının hüdudlarından kənarda da genişləndirmək istəklərini nümayiş etdirə bilər. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, Afrika Buynuzu - Yəmən husilərinin fəallaşması fonunda - naviqasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından strateji əhəmiyyətli bir yerə çevrilir.

Bu, Tehranın afrikalı oyunçuları silahla təchiz etməyə hazırlığının müzakirəsi ilk dəfə deyil. 2023-cü ilin mayında Malinin müdafiə və veteranlarla iş üzrə naziri Sadio Camara İrana səfər edərkən, ev sahibi ölkə Bamakonu hərbi texnika ilə təmin etmək və terrorizmlə mübarizədə təcrübə mübadiləsi aparmaq imkanlarını vurğulamışdı.

2024-cü ilin fevralında İran tərəfinin Sudan Silahlı Qüvvələrinə rəqib düşərgə olan Sürətli Dəstək Qüvvələrinə qarşı istifadə üçün qabaqcıl döyüş pilotsuz uçan aparatları tədarük etdiyi barədə xəbərlər yayıldı. Güman edilirdi ki, bu yolla Tehran Qırmızı dənizdə enerji layihələndirmək imkanı verən liman obyekti olan Port Sudana çıxışı “almağa” ümid edir.

İranın qitədə marağında “nüvə” faktoru var. Bundan əvvəl “The Wall Street Journal” öz mənbələrinə istinadən yazıb ki, ABŞ İranın Nigerdəki uran yataqlarına çıxış əldə etmək istəməsində şübhələnir. Ötən gün Fransanın Africa Intelligence portalı qeyd edib ki, Vaşinqton İran-Niger danışıqları ətrafındakı vəziyyəti diqqətlə izləyir və bu, eyni zamanda Fransanın nüvə nəhəngi Orano-nu çətin vəziyyətə sala bilər. Fevral ayında korporasiya fransız qoşunlarının çıxarılmasına baxmayaraq Qərbi Afrika ölkəsində məhdud əməliyyat fəaliyyətinin davam edəcəyini bildirmişdi.

Şərqşünas Natalya Filippova söhbətində bildirib ki, Afrika təkcə İranı cəlb etmir. Afrikada nüfuz yarışında çoxlu sayda iştirakçı var. İlk növbədə, onları qitənin zəngin olduğu təbii sərvətlər cəlb edir. İkincisi, bunlar satış bazarlarıdır - silahlardan tutmuş qabaqcıl texnologiyalara qədər. Biz Fransa və ABŞ-ın gedişindən sonra vakuumun yarandığı yerdə İranın təsirinin artdığını görürük. Sahel zonasında Afrika ölkələrinin yeni rəhbərliyinə tətbiq edilən sanksiyalar hökumətləri investisiya axtarmağa sövq edir.

"Bu investisiyalar eyni zamanda İranın yumşaq gücünün inkişafına müsbət təsir göstərir", - ekspert qeyd edir. – Tehran uzun müddətdir ki, Qərbə müxalif mövqedədir. İran prezidenti İbrahim Rəisinin İranda keçirilən sonuncu Afrika sammitində vurğuladığı kimi, Afrika Qərbin maraqlarına xidmət etməməli, öz maraqlarını müdafiə etməlidir. Sanksiyalar, Tehranın fikrincə, yalnız Qərb ölkələrinin öz siyasətlərini tətbiq etmək niyyətini əks etdirir. Bu “yumşaq güc” sayəsində İranın imici də yaxşılaşır”.

Filippovanın sözlərinə görə, digər vacib məqam İrana yaxın dövlət və qeyri-dövlət oyunçularından ibarət qeyri-rəsmi klub olan “müqavimət oxu”nun inkişafıdır. “Sudanda İranın təsiri müşahidə olunub”, o xatırladıb. – İranın bu ölkədəki maraqları Qırmızı dənizə nəzarət etmək, onun “müvəkkillərini” silahla təmin etmək və ABŞ və Körfəz ölkələrinin siyasi çəkisini azaltmaqdan ibarətdir. “Sudan əvvəllər İsraillə normallaşma sazişi bağlamağa hazır idi, bu, İranın maraqlarına uyğun deyil”.

Hələ ki, İranın qitəyə marağı Rusiya üçün birbaşa problem yaratmır. Rusiyanın əsas rəqabəti layihələrin inkişafı üçün böyük maliyyə potensialına malik olan Türkiyədir. Türkiyə, digər şeylər arasında, Sahel ölkələrinə kömək edəcəyinə söz verib. İranın təsirini qiymətləndirməmək olmaz, lakin o, hələ o qədər də böyük deyil və ilk növbədə “müqavimət oxunun” saxlanmasına aiddir. Bundan əlavə, İranın Afrikadakı anti-müstəmləkəçilik gündəmi, əksinə, Rusiyanın əlinə oynayır, çünki Moskva da eyni mövqedən çıxış edir.

V.SALAH