“Çay pulu” ənənəsi harada və necə yaranıb?

Bəllidir ki, restoranlarda ofisiantlara pul verilir və biz həm ölkəmizdə, həm də xaricdə bu ənənəyə əməl edirik. Ancaq bu ənənənin mənşəyini az adam bilir.

Ofisiantlara bəxşiş pul buraxma ənənəsi 16-cı əsrdə İngiltərədə yaranıb. Bu zaman dumanlı şəhər olan Albion sakinləri ilk dəfə çay içməyə başladılar və adət üçün beynəlxalq ad da buradan yarandı. Ancaq qəribə də olsa, onun mənası əvvəlcə bir qədər fərqli idi. O vaxtlar meyxanalarda insanlar ciddi şəkildə qanun layihəsinə görə ödəniş edirdilər, lakin ziyarət zamanı səxavət göstərmək adət idi.

Orta əsrlərdə İngiltərədə insanlar çox vaxt meyxanada gecələyirdilər. Çay və ya daha güclü və daha az ənənəvi içkilər içdikdən sonra gecəyarı at və ya arabada getmək təhlükəli idi. Zaman sərt idi və yollar quldur dəstələri ilə dolu idi. Buna görə də belə meyxanalarda həmişə gec gələnlər üçün otaqları hazır olurdu. Ancaq o günlərdə hörmətli qonaqlar qulluqçulara əlavə bəxşiş verirdilər.

Restoranlarda "çay pulu" anlayışı necə yaranıb?

İndiki vaxtda bəxşiş verilən pul iaşə obyektlərində - kafe, restoran və barlarda xidmət göstərən personala qalır. Bəzi insanlar vərdiş olaraq kiçik bir məbləğlə oradan ayrılırlar, bəziləri isə niyə əlavə ödəməli olduqlarını başa düşə bilmirlər. Faktiki bəxşiş personala minnətdarlığınızı göstərmək üçün sadə və xoş bir yoldur. Çox vaxt ofisiant heç bir səy göstərməyə belə ehtiyac duymur. Qonaq kiçik məbləği sadəcə ona görə verir ki, yemək dadlıdır, müəssisə təmiz və gözəldir, şən musiqi ifa olunur və ya işçilər mehribandır.

Təəccüblənəcəksiniz, amma psixoloqlar və iqtisadçılar bu mövzuda ciddi araşdırma aparırlar. Niyə hesabı ödəyən şəxs başqa bir şey ödəməlidir? Axı qanun onu bunu etməyə məcbur etmir, elə deyilmi? Üstəlik, bu, sərfəli deyil, çünki əlavə xərclərə səbəb olur.

İngilis psixologiya professoru Riçard Linn bir neçə səbəbi sadalayır. Onlardan ən əsası cəmiyyətin qaydalarına uyğunlaşmaq istəyidir. Linnə görə, "bəxşiş" digər insanların mühakimə etməməsi üçün verilir. Səbəblər arasında ikinci yerdə işçilərin motivasiyası, üçüncü yerdə isə yaxşı xidmətə görə minnətdarlıq dayanır.

Ofisiantlar üşün bu, yaxşı bir əlavə gəlirdir, bəzən hətta əsas gəliri üstələyir. Bu ənənə dövlətlər üçün tamamilə sərfəli deyil. Pul nəzarətsiz şəkildə vətəndaşların cibinə axır və heç kim ondan vergi ödəmir. Bundan əlavə, bəziləri ofisiantların əsassız yüksək gəlir əldə etdiyinə inanaraq adəti pisləyir. Bu ənənə işəgötürənə fayda verir. Bu bəxşişlərə görə ofisiantlar çox vaxt aşpazlardan daha çox qazanırlar.

Elə restoranlar var ki, “çay pulu” hesaba əlavə maddə kimi daxil edilir. Adətən bu, sifariş məbləğinin 20 faizindən çox olmur. Məbləğ daha çoxdursa, müştərini qorxutmaq və bəlkə də onu itirmək şansı var. Bu cür müəssisələr dünyada hələ də öz təşəbbüsü ilə çay pulu verilən yerlərdən daha azdır. Hesaba daxil edilən sabit “çay pulu” elit insanların getdiyi restoranlarda daha çox məşhurlaşıb.

Nubar Süleymanova, “İki sahil”