Dünya koronavirus pandemiyasından xilas olan kimi planet üzərində yeni bir təhlükə - yüksək patogenli H5N1 quş qripi virusu yarandı. Virusun artıq planetin bütün qitələrinə çatması, 350-dən çox quş və 60-a yaxın məməli heyvan növü, o cümlədən insanları yoluxdura bilməsi barədə son vaxtlar getdikcə daha çox xəbərlər yayılmağa başlayıb.
Sfera.az bildirir ki, tədqiqatçılar quş qripinin planetdə sürətlə yayılmasına, virusun mutasiyasına kömək edən bir şey kəşf ediblər.
Guelf Universitetinin tədqiqatçısı Nitya Budhu və immunologiya professoru Şayan Şərifin fikrincə, bu gün virusun əsas daşıyıcıları digər növləri yoluxdura bilən və infeksiyanın planetə yayılmasına kömək edən köçəri su quşlarıdır. Nəticədə, bu qlobal transfer xəstəliyin yayılmasına imkan verir. Virusun genetikası onun daim yeni şəraitə uyğunlaşmasına kömək edir.
İndi isə alimlər həyəcan verici bir şey aşkar ediblər. Ehtimal edilir ki, iqlim dəyişikliyi quş qripi kimi virusların yaranmasına daha çox təsir göstərir. Sadə dillə desək, qlobal iqlim şəraiti dəyişdikcə, quşların miqrasiya nümunələri də dəyişir. Daha yüksək temperatur və ekstremal hava şəraiti bir sıra mülayim növlərin geniş miqyaslı populyasiyasının hərəkətinə səbəb olmuşdur. Alimlərin fikrincə, bu dəyişikliklər geniş ərazilərdə xəstəliklərin yaranmasına da səbəb olur.
Qeyd edək ki, quş qripi virusu ilk dəfə 1997-ci ildə Çində aşkar edilib. O vaxtdan H5N1-in ekologiyası və genetikası xeyli dəyişib. Məsələn, cəmi bir neçə il əvvəl virus qütb bölgələrinə çatıb, 2022-ci ildə quş qripindən ağ ayıların ilk ölümü qeydə alınıb.
Təxminən otuz il ərzində virus südlük mal-qaraya çatıb. 2024-cü ildə tarixdə ilk dəfə olaraq heyvandan insana keçib. Tədqiqatçılar indi H5N1-in məməliləri yoluxdurmağa daha da uyğunlaşdığına inanırlar.
Hər il iqlim dəyişikliyinin yeni H5N1 ştammlarının qlobal yayılmasını sürətləndirdiyinə dair sübutlar var. Alimlər həmçinin hesab edirlər ki, daha geniş mövsümi dəyişikliklər də quş qripinin yeni variantlarının yaranmasına kömək edir.
Ev quşlarından insana və mal-qaradan insana yoluxma halları bu virusların yaratdığı təhlükələri və iqlim dəyişikliyinin onların yayılmasına necə təsir etdiyini başa düşməyin vacibliyini vurğulayır.
Alimlər indi hesab edirlər ki, iqlim böhranı ilə mübarizə və quş qripinin bütün dünyada yayılmasının qarşısının alınması gələcəkdə daha bir pandemiya ilə üzləşməyimiz üçün prioritetdir.
Sağlam ekosistemləri qorumaq və virusun yayılmasını minimuma endirmək üçün mühafizə səyləri lazımdır. Təbii yaşayış yerlərinin bərpası iqlim dəyişikliyinin vəhşi quş populyasiyalarına təsirini azalda bilər ki, bu da öz növbəsində H5N1 virusunun yayılma riskini azalda bilər.
Aynil
