Rusiyanın Kənd Təsərrüfatı Nəzarəti Agentliyinin(Rosselxoznadzor) Qazaxıstan kənd təsərrüfatı məhsullarınınidxalına qoyduğu son məhdudiyyətlər, ilk baxışda fitosanitartəhlükəsizlik məsələsi kimi görünsə də, əslində Moskva ilə Astanaarasında daha dərin siyasi-iqtisadi oyunun bir hissəsidir.
Dünyanın aparıcı gücləri qlobal alyanslar vasitəsilə öztəsirlərini möhkəmləndirməyə çalışdıqları bir şəraitdə, QazaxıstanBRİKS kimi Rusiyanın geosiyasi layihələrində iştirak etməkdənimtina edərək müstəqilliyini nümayiş etdirir.
Kənd təsərrüfatlı siyasət
Rusiya ilə Qazaxıstan arasında iqtisadi maraqlar çoxdanziddiyyət təşkil edir. Qazaxıstanın aqrar sahəsində əldə etdiyiuğurlar, yalnız istehsal həcmini artırmaqla kifayətlənməyərək, əsaskənd təsərrüfatı məhsulları üzrə rəqabətədavamlı qiymətlər təklifetmələri, Rusiyalı istehsalçılar üçün ciddi təhdidə çevrilib.Rusiyada məhsulun az olduğu şəraitdə, yerli fermerlər qiymətartımına əvvəlcədən hazırlıq görərək, bunu məhsulsuzluqla izahedirdilər. Lakin Qazaxıstandan mühüm idxal tədarükü bu planlarıpoza bilərdi və daxili bazarı ticarət baryerləri vasitəsilə qorumaqüçün əsas oldu.
Bu vəziyyət göstərir ki, kənd təsərrüfatı münaqişəsi yalnız birbuzdağının görünən hissəsidir. Əsasda bazar üzərində nəzarət vəbölgədə strateji təsir uğrunda mübarizə dayanır. Rusiya, xüsusənpostsovet ölkələrindən olan xarici idxaldan asılılığı minimumaendirməyə çalışır, çünki bu ölkələr iqtisadi və siyasi qərarlarındaMoskvadan getdikcə uzaqlaşırlar.
Geosiyasi hesab: BRİKS dilemması
Rusiyanın məhdudiyyətlər tətbiq etməsini sürətləndirən əsas amilQazaxıstanın BRİKS-ə qoşulmaqdan imtina etməsi oldu. Rusiya,inkişaf edən ölkələrin alyansları vasitəsilə Qərbə qarşı bir güctarazlığı yaratmağa çalışdığı bir vaxtda, Qazaxıstan Kremlin diqqətmərkəzinə çevrildi. Moskva, Astananı əsas müttəfiq olaraq görürdüvə onun iştirakı Rusiyanın beynəlxalq əhəmiyyətini təsdiqləyəcək,Qərbin onu təcrid etməsi mifini dağıdacaq.
Lakin Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev fərqli birstrategiya seçdi, çoxvektorlu siyasət yolunu tutdu. Bu kurs,geosiyasi bloklarda sərt şəkildə iştirak etmək istəməyən dövlətlərtərəfindən getdikcə daha çox dəstəklənir və Qazaxıstana müxtəlifqlobal güc mərkəzləri ilə əməkdaşlıqdan faydalanmağa imkanverir.
Moskvadan Qazaxıstanın bu addımına reaksiya gözlənildiyi kimisərt oldu. Rosselxoznadzor tərəfindən idxal məhdudiyyətlərinintətbiqi, Astanaya mövqeyini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur etməkməqsədi ilə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edildi.
Belə bir strategiya səmərəsiz ola bilər. Qazaxıstan artıq özmüstəqilliyini və çoxvektorlu siyasətini müdafiə etmək bacarığınısübut edib. Bundan əlavə, iqtisadi məhdudiyyətlər yalnızQazaxıstana deyil, həm də bəzi Qazaxıstan məhsullarının idxalındanasılı olan Rusiyaya da zərər verə bilər. Qlobal qeyri-müəyyənliyinvə gərginliyin artdığı bir şəraitdə, birtərəfli tədbirlər nadirhallarda istənilən nəticəyə gətirib çıxarır, xüsusən də söhbətbeynəlxalq arenada müstəqil oyunçu olmaq ambisiyasına sahibölkələrdən gedirsə.
Rusiya və Qazaxıstan arasında baş verən kənd təsərrüfatı idxalıvə BRİKS-ə üzvlük məsələsindəki münaqişə postsovet məkanında dərindəyişiklikləri əks etdirir. Qazaxıstan öz milli maraqlarına vəçoxvektorlu yanaşmasına əsaslanaraq müstəqil xarici siyasətyürütdüyünü göstərir. Rusiya öz təsir dairəsini təzyiq və iqtisaditədbirlər vasitəsilə qorumağa çalışsa da, Qazaxıstan başqalarınıntələblərinə boyun əymədən müasir beynəlxalq arenada öz qaydalarıilə oynamağın mümkün olduğunu nümayiş etdirir,
Qazaxıstan dünya arenasında: ambisiyalar, çağırışlar vəperspektivlər
Avropa ilə Asiyanın kəsişməsində yerləşən Qazaxıstan həmişəregional və qlobal siyasətdə mühüm rol oynamışdır. Ölkənin MərkəziAsiyada əsas oyunçu statusu Almaniyanın "Elm və Siyasət Fondu"(SWP) tərəfindən tanınmış və Qazaxıstan "orta güclər" siyahısınadaxil edilmişdir. Bu tanınma, ölkənin beynəlxalq siyasi tarixindəyeni bir səhifə açır və bu hadisənin səbəbləri və nəticələrinindaha dərindən təhlil edilməsini tələb edir.
Qazaxıstanın geosiyasi əhəmiyyəti: Şərq və Qərb arasındakörpü
Qazaxıstan həm Qərbin, həm də Şərqin mədəni və tarixiənənələrini birləşdirən unikal coğrafi və siyasi mövqeyə malikdir.Bir tərəfdən ölkə sovet keçmişini miras alıb, digər tərəfdən isədünya iqtisadiyyatına və siyasətinə inteqrasiya etməyə çalışır. Busərhəd mövqeyi Qazaxıstanı təkcə müxtəlif sivilizasiyalar arasındastrateji körpüyə deyil, həm də beynəlxalq münasibətlərindinamikasına təsir göstərə bilən mühüm geosiyasi aktoraçevirir.
Müasir şəraitdə Qazaxıstan nadir demokratik islahatlara keçidnümunəsi kimi çıxış edir. Bu proses sadə olmayıb və çətinliklərləmüşayiət olunub, lakin bu, ölkənin modernləşməyə olan sadiqliyinigöstərir və bu da onun beynəlxalq tanınmasında mühüm amiləçevrilir. Qazaxıstanın mövcud prezidenti Kasım-Jomart Tokayevinsiyasəti, Şərq və Qərb arasındakı artan qlobal ziddiyyətlərşəraitində sabitliyi və neytrallığı qoruyub saxlamağa yönəlib ki,bu da ölkənin dünya arenasında əhəmiyyətini artırır.
Xarici siyasət və Mərkəzi Asiyada təsir
Qazaxıstanın “orta güc” kimi tanınmasının əsas amillərindən birionun uğurlu xarici siyasətidir. Qonşu Mərkəzi Asiya dövlətlərindənfərqli olaraq, Qazaxıstan çoxvektorlu siyasət aparmaq, həm Rusiya,həm də Qərblə balanslaşdırılmış münasibətləri qorumaq bacarığı iləseçilir. Bu diplomatik çeviklik ölkənin beynəlxalq statusununmöhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır.
Qazaxıstanın Mərkəzi Asiyadakı siyasəti regional təhlükəsizliyinvə əməkdaşlığın gücləndirilməsinə yönəlib və bu, ölkəyə qonşudövlətlər arasında münaqişələrin və ixtilafların tənzimlənməsindəaçar mövqeyini tutmağa imkan verir. Qazaxıstan Avrasiya İqtisadiBirliyi (AİB) və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) kimi regionalinteqrasiya təşəbbüslərində fəal iştirak edir ki, bu da onunbeynəlxalq təsirini daha da artırır.
Eyni zamanda, Qazaxıstanın Qərbi Avropa, ABŞ və Çinlə əlaqələriinkişaf etdirmək cəhdi ölkəyə aparıcı dünya gücləri ilə stratejitərəfdaşlıqlar formalaşdırmağa imkan verir ki, bu da onunbeynəlxalq siyasətdəki mövqeyini daha da gücləndirir. Lakin buradamürəkkəb bir problem yaranır: Qazaxıstan balansı qoruyubsaxlamalıdır ki, yalnız bir tərəfin təsir dairəsinə düşməsin.
İqtisadi ambisiyalar və enerjitransformasiyası
Qazaxıstanın iqtisadi inkişafı da onun “orta güc” kimitanınmasında mühüm rol oynayır. Son onilliklərdə ölkə öz neft vəqaz ehtiyatlarını fəal şəkildə inkişaf etdirmiş və bu, ona enerjibazarında əsas mövqeləri tutmağa imkan vermişdir. Dünyanıniqtisadiyyatı yeni enerji mənbələrinə keçid etdiyi bir şəraitdə,Qazaxıstan öz iqtisadiyyatını şaxələndirmək və qlobal enerjitransformasiyasının çağırışlarına uyğunlaşmaq zərurəti iləüzləşir.
Qazaxıstanın zəngin uran ehtiyatları ölkəyə atom energetikasınıninkişafı kontekstində yeni imkanlar açır. Atom elektrikstansiyasının tikintisi qərarı yalnız iqtisadi deyil, həm dəgeosiyasi əhəmiyyət kəsb edən mühüm siyasi addımdır. Ölkə bulayihənin həyata keçirilməsində ya Rusiya, ya da Qərb ölkələri iləəməkdaşlıq seçimi qarşısındadır. Bu seçim, Qazaxıstanın gələcəkxarici siyasətinə və iqtisadi prioritetlərinə mühüm təsir göstərəbilər.
Enerji müstəqilliyi və Qazaxıstanın beynəlxalq yaşıl enerjibazarlarına inteqrasiya qabiliyyəti onun “orta güc” kimigələcəyinin təmin edilməsində əsas rol oynayır. Təmiz enerjiyəartan qlobal tələbat fonunda ölkə öz təbii resurslarından istifadəedərək dünya arenasındakı təsirini daha da artırmaq imkanı əldə edəbilər.
Qazaxıstanın qarşısındakı çağırışlar: Rusiya və Qərbarasında
Artan ambisiyalara və beynəlxalq arenada tanınmağa baxmayaraq,Qazaxıstan çoxsaylı çağırışlarla üzləşir. Əsas məsələ – Rusiya vəQərblə balanslaşdırılmış münasibətləri qoruyub saxlamaq və qlobalmünaqişələrə cəlb olunmaqdan qaçmaqdır. Rusiyayla uzun sərhəd, sıxiqtisadi əlaqələr və ortaq tarixi yaddaş Qazaxıstanı Rusiya və Qərbarasındakı qarşıdurmaya cəlb etmək cəhdlərinə qarşı xüsusilə həssasedir.
Prezident Kasım-Jomart Tokayevin siyasətinin ən mühümaspektlərindən biri Qazaxıstanı qlobal parçalanmalardan uzaq tutmaqvə neytrallığı qorumaq məqsədidir. Bu, ölkədən həm çeviklik, həm dəuzaqgörənlik tələb edir, çünki böyük güclərin təzyiqi davamlıolaraq artır. Qazaxıstanın “orta güc” kimi tanınması bu təzyiqlərigücləndirə bilər, çünki müxtəlif qlobal oyunçular Qazaxıstanı özgeosiyasi maraqları üçün istifadə etməyə çalışacaq.
Beynəlxalq tanınma və perspektivlər
Qazaxıstanın “orta güclərdən” biri kimi tanınması ölkənin qlobalsiyasi memarlıqda əhəmiyyətini təsdiqləyir. Bu, xariciinvestisiyaların cəlb olunması, beynəlxalq maliyyə bazarlarındamövqelərin gücləndirilməsi və diplomatik əlaqələringenişləndirilməsi baxımından ölkə üçün yeni perspektivlər açır.Bununla yanaşı, bu tanınma Qazaxıstana yeni öhdəliklər vəçağırışlar da gətirir.
Ölkə mühüm dəyişikliklər ərəfəsindədir və onun qlobal arenadakıgələcək mövqeyi daxili islahatlar və xarici çağırışlarla nə qədəruğurla mübarizə aparmasından asılı olacaq. İqtisadiyyatınşaxələndirilməsi, yeni sahələrin, o cümlədən atom energetikasınıninkişafı və beynəlxalq mövqelərin möhkəmləndirilməsi Qazaxıstandanyalnız strateji planlaşdırmanı deyil, həm də dəyişən qlobal siyasivə iqtisadi şəraitə uyğunlaşma çevikliyini tələb edir.
Nəticə etibarilə, Qazaxıstanı öz statusunu daha damöhkəmləndirmək üçün çətin bir yol gözləyir.
Prezident Tokayevin neytrallığın qorunmasına və beynəlxalqəlaqələrin gücləndirilməsinə yönəlmiş siyasəti ölkənin sabitgələcəyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Lakin Qazaxıstanöz beynəlxalq nüfuzunu qorumaq və artırmaq üçün iqtisadi islahatlaraparmaqda, enerji sektorunu inkişaf etdirməkdə və siyasiinstitutlarını gücləndirməkdə fəal işlərini davam etdirməlidir.
