Xəbər verdiyimiz kimi bu gün İranda yeni prezident Məsud Pezeşkiyanın andiçmə mərasimi keçirilib. Nəzərə alaq ki, prezident Məsud Pezeşkian ictimai quruluşu liberallaşdırmağa və Qərblə münasibətləri yaxşılaşdırmağa hazır olan islahatçıların siyasi sinfinə aiddir. Əvvəlki islahatçı Həsən Ruhaninin dövründə İran ABŞ, Aİ, Rusiya və Çinlə “nüvə sazişi” imzaladı və bunun sayəsində sanksiyaların qismən ləğvinə nail oldu. Əgər İrana təzyiq tərəfdarı olan Donald Tramp Ağ Evdə hakimiyyətə gəlməsəydi, kim bilir, Tehranın NATO ölkələri ilə münasibətləri bundan sonra necə inkişaf edərdi.
Pezeşkian və Qərb
Pezeşkian artıq Ruhaninin yolu ilə getmək və Qərblə - ilk növbədə Avropa ilə tərəfdaşlıq münasibətlərini yenidən qurmağa çalışmaq istədiyini bəyan edib:
“Aİ-nin səhv addımlarına baxmayaraq, mən Avropa ölkələri ilə münasibətlərimizi qarşılıqlı hörmət və bərabərlik prinsipləri əsasında düzgün yola salmaq üçün konstruktiv dialoqu səbirsizliklə gözləyirəm”.
O, “Avropa gücləri reallıqla barışdıqda və uzun müddətdir münasibətlərimizi korlayan süni böhranlarla birləşən təkəbbürlü mənəvi üstünlükdən əl çəkdikdən sonra” əməkdaşlığın mümkün olduğu bir çox sahələri qeyd edib.
Pezeşkian nüvə sazişi üzrə danışıqları bərpa etməyi gözləyir ki, bu da ABŞ-la dialoq və təmasların davam etdirilməsini nəzərdə tutur. JCPOA bərpa oluna bilsə, bu, Vaşinqtonla Tehran arasında gərginliyi avtomatik olaraq azaldacaq. Amma burada hər şey İran tərəfinin istəklərindən asılı deyil. Noyabrda Donald Tramp qalib gələrsə, böhranın təkrarlanması və nüvə sazişi ilə bağlı danışıqlar dondurula bilər. İstənilən halda Pezeşkian, özünün dediyi kimi, “İrana iqtisadi təzyiqi azaltmaq” üçün əlindən gələni edəcək.
Eyni zamanda, Qərblə müsbət münasibət olsa da, Qəzzada münaqişənin davam etdiyini və Netanyahunun Livanla müharibə ilə hədələdiyini nəzərə alsaq, bu trek İranın yeni prezidentinin İsraillə bağlı mövqeyini “zəhərləyə” bilər. Aİ və ABŞ Binyamin Netanyahunun Qəzza siyasətindən məmnun deyillər, lakin İran-İsrail gərginliyi artarsa və bunun üçün ilkin şərtlər qalırsa, çətin ki, sussunlar. Yada salaq ki, Pezeşkian İranın Dəməşqdəki konsulluğunun atəşə tutulmasına cavab olaraq aprel ayında İran ordusunun İsrailə endirdiyi zərbələri yüksək qiymətləndirib. O, HƏMAS və fələstinlilərə davamlı dəstəyi vəd edib və İsraili soyqırımda ittiham edib. Həmçinin İranın seçilmiş prezidenti Fransa prezidenti Emmanuel Makronla ilk telefon danışığında da bəyan etmədiyi Livan Hizbullahı ilə həmrəyliyini ifadə edir.
Pezeşkian və Rusiya
İranda belə bir anlayış var ki, Qərblə əlaqələri yaxşılaşdırmaq cəhdləri Rusiya və Çinlə tərəfdaşlıq hesabına baş verməməlidir. Məsud Pezeşkian həmin məqalədə Rusiyanı dəyərli strateji müttəfiq və qonşu adlandırıb. Prezident Pekin və Moskvanın çətin illərdə Tehranı dəstəklədiyini xatırladıb və bu dostluğu yüksək qiymətləndirib. BRİKS, ŞƏT və Aİİ çərçivəsində əməkdaşlıq prioritet olacaq.
“Mən Rusiya ilə ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığa, xüsusən də BRİKS, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və Avrasiya İqtisadi İttifaqı kimi çərçivələr çərçivəsində prioritet verməyə davam edəcəyəm” – deyə Pezeşkian söz verib.
Yada salaq ki, İran BRİKS və ŞƏT-in tamhüquqlu üzvüdür və 2023-cü ilin sonunda Aİİ ilə azad ticarət zonası haqqında saziş imzalayıb. BRICS-in Kazanda keçirilən sammitində İran lideri Rusiya Federasiyası ilə çoxdan gözlənilən hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişini imzalamaq istəyir.
Pezeşkian və Cənubi Qafqaz
Pezeşkian Cənubi Qafqaza “sülh və əməkdaşlıq” mövqeyindən baxır. Tehranda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşündə o qeyd edib ki, İran tərəfi bütün məsələlərin diplomatik yolla həllinə tərəfdardır və regionda sülhün qorunması onun üçün əsas əhəmiyyət kəsb edir. İranın yeni prezidenti Paşinyana dediyi kimi Ermənistanla münasibətləri gücləndirmək niyyətindədir.
Azərbaycanla münasibətləri gücləndirmək lazımdır, xüsusən də onların normallaşması kifayət qədər bu yaxınlarda - iyulun 15-də, Tehranda Azərbaycan səfirliyi yenidən açıldığına görə. Yeni prezidentin bununla bağlı çətin ki, çətinliyi olsun. Məsud Pezeşkian ata tərəfdən azərbaycanlıdır və İlham Əliyevlə eyni dildə danışa biləcək. O, seçki kampaniyası zamanı türk kimliyinə müraciət edərək, İranda azərbaycanlıların və digər azlıqların həyat şəraitini yaxşılaşdıracağına söz verib.
Pezeşkian və Yaxın Şərq
Yeni prezidentin dövründə İranın Türkiyə və ərəb dünyası ilə müsbət münasibətlərinə heç bir maneə yoxdur. İranda seçkilərin nəticələrinin açıqlanmasından iki gün sonra, iyulun 8-də prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan şəxsən həmkarına zəng edərək seçkilərdəki qələbəsi münasibətilə təbrik edib. O, Pezeşkianla ikitərəfli, regional və qlobal məsələləri müzakirə edib. Təsadüfi deyil ki, son dəfə Türkiyə Prezidenti “Yeni dövrdə Türkiyə ilə İran arasında əlaqələrin bütün sahələrdə inkişaf edəcəyinə və dərin köklərindən güc alacaqlarına inanır” dedi.
İlhamə Qiyas, News365.az
