“Onun hiyləgər düşmənləri vardı”. Əhməd Kadırovun Qroznı stadionunda partladılmasından 20 il ötür. Qroznıda stadionda törədilən terror aktının arxasında kim dayanırdı?
20 il əvvəl 9 may 2004-cü ildə Qroznı şəhərinin mərkəzi stadionunda güclü partlayış baş vermiş, Çeçenistanın rəhbəri Əhməd Kadırovun da aralarında olduğu 7 nəfər həlak olmuşdu. Partlayıcı maddələr tamaşaçı oturacaqlarının dirəklərinə yerləşdirilib və yoxlanılma zamanı aşkar olunmayıb. Rusların “Bir nömrəli terrorçu” adlandırdıqları Şamil Basayev terror aktını törədənlərə 50 min dollar ödədiyini iddia edib. Əhməd Kadırovun oğlu, Çeçenistanın hazırkı rəhbəri Ramzan Kadırov prokurorluqdan əlavə öz istintaqını aparıb. 2008-ci ildə o, atasının ölümündə iştirak edənləri cəzalandırdığını - terror aktının bütün təşkilatçıları məhv edildiyini bildirdi.
Sosial.tv Rusiyanın müasir tarixində ən səs küylü siyasi qətllərdən birinin hekayəsini Lenta.ru-ya istinadən təqdim edir.
9 may 2004-cü il, Qroznı, Çeçenistan Respublikasının paytaxtı. “Dinamo” mərkəzi şəhər stadionunda Böyük Vətən Müharibəsində Qələbənin 59-cu ildönümünə həsr olunmuş parad keçirilir. Mərkəzi tribunada başda prezident Əhməd Kadırov olmaqla Çeçenistan rəhbərliyi, həmçinin federal qoşunların komandanlığının nümayəndələridir.
Stadionda Kadırov bir neçə mühafizəçi tərəfindən mühasirəyə alınıb: prezidentin təhlükəsizlik xidmətinin əməkdaşlarının əksəriyyəti dağlardadır, onlar bir neçə gündür tanınmamış Çeçenistan İçkeriya Respublikasının lideri Aslan Masxadovun tərəfdarlarının böyük bir qrupu ilə döyüşlərdədir (ÇİR Rusiyada qadağan edilmiş terror təşkilatı).
Parad başa çatır və Çeçenistanın xalq artisti Tamara Dadaşeva səhnəyə çıxır. Əhməd Kadırovun Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlarının 46-cı Briqadasının əsgərlərinin mükafatlandırma mərasiminə getməyinin vaxtıdır, lakin o, qalmaq və sevimli müğənnisini dinləmək qərarına gəlir.
“Dadaşova xaosun yetərli olduğunu, qonşularımızın yaşadığı kimi, dinc yaşamağın vaxtı gəldiyini oxudu. O, yaxşı oxudu və hamı onu, xüsusən də Kadırovu alqışladı. Sonra o, sülhdən, bizim qurmalı olduğumuz həyatdan danışmağa başladı və partlayış oldu” - 2004-cü ildə Çeçenistan Prezidentinin administrasiyasında işləyən Abdulbek Vaxayev sonralar xatırlayır.
Bomba birbaşa Əhməd Kadırovun yerləşdiyi podiumun altına qoyulub. Partlayışdan dərhal sonra mərmi atılacağını gözləyən prezident mühafizəsi havaya xəbərdarlıq atəşi açıb. Qorxmuş tamaşaçılar stadionun çıxışlarına axışıblar və tribunalar sürətlə boşalıb.
Tamara Dadaşeva partlayış dalğası ilə 50 metr kənara atılıb - o, çoxsaylı sınıqlar alıb, lakin sağ qalıb. Çeçenistan rəhbəri başından ölümcül yara alıb və xəstəxanaya aparılarkən yolda dünyasını dəyişib. Çeçenistan rəhbərindən başqa, daha 6 nəfər terror aktının qurbanı olub, onların arasında Respublika Dövlət Şurasının sədri Hüseyn İsayev də var.
Partlayış Reuters-in fotojurnalisti Adlan Hasanov, Kadırovun mühafizəçiləri və səkkiz yaşlı qız üçün də ölümcül olub. Təxminən 80 nəfər müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alıb. Həlak olanlar arasında Böyük Vətən Müharibəsi veteranları, respublika Daxili İşlər Nazirliyinin rəhbəri Allu Alxanov və Çeçenistanın hərbi komendantı Qriqori Fomenko da olub.
Birgə qoşun qrupunun komandiri, general-polkovnik Valeri Baranov ayaqlarından və onurğasından ağır xəsarətlər alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib. Həkimlər onun ayağını amputasiya etməli oldular, lakin Baranov sağ qaldı və uzun bir reabilitasiyadan sonra xidmətə qayıtdı.
Yaralılar təcili olaraq Qroznı, həmçinin Severnı və Xanqala kəndlərinin xəstəxanalarına çatdırılıb. Hərbi həkimlər Müdafiə Nazirliyinin təyyarəsi ilə Rostov-na-Donu rayon xəstəxanasından, Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin Tibb İdarəsinin bir qrup mütəxəssisi Moskvadan çeçen həkimlərə kömək etmək üçün ezam olunublar
“Ölüm hər an gələ bilər”
Şimali Qafqaz regionunda yerləşən “Dinamo” stadionunda baş verən terror aktından bir neçə dəqiqə sonra xüsusi əməliyyat başlansa da “isti izlər”lə şübhəli bilinən şəxsləri tapmaq mümkün olmayıb. Həmin gün Rusiya Federasiyasının Baş Prokurorluğu Rusiya Federasiyası Cinayət Məcəlləsinin 105-ci (Qətl) və 205-ci (Terror aktı) maddələri ilə cinayət işi açıb .
İstintaqın gedişinə nəzarət etmək üçün baş prokurorun müavini Sergey Fridinski Moskvadan Qroznıya gəlib və bildirib ki, terror aktının səbəblərindən biri prezident Kadırovun təhlükəsizliyinin qeyri-peşəkarlığı olub.
Bu arada Çeçenistan rəhbərinin paradda olması çoxları üçün sürpriz oldu: bir gün əvvəl o, oğlu Ramzanla birlikdə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin andiçmə mərasimində iştirak etmişdi və bir neçə gün Moskvada qalmağı planlaşdırmışdı. Lakin planlar gözlənilmədən dəyişdi: oğlunu paytaxtda qoyan Kadırov Qroznıya uçdu. Ramzan Kadırov həmin anları xatırlayır: “Mən ondan getməməsini xahiş etdim: “Daxili işlər naziri var, sizsiz parad keçirəcəklər. Niyə risk edirsən? O dedi: “Ramzan, ölüm hər an gələ bilər, harda olursan ol – Moskvada və ya Qroznıda. Mən ora gedəcəm. Əgər məni orada ölümüm gözləyirsə, bundan qaçmaq olmaz”.
Yeri gəlmişkən, Qroznıdakı “Dinamo” stadionunda terror aktları əvvəllər də baş verib: 2002-ci ildə naməlum şəxslər stadionu qumbaraatandan atəşə tutublar. Hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarından biri ağır yaralanıb. Əhməd Kadırovun öldürülməsindən bir il əvvəl, 9 may 2003-cü ildə, təxminən saat 10:30-da stadionun girişində əldəqayırma bomba partladı. Müstəntiqlərin fikrincə, terror aktı Əhməd Kadırova və Çeçenistan rəhbərliyinə qarşı yönəlib, lakin paradın başlama vaxtı dəyişdirildiyi üçün onlara zərər dəyməyib. Partlayış Murmanskdan olan çevik polis üçün ölümcül oldu, iki polis əməkdaşı isə yaralandı. Əhməd Kadırov bildirdi ki, teraktın təşkilatçıları hadisənin panikaya səbəb olacağına və bütün respublikada bayram tədbirlərinin ləğv ediləcəyinə ümid edirdilər.
İstintaq 2004-cü il mayın 9-da “Dinamo” stadionundakı partlayıcı qurğunun kamikadzelər tərəfindən işə salındığını istisna etməsə də, partlayış baş verən ərazini hərtərəfli yoxlayandan sonra ekspertlər bu versiyanı təkzib ediblər. Məlum olub ki, bomba 152 mm-lik artilleriya mərmisinin əsasında hazırlanıb. O, stadionun mərkəzi tribunasının altındakı beton dayağa əvvəlcədən quraşdırılıb. General-polkovnik Baranov qeyd edir ki, hadisədən əvvəl partlayıcını aşkarlamaq çətin idi – detektorlar heç nə aşkar etmədi. Radio siqnalları bloklayan aparatlar işləyirdi, lakin bomba naqillər vasitəsilə partladılmışdı.
Bomba beton dayaqda gizlədildiyindən kinoloqlar və xidməti itlər tribunalara baxış keçirərkən onu tapmayıblar. Müstəntiqlər güman edirdilər ki, bombanın yerləşdirilməsi 2003-cü il mayın 9-da baş vermiş terror aktından sonra stadionun əsaslı şəkildə yenidən qurulması zamanı həyata keçirilib.
Yenidənqurma zamanı bütün dəmir-beton sütunlar və oturacaqlar dəyişdirilib və xüsusi lojanın alt hissəsi kərpiclə hörülüb. Güman edilirdi ki, bomba bu zaman yerləşdirilib. Ancaq başqa bir versiyaya görə, stadion hələ 1990-cı illərin sonlarında minalanmış ola bilərdi. Belə olan halda təşkilatçıların əsas hədəfi Çeçenistanın o zamanki lideri Aslan Mashadov ola bilərdi. Bu versiya ağlabatan deyil. Çünki istənilən halda terrorçular 2003-cü ildəki təmir zamanı bombaya 30-40 metr uzunluğunda naqillər çəkiblər. Hazırlıq 2004-cü ilin 9 May paradına cəmi iki gün qalmış tamamlandı: bombaya aparan məftillərin üstünə təzə sement və suvaq çəkildi.
Stadionu araşdırarkən mütəxəssislər partlayış yerinin yaxınlığında başqa bir mina tapdılar, o, yalnız möcüzəvi şəkildə işə düşmədi - ilk bombanın partlayış dalğası ilə zədələndi. Bir az sonra bomba mütəxəssisləri daha təhlükəli bir bomba tapdılar: saat 12:02-də partlamağa planlaşdırılmış bomba. Partlamağa cəmi on dəqiqə qalmışdı - amma xoşbəxtlikdən təhlükəsizlik qüvvələri bu əldəqayırma partlayıcını zərərsizləşdirə bildilər. Terror aktından dörd gün sonra, mayın 13-də stadionun ərazisindəki idman zalı binasında trotil blokları, boltlar, qaykalar və metal qırıntılarından yığılmış dördüncü bomba tapıldı.
“Geriyə yolumuz yoxdur”
"Dinamo" stadionundakı terror aktında əsas şübhəlilər demək olar ki, çeçen separatçıları oldular. Müstəntiqlərin fikrincə, onlar Əhməd Kadırovu öldürməklə Çeçenistan Respublikasını başsız qoymaq istəyirdilər. Kadırova qarşı bu cinayət birincidən çox uzaq idi: onun həyatına 13 dəfə sui-qəsd olub.
Çeçenlər bir neçə səbəbə görə Əhməd Kadırovu dəfələrlə öldürməyə çalışıblar.
Ramzan Kadırov: “Atam Mashadovun və Basayevin əleyhinə danışdı və dedi: “bu cihad deyil, İslam qanunlarına xəyanətdir”. Bu bizim əsas fikir ayrılığımız idi. Hacı Əhmədi ölümə məhkum etdilər”.
Sui-qəsdin təşkilatçıları Kadırovun öldürülməsindən sonra amnistiya zəmanətindən sonra federal qüvvələrin tərəfinə keçən silahlıların yenidən öz sıralarına qayıdacaqlarına ümid edirdilər. Təkcə 2004-cü ilin birinci yarısında Aslan Mashadovun dörd nüfuzlu tərəfdaşı onu tərk etmişdi. Onların arasında Çeçen -İçkeriya Respublikasının Müdafiə Nazirliyinin keçmiş rəhbəri Maqomed Xambiyev və Mashadovun mühafizəsinin rəhbəri Şaa Turlayev də var idi.
"Onun daxili hissələri bədənindən partladı."
2004-cü il may ayının sonunda Terrorla Mübarizə Əməliyyatının İdarə Edilməsi üzrə Regional Əməliyyat Qərargahının nümayəndəsi İlya Şabalkin "Dinamo" stadionunda törədilmiş terror aktının iki təşkilatçısının - 26 yaşlı səhra komandiri Taus Udayev və 24 yaşlı mücahid Səid-Emin Əlixanovun məhv edildiyini açıqladı.
“Kavkaz-Mərkəz” saytında həmin vaxt Çeçenistan İçkeriya Respublikasının vitse-prezidenti Şamil Basayevin mesajı yer alıb. Basayev Əhmədt Kadırovun məhv edilməsi üçün məsuliyyət daşıdığını bildirirdi: “Mücahidlərimiz “Qisas əməliyyatı” çərçivəsində “Nal-17” xüsusi əməliyyatı həyata keçirərək Kadırovla bağlı şəriət məhkəməsinin hökmünü icra ediblər”.
Basayev bir ay sonra başqa bir mesajında Kadırovun qatillərinə 50 min dollar ödənildiyini bildirib. İki il sonra, 2006-cı il iyulun 10-na keçən gecə Rusiya xüsusi xidmət orqanları Basayevi İnquşların Ekazhevo kəndi yaxınlığında məhv etdi. Kadırova qarşı terror aktının digər təşkilatçısı Süleyman İmurzayev (Xeyrulla) “bir nömrəli terrorçu”dan sonra qısa müddət sağ qala bildi.
Basayev ləğv edildikdən sonra İmurzayev vitse-prezidenti oldu, lakin 2007-ci il aprelin 4-də Aqışbatoy dağ kəndinin yaxınlığında məhv edildi. Bu hadisə İmurzayevi qan düşməni hesab edən Çeçenistanın yeni prezidenti Ramzan Kadırovun andiçmə mərasimindən bir gün əvvəl baş verdi.
Basayevin şəxsi köməkçisi Rizvan İsayev və Doku Umarovun sağ əli olan səhra komandiri Yunadi Turçayev də Əhməd Kadırova qarşı terror aktının təşkilində şübhəli bilinirdilər. Ramzan Kadırov sonuncunun ən yaramaz və qaniçən terrorçu olduğunu bildirirdi. İsayev 2004-cü ilin noyabrında, Turçayev isə 2005-ci ildə öldürüldü.
“Prokurorluğun gördüyü iş onuncu məsələdir”
Hadisədən sonra bir neçə il ərzində “Dinamo” stadionunda terror aktının bütün təşkilatçılarının məhv edilməsi Rusiya Prokurorluğu tərəfindən partlayışın birbaşa səbəbkarlarının axtarışını çətinləşdirdi. 2004-cü ilin mayında müstəntiqlər 100-dən çox Qroznı sakinini yoxladılar, lakin onların hamısı Əhməd Kadırovun bombalanmasında iştirak etməmişdi.
Stadionda təmir işlərinə cəlb olunmuş 50-yə yaxın mənzil-kommunal təsərrüfatı idarəsinin işçiləri də şübhəlilər siyahısında idilər. Terror aktından 5 gün sonra istintaq terror aktını törətdiyi güman edilən şəxsin - Çeçenistanın Urus-Martan rayonunun Alxazurovo kəndindən olan inşaatçı Lom-Əli Çupalayevin kimliyini müəyyən edib.
Onun özü qardaşlarından fərqli olaraq polisin xüsusi siyahısında deyildi: qardaşlardan biri Səid-Amin Ruslan Gelayevin dəstəsində olub və 1996-cı ildə məhv edilmişdi, ikincisi Səid-Maqomed isə Şamil Basayevin köməkçisi olmuşdu və buna görə 16 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdi.
Müstəntiqlər güman edirdilər ki, Lom-Ali Chupalaev də cinayətdə iştirak edib. Amma bir ay davam edən yoxlama inşaatçının terror aktında iştirakının olmadığını göstərdi.
2005-ci ilin aprelində rəsmi araşdırmadan narazı qalan Ramzan Kadırov öz araşdırmasına başladığını elan etdi.
2007-ci ildə Prokurorluq istintaqın dayandırıldığını açıqladı. 2008-ci ildə Kadırov "Dinamo" stadionunda baş verən partlayışda iştirak edən bütün cinayətkarların tapılaraq məhv edildiyini açıqladı. Lakin onların adları sirr olaraq qaldı.
Əhməd Kadırovun ölümündən sonra baş nazir Sergey Abramov Çeçenistan rəhbərinin səlahiyyətlərini icra edən təyin edildi. O, terror aktında həlak olanların ailələrinə xəsarətlərin ağırlığından asılı olaraq 300 min rubl, qurbanlara isə 15 min rubldan 50 min rubla qədər pul ayrılması barədə sənədi imzaladı.
Əhməd Kadırovun öldürüldüyü teraktdan sonra Çeçenistanda beş günlük matəm elan edilib və bu müddət ərzində yerli televiziyada yalnız Quran oxunması yayımlanıb. Əhməd Kadırov teraktın səhəri gün -10 mayda anadan olduğu Tsentaroy kənd qəbirstanlığında dəfn edilib. Rusiya prezidenti Vladimir Putin fərmanı ilə Əhməd Kadırova ölümündən sonra Rusiya Qəhrəmanı adına layiq görülüb.
“Dinamo” stadionu terror aktından üç il sonra bərpa olunmağa başladı. İdman qurğusu Çeçenistan parlamentinin mərhum vitse-spikeri Sultan Bilimxanovun xatirəsinə adlandırılıb və 2007-ci il mayın 8-də açılışı olub.
Aslan Mashadov
Şamil Basayev
