Ailə içi şiddət

Ailə mənsub olduğumuz cəmiyyətin ən kiçik icmasıdır. Bu, iqtisadi müstəqilliyimizi əldə edənə qədər birlikdə yaşamalı olduğumuz, qaydaları, haqları və səhvləri olan və insanların bütün ən kritik inkişaf proseslərini bu cəmiyyətin nəzarəti altında keçirdiyi bir sosial vahiddir. 
Ailə mühiti fərdin doğulduğu andan etibarən yaşadığı, həyatını davam etdirməsi üçün ona lazımi qayğı və dəstəyin göstərildiyi sosial mühitdir. Ailə strukturları, ailə qarşılıqlı əlaqəsi və ailənin həyat dövrü baxımından araşdırıla bilər. Digər tərəfdən, ailənin yaxın münasibətlərin, bütün məmnunluqların və inkişaf imkanlarının mənbəyi olması ilə bağlı fikirlər sadəcə fəlsəfi ideallardır. Ailə bəzən ən böyük emosional pozğunluqların, gərginliyin və münaqişələrin mənbəyi ola bilər. Ailədaxili şiddət hadisələri, uşaqlara qarşı pis rəftar və döyülmə, yuxu və yemək imkanları ilə məhdudlaşan münasibətlər, işdəki məyusluq və uğursuzluqların əks olunması, emosional və cinsi narazılıqlar da ailə həyatının real tərəfləridir. Fərdlərin müsbət davranış xüsusiyyətlərini qazandığı və inkişaf etdirdiyi bir mühit olaraq qəbul edilən ailə mühiti bəzən bəzi mənfi təcrübələrin travmatik nəticələrinin ortaya çıxdığı bir mühitə çevrilə bilir. Adətən mütəxəssislər ailə daxilində baş verən şiddət və münaqişə təcrübələrini fərd üçün zərərli və travmatik təcrübələr kimi qiymətləndirir. 
Ailə duyğularımızın formalaşdığı ilk sosial mühitdir. Ailədə özümüz və başqaları haqqında hansı emosional reaksiyalar verəcəyimizi, bu hisslər haqqında düşüncələrimizi və onları necə ifadə edəcəyimizi öyrənirik. Duyğuların öyrənildiyi ilk sosial mühit olan ailədə uşaqlara duyğularını necə ifadə etmək, necə düşünmək, necə davranmaq birbaşa öyrədilmir. Əksinə, həyat yoldaşları arasında emosional mübadilə bunun üçün bir model yaradır. Böyüklərin uşaqlarına göstərdiyi duyğular və davranışlar uşaqların emosional həyatları üçün çərçivə təşkil edir.
Şiddət daha çox öyrənilən, ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkən fərdlər tərəfindən daha çox istifadə edilən, bəzən patoloji vəziyyətlərdə müşahidə oluna bilən, fiziki, şifahi və iqtisadi kimi müxtəlif formalarda görülə bilən bir ünsiyyət formasıdır. Məişət zorakılığı ailə üzvünün başqa bir üzvünün həyatına, fiziki və ya psixoloji toxunulmazlığına və ya müstəqilliyinə təhlükə yaradan, digər ailə üzvünün şəxsiyyətinə və ya şəxsiyyətinin inkişafına ciddi zərər vuran hərəkət və ya hərəkətsizlik kimi müəyyən edilə bilir.
Bütün dünyada olduğu kimi, ölkəmizdə də məişət zorakılığına məruz qalanların 90%-dən çoxunu qadınlar və uşaqlar təşkil edir. Bunun səbəbi, onlarla kişi arasındakı qeyri-mütənasib güc balansı və cəmiyyətimizdə əsrlər boyu mövcud olan kişilərin üstünlük təşkil etdiyi həyat tərzidir.
Psixoloq Ülkər Məmmədli bildirir ki, məişət zorakılığı bir şəxsə və ya ailə daxilindəki bütün fərdlərə şamil edilə bilsə də, evdəki hər bir fərd bu zorakılıqdan təsirlənir:
"Uşaqlar özlərini zorakılıq, depressiya, çarəsiz və dəyərsiz hiss edərkən, ailə içində şiddət görən analar çox vaxt zorakılığı gizlətməyə və ya normallaşdırmağa çalışırlar.
Qadınlara qarşı zorakılıq qadınların həyatını təhdid edən mühüm ictimai sağlamlıq problemi olmaqla yanaşı, qadınların ciddi psixoloji zədələnməsinə də səbəb olur. Zorakılığa məruz qalma psixoloji rifaha mənfi təsir göstərir.
Məlumdur ki, zorakılıq qurbanı olan qadınlarda yüksək emosional stress, özünə zərər vermə düşüncələri və ya özündə dəyərsizlik hissləri olur. Başqa sözlə desək, zorakılığa məruz qalmaq qadınların özünə inam, ləyaqət, bacarıq kimi özlərinə dair inanclarına xələl gətirir, həyatlarını mənfi təsirlə yaşamağa məcbur edir.
Zorakılığın baş verdiyi evlərdə hər zaman travmatik atmosfer hökm sürür. Zorakılığa məruz qalan ailə üzvləri travma alır. Bu qorxunun öhdəsindən gəlmək üçün bəziləri zorakılıq edən ailə üzvü ilə eyniləşir, yəni onu nümunə götürürlər. Bu yolla daha əziyyət çəkməyəcəyini və onun kimi güclü olacağını düşünürlər. Bu səbəbdən klinik müşahidələrdə zorakılığa məruz qalan oğlanların ana və bacı-qardaşlarına qarşı zorakılıq tətbiq etməyə başladığını müşahidə edirik. Bu, zorakılığın nəsildən-nəslə ötürülməsinə, nümunə götürülməsinə və davam etdirilməsinə səbəb olur.
Zorakılığın psixoloji təsirlərini yaxşı ifadə etmək üçün şiddətin tərifinə baxmaq vacibdir. Zorakılıq sözü ümumiyyətlə gündəlik həyatda fiziki zorakılığı ifadə etmək üçün istifadə edildiyindən, yaşanan bir çox zorakılıq növlərini tanımaq çətin ola bilər. Zorakılığın növlərini və dinamikasını bilmək bu zorakılığa məruz qaldıqda tanımaq üçün çox vacibdir. Çünki hər bir zorakılıq növünün təcrübəsi olduqca sarsıdıcı və dərindir. Zorakılıq növlərini təsir səviyyəsinə görə təsnif etmək mümkün olmasa da, hər bir zorakılıq növü travmatik təsirlər gətirir.
Məsələn, emosional zorakılıq bir qadının əri və ya partnyoru tərəfindən onun ünvanına təhqir və söyüş söymək, onu başqalarının yanında alçaltmaq və ya onu qorxutmaq, özünə və ya ətrafındakılara zərər verməklə hədələmək kimi emosional zorakılığa məruz qoyması kimi müəyyən edilir.
Fiziki zorakılıq hədə-qorxu, hədələmə vasitəsi kimi kobud gücdən istifadədir.
Şifahi zorakılıq söz və təhqirlərdən qorxutma, təzyiq və cəza kimi istifadə edilməsidir. Qadını maraqlandıran məsələlərin dəyərini azaltmaq, alçaldıcı sözlər söyləmək, mütəmadi olaraq aşağılayıcı ifadələr işlətmək də şifahi zorakılıq kimi müəyyən edilir. Bundan əlavə, belə zorakılıq hallarının tez-tez rastlaşdığımız növlərindən biri də cinsi  zorakılıqdır.
Zorakılıq travmatik bir təcrübədir. Dəfələrlə travmatik hadisə yaşayan insanlar zaman keçdikcə bu problemlərə uyuşmağa başlaya bilərlər. Yaşadıqlarını normal qəbul edə və hiss etdikləri duyğuların fərqində olmayacaqları bir uyuşdurucu prosesə girə bilərlər. Şiddətə məruz qalan qadınların zorakılıq davam etdikcə bu vəziyyəti yaşamaq üçün öz duyğularından uzaqlaşdıqları görülə bilir. Ancaq yaşadığımız stress bədənimizdə xroniki oyanma yaratdığından, bu qadınlar tez-tez psixoloji mənşəli fiziki təsirlər olan psixosomatik simptomlarla qarşılaşırlar. Bu simptomlar bədənin müəyyən bir bölgəsində, məsələn, baş, qarın, bel və arxa və s. hissəsində hiss olunur. Bu, regional ağrı və ya ümumi yorğunluq halında baş verə bilər.
Zorakılığa məruz qalan qadınlar münasibətlərində özlərini  dəyərsiz hiss edirlər. Digər tərəfdən, münasibətdə ən yaxın olduqları şəxs tərəfindən dəyərsizləşmək onların təhlükəsizlik hissini zədələyir. Ona görə də qadın zorakılığa məruz qalanda özünü həm etibarsız, həm də dəyərsiz hiss etməyə başlayır. Təhlükəsizlik və ləyaqət insan varlığının əsas ehtiyaclarından biri olduğundan bunları hiss etməyən insanda müxtəlif çətinliklər yaranır.
Zorakılığa məruz qalan qadınlar depressiv əlamətlər göstərir və həyatdan həzz almamağa başlayırlar, yuxu problemi yaşayır, depressiyaya düşürlər və gündəlik həyatda özləri haqqında qeyri-adekvat inancları yaşayırlar. Digər tərəfdən, zorakılıq insan həyatını təhdid edən mühüm bir element olduğundan, təhlükəsizlik inamı zədələnən qadınlar güclü narahatlıq keçirirlər.
Anksiyete güvənin hiss olunmadığı mühitlərdə böyümək üçün çox uyğun bir duyğudur. Bu səbəbdən qadınların gündəlik həyatda yaşadıqları narahatlıq səviyyələri şiddətə məruz qaldıqda artmağa başlayır. Bu sıx və davamlı narahatlıq hissi insanda narahatlıq pozğunluqlarına səbəb ola bilər. Zorakılığa məruz qalan qadınlarda öz effektivliyi pozulmağa başlaya bilər. Yəni həyatda qarşılaşdıqları problemləri həll edə biləcəklərinə olan inamları və özlərinə kifayət edə biləcəklərinə inamları zədələnir. 
Şiddətli qorxu və nəzarətsizlik hissi şiddətə məruz qalan qadınlarda olduqca yaygın olduğundan, insan ümidsizliyə düçar olur. Zorakılığa gəldikdə müxtəlif güc balanssızlıqları ola biləcəyi üçün bu qadınların dəstək almaq üçün hərəkətə keçməsi çətin ola bilir. Bu səbəbdən şiddətin strukturu, təsirləri və forması ilə bağlı məlumat paylaşımı artdıqca, ruhi sağlamlıq sahəsində dəstək almağa yaxın olan insanları yönləndirmək faydalı ola bilər. Münasibətlərimizi zorakılıq nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirmək üçün şüurlu davranmaq çox vacibdir".

Röyalə Xəyal