Böyük Turan arzusunun dirənişi...

Türk Dünyasının Həmrəyliyi Günüdür

Türkçülük Osmanlı İmperatorluğunun son əsrində meydana çıxan və Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucu fəlsəfələrindən birini təşkil edən fikir hərəkatlarından biri idi. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürk türkçülüyün önəmli nümayəndələrindən olan Ziya Gökalp haqqında “Vücudumun atası Əli Rıza Əfəndi, hisslərimin atası ideyalarımın atası Namık Kamaldır, Ziya Gökalpdır”, - demişdi. Türkçülük Gününün yaranması 3 may 1944-cü ildə Hüseyn Nihal Atsız-Sabahattin Əli davasının nəticələrindən sonrakı inkişafın nəticəsidir.

1944-cü il sentyabrın 7-dən başlayan və 1945-ci il martın 29-na qədər davam edən dövrdə türk siyasətində 23 tanınmış sima türkçülük-turançılıq ittihamı ilə mühakimə olundu. Türkçülük-Turançılıq davasının səbəblərindən biri kimi göstərilən Hüseyn Nihal Atsız-Sabahattin Əli davasının 3 may 1944-cü il tarixli iclasından sonra türkçülər “Ankara Numayişi”ni təşkil etdilər. Davaya görə, Tophanedəki Hərbi Həbsxanada saxlanılan türkçülüyün əhəmiyyətli nümayəndələrindən Nihal Atsız, Zeki Vəlidi Toğan, Nejdet Sançar, Reha Oğuz Türkkan da daxil olmaqla 10 nəfərlik qrup 3 may 1945-ci ilin birinci ildönümündə toplandı. Sonrakı illərdə keçirilən məclislər “Türkçülük Günü” kimi qeyd olunmağa başladı.

Türk dünyasının həmrəylik və qardaşlığının simasına çevrilən Türk Dünyası Həmrəylik Günü Azərbaycanda 30 ildən çoxdur ki, qeyd edilir. O dövrdə Türkiyənin baş naziri Şükrü Saraçoğlu olsa da, dövlət qurumlarında kommunistlər var idi. Təlimat Həsən Əli Yücəlin kommunist ola biləcəyini açıq şəkildə ifadə etməyə və bu siyasi fikrin müdafiəçilərini universitetlərdə dəstəkləməyə və yerləşdirməyə imkan verir. Kommunist inanc sisteminin cəmiyyətdə yayılmasından vətənpərvərlik hissi gizlənir. Dövrünün mühüm elm adamlarından olan Nihal Atsız və başqaları bu üsulu dayandırmaq üçün addımlar atmağı vacib hesab edərək anti-kommunist yazılar yazdılar. Bunlar “Bozkurt”, “Orhun” və “Çınaraltı” jurnallarında dərc olunub.

Türk ziyalılarının Sovet İttifaqının timsalında kommunizmin türk irqinin məhvinə yönəlik ideologiya olduğunu bildirən məqalələri kommunistlərə qoşulan xeyli gənci bu yoldan çəkindirdi. Ancaq kommunistlər təşkilatlanmaqda davam edir və sayları artırdı. Həmin günlərdə Nihal Atsız Şükrü Saraçoğluna açıq məktub yazır. Məqalə “Orhun” nəşrinin 1944-cü il mart sayında dərc edilir. Məktubda təhsil naziri Hasan Ali Yücelin əmri ilə məktəblərdə, universitetlərdə kommunizmi təbliğ edən çap məhsullarının yayıldığı, bunun üçün ianə toplandığı bildirilir. Onun bu məsələdə ən yaxın silahdaşının Sebahattin Ali olduğu göstərilir. Bu hadisə Türkiyə tarixinə kommunizm əleyhinə ən böyük mitinq kimi yazılır.

Azərbaycanda da geniş qeyd edilir

Türkçülük Günü Azərbaycanda da populyardır. Türk dünyasına xidmət edən və milli düşüncəmizə türkçülük anlayışını gətirən azərbaycanlılardan Fransanın tanınmış Sorbon Universitetində təhsil almış ilk azərbaycanlı olan Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, İsmayıl bəy Qaspıralı, Hüseyn Cavid, Məhəmməd Hadi və digərlərinin adlarını çəkmək mümkündür. Onların məqsədləri ilk növbədə, türk xalqlarının mədəni birliyinə nail olmaq idi. Bu insanların qayəsi ondan ibarət idi ki, milliyyətçilik başqa millətləri sevmək, başqa millətlərlə bərabər öz adət və ənənələrini, tarixini qoruyub, gələcək nəsillərə ötürməkdir.

Heydər Əliyev 1997-ci il mayın 8-də Türkiyənin iş adamları ilə görüşündə söylədiyi nitqində soyqırımı illərində Türkiyənin yaradıcısı Mustafa Kamal Atatürkün Azərbaycana göstərdiyi böyük diqqəti yüksək qiymətləndirərək deyib: “Böyük Mustafa Kamal Atatürk 1918-1920-ci illərdə həmin erməni millətçilərinin, daşnaklarının azərbaycanlıların başına nə bəlalar gətirdiklərini yaxşı bilirdi. Azərbaycanda nə qırğınlar etmişdilər, yaxşı bilirdi. Məhz Mustafa Kamal Atatürkün və onun kimi insanların iradəsi nəticəsində 1918-ci ildə Türkiyənin Qafqaz Ordusu Azərbaycana gəldi, Naxçıvanda, Qarabağda, Gəncədə, Bakıda azərbaycanlıları erməni qırğınından xilas etdi. Biz bunları unutmuruq”.

1920-ci il may ayının 3-də isə Mustafa Kamal Atatürk Şərq cəbhəsi komandanı Kazım Qarabəkir Paşaya aşağıdakı məzmunda bir məktub yazır: “Dövlətdə heç pul qalmadı. Ölkə daxilində pul təmin edə biləcəyimiz bir qaynaq yoxdur. Başqa qaynaqlardan pul əldə edənə qədər Azərbaycan hökumətindən borc pul alınmasını təşkil etmənizi istəyirəm”.

Kazım Qarabəkir Paşa Atatürkün bu istəyini Azərbaycan hökumətinə bildirir. Bu, Azərbaycan SSR ilə Ankara hökuməti arasındakı ilk rəsmi təmas idi. 1921-ci ildə Azərbaycandan Türkiyəyə qardaş əli uzanır. Bu qardaş əllər heç vaxt biri-birindən qopmayacaq. Buna 44 günlük Vətən müharibəsində, Türkiyədə zəlzələ vaxtı bir daha əmin olduq...

Yeganə BAYRAMOVA