Bir il əvvəl Yaxın Şərqdə ən böyük silahlı qarşıdurma Fələstinli HƏMAS yaraqlılarının İsrailin cənubuna hücumu ilə başlayıb. Onun qurbanlarının sayı artıq on minlərlədir və indi hərbi əməliyyatların Livana yayılmasından sonra vəziyyət genişmiqyaslı regional müharibənin astanasındadır.
"Unikal" İsrail-HƏMAS müharibəsində bir il ərazində baş verən hadisələri diqqətinizə çatdırır.
- 7 oktyabr 2023-cü ildə Qəzza zolağından İsrailin cənubundakı şəhərlərə sayı minlərlə olan qeyri-adi sayda raket atılıb. Lakin bu eskalasiya həqiqətən görünməmiş hadisəni ört-basdır etdi: minlərlə HƏMAS döyüşçüsü Fələstin ərazisi ilə İsrail arasındakı hasarı dağıtdı və sərhədə ən yaxın məskunlaşan ərazilərə hücum etdi.
- Hücum edənlərin yolunda ilk və ən asan hədəflərdən biri sərhəddən bir neçə kilometr aralıda İsrail bayramlarında keçirilən Supernova musiqi festivalı idi. Fotoda festivalın dağıdılmış dayanacağı əks olunub.
- İsrail ordusu ilə HƏMAS döyüşçüləri arasında təxminən iki gün davam edən döyüş İsraildəki faciənin miqyasını dərhal qiymətləndirmək mümkün olmadı. Məlum olub ki, fələstinlilər öldürülən yüzlərlə insandan əlavə 253 nəfəri girov götürərək Qəzza zolağına aparıblar.
- Artıq oktyabrın 7-də İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu baş verənləri “müharibə” sözü ilə izah edib. Qəzzaya ilk güclü artilleriya və hava zərbələri endirilib. Netanyahu Qəzza zolağında quru əməliyyatına hazır olduqlarını açıqlayıb. Məqsədləri HƏMAS-ın hərbi strukturunu məhv etmək və girovları azad etmək idi.
- İsrailin Qəzzaya ilk zərbələri dinc əhali arasında çoxsaylı dağıntılara və itkilərə səbəb oldu. İsrail ordusu Qəzza şəhərinin əhalisinin evlərini tərk edərək anklavın cənubuna getməli olduğunu bildirib. Sonradan israillilər Fələstin ərazisinin bu və ya digər bölgəsində HƏMAS-ın bölmələrini və infrastrukturunu məhv etməyə keçdiyi üçün belə köçürmələr daha bir neçə dəfə baş verdi.
Oktyabrın 27-də İsrail Qəzzada genişmiqyaslı quru əməliyyatına başlayıb. Bu, son 50 ildə Yaxın Şərqdə ən böyük hərbi münaqişəyə çevrilib və 1940-cı illərin sonundan bəri ərəb-İsrail toqquşmaları zamanı fələstinlilər arasında ən böyük itkilərə səbəb olub.
- HƏMAS-ın İsrailə hücumundan keçən bir il ərzində girovların taleyi ölkə daxilində əsas müzakirə mövzularından biri olaraq qalır. Müharibə getdikcə HƏMAS-a güzəştə getmədən və Qəzza zolağında silahlı basqını davam etdirərkən əsir düşən insanları xilas etməyin mümkün olub-olmaması ilə bağlı sual daha çox gündəmə gəlir.
- İşğaldan əvvəl bir milyona yaxın insanın yaşadığı Qəzzadan təxliyyə xaotik və İsrail ordusunun davamlı atəşi altında həyata keçirilib. Cənubda Fələstin ərazisinin Misirlə sərhədi bağlanıb, yalnız xarici pasport sahibləri Qəzza zolağından çıxa biliblər. Anklav üçün yeganə ərzaq tədarükü məntəqələri cənubda qalıb. İsrail Qəzza zolağına humanitar yardımı qəsdən məhdudlaşdırmaqda ittiham olunur. İsrail rəsmiləri günahın Qəzzaya qida və suyun çatdırılması prosesini zəif təşkil edən BMT-də olduğunu bəyan ediblər.
- İsrailin 7 oktyabr hücumlarına cavab olaraq hərbi əməliyyatının ilk günlərindən Qəzza zolağında mülki vətəndaşların itkilərini kimin və necə hesablaması sualı İsrailə rəğbət bəsləyənlər və tənqidçilər arasında mübahisə mövzusu olub. Qəzza zolağının Səhiyyə Nazirliyi ölənlərlə bağlı məlumatları açıqlayıb. Avqustun ortalarında BMT bu məlumatlardan istifadə edərək, 10 ay davam edən qarşıdurmada 40 min dinc sakinin öldüyünü açıqlayıb. İsrail bu rəqəmləri rədd edərək, nazirliyin tamamilə HƏMAS-ın nəzarətində olduğunu və ona etibar edilə bilməyəcəyini bildirir.
Noyabrın 21-də Qəzzada quru əməliyyatının başlamasından ay yarım sonra İsrail və HƏMAS atəşkəs elan ediblər. Onun əsas nəticəsi oktyabrın 7-də götürülmüş israilli girovların təxminən yarısının İsrail həbsxanalarında saxlanılan 250 fələstinli məhbus - qadın və azyaşlılarla dəyişdirilməsi olub. Qəzzada qalan sakinlər evlərini tərk etməyə davam edərək anklavın cənubuna gediblər.
- Girovların İsrailə qayıtması sevinclə qarşılanıb. Ölkə sakinləri Qəzza zolağından azad edilmiş insanların olduğu konvoyların Misirə, oradan da İsrailə doğru hərəkətini canlı izləyiblər. Yuxarıdakı fotoda gənclər təşkilatlarının üzvləri azad edilmiş bir neçə girovu Təl-Əvivin ətrafında yerləşən tibb mərkəzinə çatdıran helikopteri qarşılayır.
Dekabrın 1-də atəşkəs başa çatıb, İsrail hərbi əməliyyatları anklavın bütün ərazisinə uzadıb. Bir neçə gün sonra onlar yüz minlərlə sakinin əvvəllər Qəzza şəhərindən təxliyə olunduğu cənubda Xan Yunisi atəşə tutmağa başladılar. 2024-cü ilin sentyabr ayının sonunda BMT peyk məlumatlarına əsaslanaraq Qəzza zolağındakı bütün binaların 66%-nin zədələndiyini bildirib. Onların üçdə biri tamamilə məhv edilib.
-İsrail İranın Qəzza zolağında HƏMAS və Livanda Hizbullaha dəstəyinin cavabsız qalmayacağını xəbərdar edib. Dağıdılan binada İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun yüksək vəzifəli şəxslərinin iştirakı ilə toplantı keçirilib. Ölənlər arasında iki SEPAH generalı da var. Onlardan biri də İran qüvvələrinin xaricdəki əməliyyatlarına cavabdeh olan Qüds Qüvvələrinin komandanı Məhəmməd Zahedidir. Dəməşqdə İran hərbi komandirlərinin ölümü aprelin 13-də İranın İsrailə cavab raket hücumuna səbəb olub. Yüzlərlə raketin buraxılması iranlılar arasında sevincə səbəb olub. Lakin bu zərbə İsrailə ciddi ziyan vurmayıb - raketlərin əksəriyyəti yaxınlaşarkən tutuldu. İsrail bir həftə sonra İsfahan şəhərində İranın hava hücumundan müdafiə obyektlərini vuraraq cavab verib.
-Yayın ortalarına doğru İsrailin Qəzza zolağında əməliyyatlarının intensivliyi azalmağa başlayıb. Lakin İsrail hakimiyyətini tənqid edənlər vurğulayırlar ki, Qəzzaya müdaxilənin bəyan edilmiş məqsədlərindən ən azı birinə - girovların azad edilməsinə nail olunmayıb. Avqustun son günü 2023-cü il oktyabrın 7-də əsir götürülən 6 israillinin cəsədi Qəzza zolağının cənubundakı Rəfah şəhərinin altındakı tuneldə aşkar edilib. İsrail hərbçilərinin bildirdiyinə görə, əsirlər aşkar edilməzdən qısa müddət əvvəl öldürülüblər;
Baş nazir Netanyahu deyib ki, İsrail həmvətənlərinin ölümünə görə məsuliyyət daşıyanlar tapılana qədər rahat olmayacaq və səlahiyyətlilər əsirlikdə qalanların azad edilməsinə imkan yaradan razılaşma üzərində çalışdıqlarını bildirib. Bu sözlər girovların yaxınlarını razı salmayıb və onlar atəşkəs və girovların azad edilməsinə dair razılaşma, həmçinin yeni seçkilərin keçirilməsi tələbi ilə kütləvi etiraz aksiyaları təşkil ediblər.
- Sentyabr ayına qədər əsas gərginlik İsrailin Livanla şimal sərhədinə keçdi. İsraillilər hesab edirdilər ki, HƏMAS-dan daha böyük təhlükə Livanın təhlükəsizlik sistemini ələ keçirmiş Hizbullahdan gələcək. HƏMAS-ın cənubda hücumundan qısa müddət sonra Hizbullah İsrailin şimalını atəşə tutmağa başladı;
Sentyabrın 17-də Hizbullah döyüşçülərinin geniş şəkildə istifadə etdiyi peycerlər bütün Livanda partlamağa başlayıb, onların yüzlərlə sahibi yaralanıb və bir neçə nəfər həlak olub. Ertəsi gün Hizbullahın telsizləri partlamağa başlayıb. Peycerin bombalanması əməliyyatından üç gün sonra Beyrutda binaya raket zərbəsi endirilməsi İslami hərəkatın iki yüksək səviyyəli komandirini öldürüb. Sentyabrın 30-da səhər isə Livanın paytaxtında güclü bombalar 1992-ci ildən bu təşkilata rəhbərlik edən Hizbullah lideri Həsən Nəsrullahın toplantı keçirdiyi bunkeri dağıdıb. Oktyabrın 5-də isə Livanın şimalında HƏMAS-ın iki yüksək rütbəli hərbi komandiri raket hücumu nəticəsində həlak olub.
Hizbullah liderinin ləğvi uzun onilliklər ərzində onu dəstəkləyən İranın mövqelərinə növbəti güclü zərbə oldu. Tehranın hakimiyyət orqanları bildiriblər ki, israillilərin islami hərəkatın liderliyi axtarışı nəticəsiz keçməyəcək.
Bir gün sonra İran yenidən İsrailə raket zərbələri endirib. Raket hücumu nəticəsində ciddi itkilərin olmamasına baxmayaraq, İsrail hakimiyyəti İrana cavab tədbirləri görəcəyini vəd edib.
İsrail hakimiyyəti atəşkəs çağırışlarını rədd edib. Qəzza zolağından yenidən yerləşdirilən ordu birlikləri Livan sərhədini keçərək sərhəd bölgəsində Hizbullah döyüşçülərini və silahlarını məhv etməyə başlayıb. İsrail deyir ki, əməliyyat “məhduddur” və məqsədi Hizbullahın İsrailin şimalına yaratdığı təhlükəni aradan qaldırmaq və Livanın Litani çayının cənubunda qoşunların yerləşdirilməsini qadağan edən BMT-nin 2006-cı il qətnamələrini yerinə yetirməkdir. Bu işğalın nə qədər qısamüddətli və məhdud olacağı müəmmalı olaraq qalır və HƏMAS-ın İsrailə hücumunun birinci ildönümündə Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı və uzunmüddətli müharibə təhlükəsi qalmaqdadır.
Gülayə Mecid
