Ermənistan hakimiyyətinin sülhdən dəm vurmağa davam etməsinə baxmayaraq, şərti sərhəd zonasında son günlərdə atəşkəs intensiv qaydada pozulur. Elə bu da rəsmi İrəvanın sülh məsələsində səmimi olmasına şübhələr yaradır.
Qeyd edilən məsələ beynəlxalq medianın da diqqət mərkəzindədir. Məsələn, Rusiyanın “Nezavsimaya qazeta” mətbu orqanı bu xüsusda yazır: “Ermənistan-Azərbaycan sərhədi növbəti dəfə gərgindir: Bakı İrəvanı atəşkəsi pozmaqda ittiham edir, Ermənistan tərəfi isə hər hansı günahı rədd edir. Bununla bağlı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan ilin əvvəlindən bəri üçüncü sülhməramlı təşəbbüslə çıxış edib ki, bu da Azərbaycanda qeyri-ciddi hesab olunur.
İyunun 22-də Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi Ermənistan tərəfdən iki dəfə atəş açıldığını bildirib. Qurumdan verilən məlumata görə, ilk pozuntu Kəlbəcər rayonunun Mollabayramlı qəsəbəsi istiqamətində iyunun 21-də saat 12.25-dən 15.35-dək, sonra isə iyunun 22-də saat 13.00 radələrində qeydə alınıb. Ermənistan Müdafiə Nazirliyi hər iki faktı təkzib edib. Bu arada, iyunun əvvəlindən Bakıdan belə ittihamların sayı 6-ya çatıb. İrəvan hər şeyi inkar edir, o, iki dəfə azərbaycanlı həmkarlarına atəşkəsin pozulması hallarının araşdırılması üçün ikitərəfli mexanizm yaratmağı təklif edib. İlk dəfə olaraq belə bir təşəbbüslə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan iyunun 15-də çıxış edib, iyunun 22-də isə bu ideya onun kadrları tərəfindən təkrarlanıb. “Tərəflərdən biri pozuntu barədə məlumat verərsə, yerində araşdırma mexanizmi işə salınır. Bu, ya iki ölkənin hərbi prokurorluqları, ya da digər qurumlar ola bilər. Yəni hər hansı hadisə baş verərsə, həqiqətin üzə çıxması üçün araşdırma aparılmalıdır. Əgər pozuntular aşkar olunarsa, tərəflər nizam-intizamı yaxşılaşdırmaq üçün tədbirlər görə bilər”, - Paşinyan bildirib. Eyni zamanda o hesab edir ki, Azərbaycanın ittihamları iki variantı göstərə bilər: ya olay həqiqətən də baş verib, ya da qonşular eskalasiya üçün fon hazırlayır. Öz növbəsində, Ermənistan XİN istisna etməyib ki, BMT-nin noyabrın ortalarında Bakıda keçiriləcək iqlim dəyişikliyi üzrə COP24 beynəlxalq konfransından sonra Azərbaycanın “yeni təcavüzü” başlaya bilər. Ekspertlər qeyd edir ki, Paşinyan “eskalasiya” deyəndə, yəqin ki, Azərbaycan ordusunun hansısa planı həyata keçirdiyini, qəsdən atəşkəsin pozulması xəbərini yaydığını nəzərdə tutur. Amma Azərbaycan qanun pozuntularında maraqlı deyil, ona sərhəddə sakitlik lazımdır. Bakı əsas məqsədinə nail oldu: o, öz ərazi bütövlüyünü və Qarabağ üzərində suverenliyini təmin etdi. Eyni zamanda ekspertlər qeyd edib ki, Paşinyan özü Ermənistan silahlı qüvvələrində “beşinci kolon”un olması barədə bir neçə dəfə danışıb. Bunun bariz nümunəsi kimi fevral ayında Azərbaycan hərbçilərinə atəş açan və sonradan ləğv edilən “Yerkrapa” könüllülər cəmiyyətinin üzvü ilə baş verən insident göstərilir.
Bunlar fonunda gözlənilir ki, rəsmi Bakı Paşinyanın sərhəddə atəşkəs rejiminin pozulması hallarının araşdırılması üçün “birgə mexanizm” yaratmaq təklifini qəbul etməyəcək. Birincisi, birgə komissiyanın yaradılması üçün iki ölkə arasında sülh və ya çərçivə sazişi imzalanması lazımdır. İkincisi, Paşinyanın da etiraf etdiyi kimi, Ermənistan ordusunda diversiya qüvvələri var. Fevral ayında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin “Yerkrapa” hərbçisi snayper atəşi ilə Azərbaycan əsgərini yaralayıb. Paşinyanın məntiqinə görə, belə bir hadisə “birgə komissiya” tərəfindən araşdırılmalıdır. Ancaq nə qədər ki snayper sakitcə İrəvana qayıdacaq və cəzasız qalacaq, məsələnin həlli də mümkün olmayacaq. Azərbaycan o vaxt cavab olaraq snayperi zərərsizləşdirərək, atəş nöqtəsini məhv edib. Ermənistanın baş naziri atışma faktlarını müəyyən etmək üçün “birgə komissiya” yaratmaqdansa, ordunu sülh istəməyən və qisas susuzluğu olan müxtəlif qruplardan təmizləməlidir. Bu arada, Paşinyan ilk dəfə deyil ki, sülhməramlı təkliflərlə çıxış edir. Hələ yanvar ayında o, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevə silahlara birgə nəzarət haqqında saziş imzalamağı təklif etmişdi. Onun fikrincə, bu, məntiqli addım olardı, çünki Bakı sərhədyanı rayonların qarşılıqlı demilitarizasiyasını həyata keçirməkdən imtina edir və İrəvanın yenidən silahlanmasından narahatdır. Əliyev buna heç bir reaksiya verməyib. Onda Paşinyan başqa bir ideya ilə çıxış etdi: sülh müqaviləsinin imzalanması prosesi gecikərsə, təcavüz etməmək haqqında paktı bağlamaq. Burada isə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi buna dözə bilmədi. Diplomatik qurum ilk növbədə xatırladıb ki, Ermənistan 30 il ərzində qonşu ölkənin bir hissəsini işğal edib və onun Konstitusiyasında hələ də Bakıya qarşı ərazi iddialarına istinad var. İkincisi, bəyan etdilər ki, İrəvan xaricdən silah almaqla sülh prosesini pozur. Altı aydan sonra, demək olar ki, Azərbaycan hakimiyyətinin mövqeyində heç nə dəyişməyib. İyunun 21-də Əliyev bu barədə ABŞ Dövlət Departamentinin rəhbəri Entoni Blinkenlə telefon danışığı zamanı bildirib. Amerikalı diplomat Azərbaycan liderini Ermənistanla “dərhal” sülh müqaviləsi bağlamağa çağırıb və o, Ermənistan Konstitusiyasında təsbit olunduğu kimi, Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son qoyulmasının vacibliyini qeyd edib. Bir gün əvvəl Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bildirib ki, İrəvan Bakıya sülh üçün “çox konstruktiv təkliflər” çatdırıb və yaxın ayda müvafiq sənədi imzalamağa hazırdır. Politoloq Tiqran Köçəryanın fikrincə, Azərbaycan Ermənistana güzəştə getməyə ehtiyac görmür, çünki indi hər şey öz ssenarisi üzrə gedir. “Paşinyan “hər şey sülh müqabilində” taktikasını qəbul etdi, lakin bu, nəticə vermir”, - Köçəryan bildirib. Eyni zamanda, Blinkenin Əliyevlə telefon danışığından da göründüyü kimi, hətta Azərbaycana beynəlxalq təzyiqlər də İrəvana lazım olan nəticəni vermir”.
Tahir TAĞIYEV
