2024-cü il Nobel mükafatının Cənubi Koreyalı yazıçı Han Kanqa verilməsi ilə diqqət Asiya ədəbiyyatına yönəldi. “İnsan həyatının kövrəkliyini ortaya qoyan və tarixi travmalarla üzləşən poetik nəsri” ilə mükafata layiq görülən 53 yaşlı Han, nəticələrini izah edən “Vegetarian” romanı ilə 2016-cı ildə Man Booker mükafatını da alıb.
Hafta.az-ın hyazdığına görə, bu münasibətlə, bu həftə “Minerva's Owl”da Asiya ədəbiyyatından qaçırmamalı olduğunuz 10 romanı müzakirə edilib.
Ryunosuke Akutaqava – “Axmaq həyatı”
Müasir yapon ədəbiyyatının nəhənglərindən olan Ryunosuke Akutaqava qısa ömründə çoxlu əsərlər yazıb. “Yapon hekayəçiliyinin atası” da sayılan müəllif özünəməxsus, sadə və heyrətamiz povesti ilə bəşəri ehtirasları, ziddiyyətləri, inancları kağıza köçürür.
Rus ədəbiyyatından qədim yunan mifologiyasına qədər bir çox mənbəyə əsaslanan Akutaqava öz əsərlərində 1912-1926-cı illər arasında Tayşo Dövrünün siyasi və ictimai quruluşuna istinadlarla yanaşı, dərin psixoloji təhlillərə də yer verir.
1927-ci ildə nəşr olunan, həyat və ölüm haqqında düşüncələrlə dolu fraqmentlərdən ibarət “Life of an Idiot” 35 yaşında intihar edən Tokio əsilli yazıçının son əsərlərindən biridir.
Ömrü boyu 150 hekayə yazan Akutaqava, həmçinin “Raşomon”, “Kappa”, “Death Stud” və “In a Grove” hekayələri ilə tanınır.
Yapon kinosunun usta rejissoru Akira Kurosava 1950-ci ildə “Raşomon”u böyük ekrana uyğunlaşdırıb. "Bir bağda" və "Raşomon" hekayələrindən qarışan ssenari ilə hazırladığı film həmin il rejissora Venesiya Film Festivalında "Qızıl Aslan" mükafatını qazandırıb.
Beynəlxalq uğur qazanan ilk yapon filmi olan “Raşomon” növbəti il ən yaxşı xarici film üçün Oskar mükafatını da alıb.
Kobo Abe – “Qumların qadını”
II İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrdə yapon ədəbiyyatının parlaq yazıçılarından birinə çevrilən Kobo Abe, fərdi və ictimai dilemmalara münasibəti ilə tez-tez Frans Kafka ilə müqayisə edilir. Yaponiyanın nüfuzlu ədəbi mükafatlarından biri olan Yomiuri Ədəbiyyat Mükafatını Abeyə qazandıran “Qum qadını” entomoloqun yoxa çıxması ilə başlayır.
Son avtobusu qaçırdığı üçün böcək toplamağa getdiyi tətil kəndindən evə dönə bilməyən baş qəhrəmanın başına gələnləri sürrealist şəkildə izah edən roman oxucunu kabus dolu bir təcrübəyə cəlb edir. Getdikcə daha çox klostrofobiyaya çevrilən hekayədə ümid və evə qayıtmaq istəyi şəxsiyyət böhranı ilə müşayiət olunan dalana sürüklənir.
Qumun varlığını ayrıca bir xarakterə çevirərək ustalığını nümayiş etdirən Abenin romanı 1962-ci ildə nəşr olunub və iki il sonra Hiroşi Teshigahara tərəfindən böyük ekrana uyğunlaşdırılıb.
Romanla eyniadlı filmi ilə Ən Yaxşı Rejissor Oskarına namizəd olan ilk Asiya əsilli rejissor olan Teşiqahara Kann Film Festivalında Münsiflər Heyəti Xüsusi Mükafatını da qazanıb. Rejissor romanı ssenariyə çevirmək üçün Abe ilə birlikdə çalışıb.
Dostoyevski və Po kimi yazıçılardan, Haydegger, Nitsşe kimi filosoflardan ilhamlanan yapon yazıçı 1993-cü ildə 68 yaşında vəfat edib.
Kenzaburo Oe – “Şəxsi problem”
Yapon ədəbiyyatının aparıcı simalarından biri olan Kenzaburo Oe ilk hekayələrini Tokio Universitetinin Fransız ədəbiyyatı fakültəsində tələbə olarkən nəşr etdirməyə başlayıb.
1963-cü ildə oğlu Hikarinin beyin yırtığı ilə doğulduğu zaman çətin bir dövr keçirən Oe, bu təcrübəsini bir il sonra nəşr etdirdiyi “Şəxsi problem” adlı əsərində bədii ədəbiyyat sahəsinə daşıyıb.
Romanın baş qəhrəmanı Quş övladının bu nadir xəstəliklə doğulduğunu biləndə özünü kabusun ortasında tapır. Yaşadığı qorxu və utancla özünə nifrət edir, hər şeydən uzaqlaşır.
Afrikaya getmək xəyalları ilə özünü aldatmağa çalışan özəl məktəb müəllimi Birdin inkar və tənhalıq təcrübəsi insan psixologiyasının dəhlizlərinə kəskin nəzər salır.
1994-cü ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alan Oe Yasunari Kavabatadan sonra bu mükafata layiq görülən ikinci Yaponiya yazıçısı oldu. O, ötən il martın 3-də 88 yaşında Tokioda vəfat edib.
Yan Lianke – “Günəşin öldüyü gün”
Çağdaş Çin ədəbiyyatının satirik ustası Yan Lianke 19-cu əsr realizminə göz yuman ilk əsərlərindən sonra incə alleqoriyaları və nağıl üslubu ilə fərqli bir üsluba çevrildi. 2015-ci ildə nəşr olunan "Günəşin öldüyü gün" filmi uydurma Qaotian kəndində 24 saat ərzində baş verən qəribə hadisələrdən bəhs edir.
14 yaşlı Li Niannianın gözü ilə izlədiyimiz kənd sakinlərinin əksəriyyəti yuxuda gəzən insanlardır. Birdən yuxu qeyri-mümkün olanda insan təbiətinin qaranlıq tərəfi ilə qarşılaşırıq. Günün qaydaları və harmoniyası ilə sıxışdırılan hər şey heç kimin yata bilmədiyi kənddə sərbəst buraxılır.
Bu baxımdan “Günəşin öldüyü gün” həm də Portuqaliya yazıçısı Xose Saramaqonun “Korluq” əsərini xatırladır ki, bu əsər korluğun epidemiyaya çevrildiyi cəmiyyətdə normaların necə əridiyini özünəməxsus üslubu ilə göstərir.
66 yaşlı Yan “Günəşin öldüyü gün” kitabını dərc etməzdən bir il əvvəl 2014-cü ildə Frans Kafka mükafatına layiq görülüb.
Mo Yan – “Qırmızı millət tarlaları”
Əsl adı Quan Moye olan Şantunq əsilli yazıçı Çin dilindən tərcümədə “Danışma!” deməkdir. O, mənasını verən Mo Yan təxəllüsündən istifadə edir.
Tarixi mövzuları ağırlığını yüngülləşdirmədən qara yumorla qarışdıran üslubu ilə tanınan Mo's Red Millet Fields 1986-cı ildə müxtəlif qəzetlərdə seriyalı olaraq 1987-ci ildə tək kitab halında nəşr olunub.
Roman 1923-1976-cı illər arasında Şandun ailəsinin üç nəslinin təcrübələrindən bəhs edir. Maonun rəhbərlik etdiyi Kommunist inqilabı və Mədəni inqilab, eləcə də Çin-Yapon müharibəsi kimi ölkə tarixində mühüm anlardan keçən bir hekayə qövsü var.
Çin kinosunun böyük rejissorlarından biri olan Zhang Yimou 1988-ci ildə romanın ilk iki hissəsini böyük ekrana uyğunlaşdırıb. Rejissor romanla eyni adlı debüt filmi ilə Berlin Beynəlxalq Film Festivalında “Qızıl ayı” mükafatını qazanıb.
69 yaşlı Mo Yan 2012-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.
Yu Hua – “Yaşayan”
Çinin şərqindəki Hançjou şəhərində anadan olan Yu Huanın uşaqlığı Mədəni inqilab illərində keçib ki, onun izləri bütün əsərlərində görünür.
5 il diş həkimi işlədikdən sonra bütün vaxtını yazmağa həsr edən Yu, 1993-cü ildə nəşr etdirdiyi “Living” kitabının ingilis dilinə tərcüməsi ilə çox daha geniş oxucu kütləsinə çatdı.
Mədəni inqilabın kölgəsində qurulan hekayə Fuqinin sərvətini qumara qoyduqdan sonra ailəsini saldığı çətin vəziyyətdən bəhs edir. Bunu izləməklə həm Çin tarixinə, həm də dünyada insan mübarizəsinə dərindən nəzər salmaqla qarşılaşırıq.
Nəşr olunduğu zaman Çində qadağan edilən “Living” əsəri 1994-cü ildə Zhang Yimou tərəfindən filmə uyğunlaşdırılıb. Romanla eyni adda olan prodüser Kann Film Festivalında Münsiflər Heyətinin Böyük Mükafatını qazandı və onun baş rol ifaçısı Ge You ən yaxşı aktyor mükafatını alan ilk Asiya aktyoru oldu.
Çağdaş Çin ədəbiyyatının önəmli adlarından biri olan 64 yaşlı yazıçının əsərləri 20 dilə tərcümə olunub.
Viet Thanh Nguyen – “Simpatizan”
Vyetnam əsilli Viet Thanh Nguyenin debüt romanı olan "Sempatizan" ədəbi aləmdə böyük əks-səda yaratdı.
ABŞ-da yaşayan və Cənubi Kaliforniya Universitetində işləyən Nguyenin 2015-ci ildə nəşr olunan romanı kommunist ikili agentinin hekayəsindən bəhs edir.
Nguyenin həyatının izlərini də ehtiva edən romanda baş qəhrəman Sayqonun süqutu ilə Los-Ancelesə gedir və sürgündəki vyetnamlılarla yeni həyat qurmağa çalışır, eyni zamanda gizli şəkildə Vyetnamdakı kommunist rəhbərlərinə hesabatlar göndərir.
Şəxsiyyət axtarışı və immiqrasiya ilə bağlı müşahidələri casusluq hekayəsinə çevirən “Sempatizan” müəllifə 2016-cı ildə bədii ədəbiyyat üzrə nüfuzlu Pulitzer Mükafatını qazandırıb.
Texnologiya milyarderi Bill Qeytsin də tövsiyə etdiyi romanın 53 yaşlı müəllifi 2020-ci ildə Pulitzer Mükafatı Şurasına seçilən ilk Asiya mənşəli amerikalı oldu.
Pramoedya Ananta Toer – “Bu insanlar dünyası”
İndoneziya yazıçısı Pramoedya Ananta Toer öz əsərlərində ümumilikdə ölkənin Hollandiya müstəmləkəsi və yapon işğalı altında olduğu dövrlərdə apardığı mübarizədən bəhs edir.
“Bu insanlar dünyası” 1898-ci ildə baş verir və bu, İndoneziyanın Hollandiya Şərqi Hindistanı adı altında Hollandiya koloniyası kimi idarə edildiyi dövrə təsadüf edir. Ölkənin müstəqillik savaşı Avropada təhsil almış və öz mədəniyyəti ilə ziddiyyətlər yaşayan Minke obrazı vasitəsilə izah olunur.
İndoneziyanın müstəqillik savaşı zamanı Hollandiya müstəmləkəçiləri tərəfindən iki il həbsdə qalan Toer, kommunist olduğu səbəbilə ölkənin ikinci prezidenti Suharto tərəfindən Buru adasına sürgün edilib. O, adada “Buru” tetralogiyasını, o cümlədən “Bu insanların dünyası”nı yazmağa başladı. Qələm və kağız almasına icazə verilməyən Toeri hekayələri digər məhbuslara danışıb ki, sonra yazılsınlar.
2004-cü ildə Pablo Neruda mükafatını qazanan və 2006-cı ildə 81 yaşında dünyasını dəyişən müəllifin tetralogiyasına qoyulan senzura yalnız 2000-ci ildə götürülüb.
