Bakı. Trend:
Fransa xarici siyasətində növbəti dəfə təxribat xarakterliaddımlar atmağa davam edir. Bu dəfə diqqət mərkəzində ölkəninxarici işlər naziri Jan-Noel Barro olub. O,"France Inter" kanalına verdiyi müsahibəsində,görünür, prezident Emmanuel Makronun son dərəcə qalmaqallıbəyanatına və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu ilə sərtmübahisəsinə toxunmaq niyyətində idi. Fransa rəhbərliyinin buaddımları təkcə İsraildə deyil, beynəlxalq aləmdə də rezonansdoğurur.
Bugünlərdə Emmanuel Makronun beynəlxalq arenada "geriyə addım"atmağa çalışdığı müşahidə olunur. O, hər vasitə ilə öz çıxışlarınınyanlış anlaşıldığını izah etməyə cəhd edir. Bu strategiyanın birhissəsi kimi Jan-Noel Barro da öz fikirlərini ifadə edərək,Fransanın bütün beynəlxalq hüquq pozuntularını ardıcıl şəkildəpislədiyini vurğuladı.
O, xüsusən, İsrailin Qəzzadakı əməliyyatlarını, Livanda"Hizbullah"la mübarizəsini, Sudandakı hərbi hərəkətləri,Əfqanıstanda "Taliban"ın fəaliyyətini, İraq və Suriyada yezidikürdlərə qarşı törədilən cinayətləri, Ukraynada Rusiyanınhərəkətlərini və ən əsası, Ermənistanda Azərbaycanın hərəkətləriniqınadıqlarını qeyd etdi. Fəqət bu mövqe Fransanın Qafqazregionundakı siyasətini daha dərindən araşdırmağa zərurətyaradır.
Fransanın "həmişə zəiflərin tərəfində olduğu" barədə açıqlamasıaçıq-aşkar riyakarlıqdır. Xüsusən də Ermənistan-Azərbaycanmünaqişəsi kontekstində bu cür bəyanatlar, gerçəklikdən uzaq vəmanipulyasiya xarakterlidir. Ermənistan 30 il ərzində AzərbaycanınQarabağ bölgəsini öz ərazisi elan edərək, beynəlxalq hüquqnormalarını kobud şəkildə pozub. Bununla yanaşı, azərbaycanlılaraqarşı etnik təmizləmələr aparılıb, 20% Azərbaycan ərazisi, ocümlədən heç vaxt erməni əhalisinin olmadığı bölgələr işğal edilib.Xocalı faciəsi zamanı yüzlərlə dinc azərbaycanlı insanın qətləyetirilməsi Ermənistanın qəddar hərəkətləri Fransanın diqqətinicəlb etmədi. Əksinə, Fransa Ermənistanı hər cür dəstəklədi və onaheç vaxt bir söz belə demədi.
Fransa BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrininillərlə Ermənistan tərəfindən yerinə yetirilməməsinə göz yumdu.2020-ci ilin sentyabrında Ermənistan növbəti dəfə “yeni əraziləruğrunda yeni müharibə”ni başlatdı. Fransanın bumüharibədən xəbərdar olmaması mümkünsüzdür, çünki bu kimi hadisələrbarədə kəşfiyyat məlumatları mövcuddur. Bununla belə, ErmənistanınAzərbaycan ərazilərinə hücumlarını Fransa heç vaxt qınamadı.Əksinə, raket zərbələri altında qalan Azərbaycanın mülki əhalisininsəsinə Paris biganə yanaşdı.
Bu yanaşmanın davamı olaraq, 2023-cü ilin anti-terrorəməliyyatları da Ermənistanın növbəti təxribatları nəticəsindəhəyata keçirildi. Ermənistan beynəlxalq hüququ pozaraq, Qarabağda10 minlik hərbi qüvvə, yüzlərlə tank, artilleriya və raketqurğularını saxlayırdı. Sentyabrın 19-da erməni təxribatçı qruplarıAzərbaycan vətəndaşlarının istifadə etdiyi yola mina yerləşdirdi.Bu terror aktına cavab olaraq Azərbaycan öz ərazilərindəanti-terror əməliyyatlarına başladı.
Bəs bu halda Fransa nə əsasla Azərbaycanı beynəlxalq hüququpozmaqda ittiham edir? Fransanın diplomatik korpusu anlamır ki,Azərbaycan öz ərazisində xarici qüvvələrə qarşı mübarizə aparır?Yoxsa, Fransanın beynəlxalq hüququ Parisin "kimin haqlı və kiminhaqsız olduğunu təyin etdiyi" bir oyun meydanıdır? Əgər belədirsə,Parisin dünyanın "paytaxtı" olmadığını xatırlatmaq zəruridir.
Fransanın "həmişə zəiflərin tərəfində olduğu" kimi açıqlamalarıda əsassızdır. Fransa digər Avropa dövlətləri kimi, uzun müddətkolonial bir imperiya olub və bu imperiya statusunu müasir dövrdədə davam etdirir. Əksər ölkələr 20-ci əsrdə kolonial idarəetməüsulundan imtina etsələr də, Fransa öz müstəmləkələrini uzun müddətəlində saxlayıb. Əlcəzairin müstəqillik mübarizəsi, Fransatərəfindən həyata keçirilən üsullar bu dövlətin həqiqətən də“zəiflərin yanında” olduğuna dair şübhələr yaradır. Hətta bu gün dəFransanın bir sıra dənizaşırı əraziləri vardır və bu bölgələrdəhələ də kolonial idarəetmə sistemi davam edir. Məsələn, YeniKaledoniya və Martinika kimi yerlər müstəmləkə qalıqlarıdır və buərazilərdə Parisin sərt hərbi müdaxilələri davam edir.
Nəticə etibarilə Fransanın beynəlxalq hüquq və zəiflərinmüdafiəsi barədə verdiyi açıqlamalar açıq-aşkar yalan vəikiüzlülükdür. Fransa hələ də öz keçmişinin ağırmirasından qurtula bilməyib və bu baxımdan dünya siyasətindəobyektiv mövqe tutması qeyri-mümkündür. Bu cür addımlar beynəlxalqhüququn özəl bir interpretasiyasını yaratmaqdan başqa bir şeydeyil.
Fransa və İsrail arasındakı son diplomatik gərginlik, beynəlxalqaləmdə ciddi narahatlıq doğurur və iki ölkə arasındakımünasibətlərin gələcəyi barədə suallar yaradır. İsrailin xariciişlər naziri İsrael Katsın bəyanatı ilə əlaqədar olaraq, Fransanınİsrail hərbi sənaye nümayəndələrinə qarşı tətbiq etdiyi qadağalargeniş əks-səda doğurub və beynəlxalq arenada yeni bir məhkəməmübarizəsinin başlanmasını önə çəkir. Məhz Fransanın yaxınlaşanbeynəlxalq "Euronaval" sərgisinə israilli şirkətlərin silahlarınınümayiş etdirməsinə icazə verməməsi qərarı bu gərginliyin əsassəbəbidir.
Fransa hökumətinin "Euronaval" sərgisindəİsrail hərbi sənaye firmalarına qoyduğu qadağa, təkcə yeddi şirkətətəsir etməklə qalmayıb, həm də iki ölkə arasındakı stratejitərəfdaşlığa kölgə salan bir hadisə kimi dəyərləndirilir. İsraelKats bu qərarın qəbuledilməz olduğunu vurğulayaraq, Fransaprezidenti Emmanuel Makronun qərarına qarşı hüquqi və diplomatiktədbirlər görülməsi üçün Xarici İşlər Nazirliyinə göstəriş verib.Onun sosial şəbəkədə paylaşdığı bəyanata əsasən, İsrail bu qadağanıdemokratiya prinsiplərinə zidd bir addım kimi görür və iki dostölkə arasında belə təcrübələrin yolverilməz olduğunu bildirir. Bubəyanatla yanaşı, Kats, Fransa prezidenti Makronu bu qərarıtamamilə ləğv etməyə çağırıb.
Fransanın bu sərgiyə dair qərarı, xüsusilə İsraillə olan dostluqəlaqələrini yenidən nəzərdən keçirməyi tələb edir. İsrailin hərbisənaye sektoru, dünyada qabaqcıl texnologiyalar və innovasiyalarlatanınır. Bu sahədə fəaliyyət göstərən şirkətlər İsrailin müdafiəstrategiyasının ayrılmaz hissəsidir və onların məhsullarınınbeynəlxalq səviyyədə tanınması İsrail üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.Euronaval kimi böyük beynəlxalq tədbirlər, İsrail şirkətləri üçünməhsullarını nümayiş etdirmək və qlobal bazara çıxmaq üçün mühümplatformalardan biridir. Fransa hökumətinin İsrail firmalarınaqarşı belə bir qərar verməsi, İsrailin bu mühüm imkanlardan məhrumedilməsi anlamına gəlir.
Fransanın bu qərarının arxasında hansı səbəblərin dayandığıməsələsi isə bir çox suallar doğurur. Beynəlxalq səhnədə bu qərar,Fransa hökumətinin İsrailə qarşı qeyri-adekvat yanaşması kimidəyərləndirilir. Sözsüz ki, bu, Fransa və İsrail arasındagərginliyi artıran bir addımdır və gələcəkdə daha geniş diplomatiknəticələrə yol aça bilər. Fransa ilə İsrail arasındakı əlaqələruzun müddət dostluq xarakteri daşıyıb və iki ölkə arasındaəməkdaşlıq, xüsusən də müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində mühümyer tutub.
Qadağa, bu əməkdaşlığı sual altına qoyur.
"Euronaval" sərgisi kontekstində verilmiş qərar Fransanınbeynəlxalq silah ticarəti və hərbi sənaye siyasətində yeni birdönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Belə görünür ki, Fransa,İsrailin hərbi sənaye şirkətlərinə tətbiq etdiyi bu məhdudiyyətlə,bölgədəki və qlobal siyasətdəki öz maraqlarını qorumağa çalışır.Lakin bu addımın, hər iki ölkənin maraqlarına zidd olduğu aydındır.İsrael Katsın da qeyd etdiyi kimi, bu cür qadağalar demokratiyanınəsas prinsiplərinə ziddir və iki ölkə arasındakı dostluqmünasibətlərinin mahiyyətinə uyğun deyil.
İsrailin hərbi sənaye sahəsində böyük uğurlara imza atması,ölkənin beynəlxalq səviyyədə strateji tərəfdaş kimi qəbuledilməsinə yol açıb. İsrailin müdafiə texnologiyaları, xüsusiləkibertəhlükəsizlik, pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və müdafiəsistemləri sahələrində qabaqcıl sayılır. Bu baxımdan Fransahökumətinin belə bir qərar verməsi İsrailin hərbitexnologiyalarının beynəlxalq arenada tanınmasına və onların digərölkələrlə əməkdaşlıq potensialına zərbə vurur.
Fransanın İsrailə qarşı bu cür məhdudiyyətlər tətbiqetməsi, həm də Avropa İttifaqı daxilindəki siyasi gərginliklərfonunda baş verir. Fransa, öz xarici siyasətində, xüsusiləYaxın Şərq və Aralıq dənizi bölgələrində mühüm mövqeyə sahib olmağaçalışır. Lakin bu cür addımların, Fransa-İsrail münasibətlərindəqalıcı zərər yaradacağını nəzərə almaq vacibdir. İsrael Katsın buməsələ ilə bağlı hüquqi addımlar atmaq niyyəti, iki ölkə arasındadiplomatik münasibətlərin daha da gərginləşəcəyinə işarə edir. Buisə beynəlxalq arenada geniş rezonans doğura və digər ölkələrarasında da narahatlıq yarada bilər.
Fransanın İsrailə qarşı atdığı bu addım, beynəlxalq hüquq vəticari münasibətlər baxımından da analiz edilməlidir. İsrailinbeynəlxalq hüquqa uyğun olaraq hərbi məhsullarını sərgiləmək hüququvardır və bu hüququn pozulması, Fransa hökumətinin beynəlxalqticarət qaydalarına zidd hərəkət etməsi kimi dəyərləndirilə bilər.Məhz bu səbəbdən, İsrailin bu məsələdə beynəlxalq məhkəmələrəmüraciət etməsi gözlənilir. İsrael Katsın bəyanatında vurğuladığıkimi, bu qərarın aradan qaldırılması, Fransa ilə İsrail arasındakımünasibətlərin yenidən normal məcraya dönməsi üçün vacibdir.
Fransa ilə İsrail arasındakı bu diplomatik gərginlik, yalnız birsərgi qadağası ilə məhdudlaşmır. Bu, iki ölkə arasında daha genişsiyasi və iqtisadi əlaqələrin gələcəyinə təsir edə biləcək mühümbir hadisədir. İsrael Katsın hüquqi və diplomatik addımları buməsələnin həlli istiqamətində atılan ilk addım ola bilər, lakingələcəkdə bu qərarın beynəlxalq arenada daha geniş nəticələrdoğuracağı ehtimal edilir.
Eyni zamanda, Emmanuel Makronun rəhbərliyi altında Fransa CənubiQafqazda öz geosiyasi maraqlarını müdafiə etmək üçün müxtəlifaddımlar atıb. Bu addımlar, xüsusən də Ermənistanı tam dəstəkləyən,balanssız və səhv siyasəti, nəticə etibarilə Makronun geosiyasistrategiyasını əhəmiyyətli uğursuzluq kimi ortaya qoyur. CənubiQafqazdakı dinamikanı başa düşməməsi, xüsusilə Azərbaycanınregional güc olaraq artan rolunu nəzərə almaması Fransa üçün böyükzərbə oldu.
E.Makronun Cənubi Qafqazda ən böyük geosiyasi səhvlərindən biriErmənistanı tam dəstəkləməsi olub. Xüsusilə, 2020-ci ilin İkinciQarabağ müharibəsindən sonra Fransa açıq şəkildə Ermənistanınmövqeyini dəstəkləyərək, regionda balansı pozmuşdur. FransaSenatında Azərbaycan əleyhinə qəbul edilən qərarlar, Parisin açıqşəkildə Ermənistanın tərəfini tutması və Bakıya qarşı sanksiyalaraçağırması Azərbaycanın yalnız müttəfiqləri ilə daha sıx əməkdaşlıqetməsinə səbəb olub.
Makronun Ermənistanı dəstəkləməsi ilə bağlı beynəlxalqekspertlərin fikirləri bu siyasətin nə qədər yanlış olduğunugöstərir. Avropa Şurasının keçmiş üzvü və beynəlxalq münasibətlərüzrə analitik Marko Qazzani belə bir fikirsəsləndirib: "Fransa Cənubi Qafqazda balanssız yanaşma ilə yalnızErmənistanı dəstəkləməklə regiondakı digər gücləri – xüsusilə dəTürkiyə və Azərbaycanı – qıcıqlandırdı. Bu, Fransa üçün stratejibaxımdan böyük itkiyə səbəb olub. Paris yalnız Ermənistanınmaraqlarını qorumağa çalışmaqla özünü regionda təcrid edib."
Digər bir beynəlxalq münasibətlər eksperti Tomas deVaal qeyd edir ki, Makronun siyasəti “Çox qütblü dünyadaFransa üçün səhv bir addım idi. Ermənistanın uduzmuş mövqeyinidəstəkləməklə Fransa özünü daha geniş regional məsələlərdə təsirimkanlarından məhrum etdi."
Azərbaycanın hərbi və iqtisadi uğurları, xüsusən də Qarabağdakıqələbəsi və Ermənistanla uzunmüddətli münaqişəni effektiv həlletməsi regiondakı qüvvələr balansını dəyişib. Fransa isə bureallığı nəzərə almadan, Azərbaycanla münasibətləri inkişafetdirmək əvəzinə, Ermənistanı dəstəkləməyə davam etdi. Bu, MakronunCənubi Qafqaz siyasətinin daha böyük uğursuzluğu kimidəyərləndirilə bilər.
Hərbi strateq və analitik Maykl Kofman bubarədə belə qeyd edir: "Azərbaycanın hərbi üstünlüyü və stratejimüttəfiqlikləri, xüsusən də Türkiyə ilə, regionun dinamikasınıköklü şəkildə dəyişdi. Fransa isə regionun bu yeni reallıqlarınıanlamadan, öz maraqlarını tamamilə səhv istiqamətdə qorumağaçalışdı. Makronun Ermənistanı tam dəstəkləməsi bu konteksdəgeosiyasi baxımdan yanlış idi."
Makronun Cənubi Qafqazda Türkiyə ilə geosiyasi rəqabət aparmaqcəhdləri də Fransa üçün uğursuzluqla nəticələndi. Türkiyə,Azərbaycanla strateji ittifaq quraraq regionda gücünü artırdı vəhər iki ölkənin münaqişənin həllində qazandıqları uğurlar Fransanınnüfuzuna mənfi təsir etdi. Beynəlxalq analitiklər qeyd edirlər ki,Makronun Türkiyə ilə olan rəqabəti, Fransa üçün Cənubi Qafqazdadiplomatik təcridə səbəb olub.
Türkiyənin keçmiş xarici işlər naziri və nüfuzlu siyasətçiƏhməd Davudoğlu Fransa-Türkiyə rəqabəti haqqındabelə bir fikir səsləndirib: "Fransa, Türkiyəni Cənubi Qafqazdarəqib kimi görməkdən çəkinmədi, lakin bu siyasət regiondakıreallığı anlamamaq idi. Ankara, Bakı ilə birgə regional liderlikrolunu təsdiqləyərkən, Fransa Ermənistanla məhdudlaşaraq özünümövcud proseslərin kənarında qoydu."
Makronun Cənubi Qafqaz siyasəti, sadəcə Ermənistanın uduzmuşmövqeyini dəstəkləməklə qalmır, həm də regionun real siyasidinamikasını anlamayan primitiv bir yanaşmanı göstərir. Fransa,Azərbaycan və Türkiyənin artan strateji rolunu nəzərə almadan özmaraqlarını qorumağa çalışıb, nəticədə isə öz təsir dairəsiniitirib.
Beynəlxalq münasibətlər üzrə professor QreqoriSimons qeyd edir: "Fransanın Cənubi Qafqazdakı siyasəti,xüsusən də Makronun dövründə, Avropa İttifaqının ümumi mövqeyi iləziddiyyət təşkil etdi. Bu, Fransanın yalnız öz milli maraqlarınafokuslandığını göstərir və regionda geniş əhatəli bir siyasətyürütmək əvəzinə, dar çərçivədə addım atmağa səbəb oldu."
Fransanın Cənubi Qafqazdakı mövcud strategiyası Makronunliderliyində uğursuzluqla nəticələndi. Ermənistanı dəstəkləməklə,Paris Azərbaycanın regional liderliyini görməzlikdən gəldi vəTürkiyə ilə geosiyasi qarşıdurmada geridə qaldı. Bu siyasətuzunmüddətli perspektivdə Fransanın Cənubi Qafqazda diplomatiknüfuzunun azalmasına və təcrid olunmasına gətirib çıxardı.
Son olaraq beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert CeymsŞer qeyd edir: "Makronun geosiyasi yanaşması regiondakompleks problemləri həll etmək əvəzinə, onları daha dadərinləşdirdi. Ermənistanı dəstəkləmək Fransa üçün bir strategiyayox, bir illüziya oldu. Fransa, nəinki Azərbaycan və Türkiyə iləmünasibətləri itirdi, həm də Avropa İttifaqı daxilində öz liderlikiddialarına zərbə vurdu."
Fransanın Cənubi Qafqazda gələcəkdə daha uğurlu bir mövqe tutmaqüçün balanslı və regional reallıqlara uyğun siyasət yürütməsivacibdir.
