Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Birləşmiş MillətlərTəşkilatının Baş Assambleyasında və bir sıra yüksək səviyyəligörüşlərdə iştirak etdiyi Nyu-Yorka səfərini başa vurdu. OnunGələcəyin Sammitindəki çıxışları beynəlxalq təhlükəsizlik vəsabitlik məsələlərinə diqqət çəkdi.
Ən gözlənilməz an isə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanınona kitab hədiyyə etməsi oldu. Lakin əsas siyasi sual cavabsızqalır: ABŞ prezidenti Cozef Baydenlə görüş niyə baş tutmadı?
Ciddi səhv
Ermənistan-Amerika münasibətlərinin strateji tərəfdaşlıqsəviyyəsinə qaldırılması barədə bəyanatlar fonunda Baydenlə görüşünolmaması təəccüb doğurur. Bundan əvvəl ABŞ Ermənistana əhəmiyyətlimaliyyə və hərbi yardım göstərmişdi ki, bu da ikitərəfli əlaqələrinmöhkəmləndirilməsi kimi qəbul edilirdi. Məntiqə görə, vəzifədəngedən prezidentlə görüş bu əlaqələrin davamı olardı. Lakin Baydenbelə bir görüşdən imtina etməyi seçdi.
Siyasi analitiklərin fikrincə, bu qərar ABŞ-dakı seçki vəziyyətiilə bağlıdır. Seçkilər yaxınlaşdıqca prezidentin hər bir addımıseçicilərə mümkün təsiri baxımından diqqətlə ölçülüb-biçilir.ABŞ-da təxminən 500 min nəfərdən ibarət olan erməni diasporasıseçki proseslərində mühüm rol oynayır. Bununla belə, diasporanınyekcins olmadığını qeyd etmək vacibdir – radikal mövqedə olanAmerika Erməni Milli Komitəsi (ANCA) Paşinyana qarşı sərt mövqetutur, baxmayaraq ki, Ermənistanı dəstəkləməyə davam edir.
Seçki tələsi: Paşinyana yox, Ermənistana"dəstək"
ANCA Paşinyanın Dağlıq Qarabağa dair siyasətini kəskin şəkildətənqid edir və bunu Azərbaycanın qarşısında təslimçilik kimiqiymətləndirir. Bu kontekstdə Bayden administrasiyası diasporanındəstəyini qorumaq üçün Ermənistanın baş naziri ilə açıq şəkildəeyni cəbhədə dayanmaqdan çəkinir ki, mühüm seçki qrupuylamünasibətləri zədələməsin. Amerika siyasi analitiki Tomas deVaaldan sitat gətirərək desək: "Ermənistanı dəstəkləmək vəPaşinyanı dəstəkləmək iki fərqli şeydir və Bayden üçün buanlayışları qarışdırmamaq vacibdir".
Demokrat Partiyasından prezidentliyə namizəd Kamala Harris dəPaşinyanla görüşməkdən yayındı. Bunun əvəzinə, o, ErmənistanınMüstəqillik Günü münasibətilə ANCA-ya məktub göndərdi və məktubda“ermənilərin Qarabağa qayıdışının” vacibliyini vurğuladı – bu,diasporanın radikal qanadına açıq bir jest idi.
Çevrilişə çağırış və Paşinyana təhdid
Son illərdə Ermənistan ciddi daxili təlatümlər yaşamaqdadır vəbu təlatümlərdən ən çox müzakirə olunan hadisələrdən biri, AmerikaErməni Milli Komitəsinin (ANCA) Vaşinqton bölməsinin rəhbəri AramSuren Amparyanın fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun sosial mediadayerləşdirdiyi paylaşımlar, çox vaxt açıq-aşkar şiddət çağırışlarıkimi qəbul olunur və həm Ermənistanda, həm də beynəlxalqictimaiyyətdə kəskin mübahisələrə səbəb olub. Xüsusilə, Facebook-daetdiyi bir paylaşımda Amparyan, Ermənistanın baş naziri NikolPaşinyanı sərt tənqid edərək, dolayısı ilə onu fiziki cəhətdənaradan götürməyə işarə edib. O, Paşinyanın cangüdənlərini"ürəklərinin səsinə qulaq asmağa və ciblərini düşünməməyə" çağırıbki, bu da baş nazirin həyatına təhdid olan hərəkətləri təşviq etməkkimi başa düşülə bilər.
Açıq təcavüz və nifrət tonu ciddi suallar doğurur. Nüfuzludiaspor təşkilatlarının liderlərindən gələn şiddət çağırışları,yalnız Ermənistanın daxili təhlükəsizliyinə deyil, həm dəAmerikanın siyasi mədəniyyətinin təməlində dayanan demokratikdəyərlərə ziddir. Sosial şəbəkə istifadəçilərindən biri bupaylaşıma cavab olaraq qeyd edib: "ABŞ-ın tərəfdaşı olan birölkənin seçilmiş liderinin öldürülməsinə çağırış Amerikandəyərlərinə uyğun deyil. Siyasətdə şiddətə yer yoxdur."
Diaspora və Ermənistanın daxili siyasəti
Bu hadisə uzun müddətdir gündəmdə olan bir sualı üzə çıxarır:Ermənistanın daxili işlərinə diasporanın müdaxiləsi nə dərəcədəməqbuldur? Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan, həm ölkədaxilində, həm də xaricdən gələn tənqidlərin hədəfi olaraq,dəfələrlə Ermənistan diasporası ilə daha balanslı münasibətlərqurmağa çağırıb. Xaricdəki erməni icmaları ilə görüşlər zamanı ovurğulayıb ki, diaspora Ermənistanın idarəçiliyinə həddindən artıqtəsir göstərməməlidir: "Diaspora Ermənistanın idarəçiliyinəqarışmamalıdır, eyni zamanda Ermənistan da diasporanın işlərinəmüdaxilə etməməlidir." Paşinyanın sözlərinə görə, bu prinsipErmənistanın suverenliyini qorumaq üçün çox vacibdir.
44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra sonra ölkənimodernləşdirmək və siyasi sabitliyi bərpa etmək üçün fəal şəkildəçalışan Paşinyan, bəzi xaricdəki diaspor elementlərinindəstəklədiyi müxalifətlə qarşı-qarşıyadır. Aram Amparyan kimifiqurların təhrikedici bəyanatları isə Ermənistanın siyasisabitliyini daha da pozur.
ANCA: terrorçularla əlaqələr və radikalizmtarixi
Amerika Erməni Milli Komitəsi (ANCA) ABŞ-dakı ən nüfuzlu ermənitəşkilatlarından biri olaraq, uzun müddətdir ki, anti-Türkiyə vəanti-Azərbaycan mövqeyi ilə tanınır. Lakin son illərdə ANCA təkcədiplomatik lobbiçiliklə deyil, həm də radikal elementləridəstəkləməklə getdikcə daha çox əlaqələndirilir. ANCA ermənidiasporasının maraqlarını fəal şəkildə irəli sürür və 1915-ci ilhadisələrinin soyqırım kimi beynəlxalq səviyyədə tanınması uğrundamübarizə aparır. Lakin bu təşkilatın fəaliyyəti bununlaməhdudlaşmır.
Təşkilat müxtəlif terrorçu qrupları dəstəkləyib. Bunun bariznümunələrindən biri, 1999-cu ildə terrorizm ittihamı ilə həbsolunan və Türkiyəyə qarşı zorakılıqla bağlı əməllərinə görə həbscəzasına məhkum edilən ANCA-nın sabiq prezidenti Murad Topalyandır.ANCA həmçinin 1982-ci ildə Los-Ancelesdə Türkiyə konsulunu öldürənerməni terrorçu Hampig Sasunyanın azadlığa buraxılmasıkampaniyasında fəal iştirak edib. 2021-ci ildə ANCA-nın səylərinəticəsində Kaliforniya qubernatoru Qevin Nyusom Sasunyanın azadedilməsi qərarını qəbul etdi ki, bu da türk diasporasında və genişictimaiyyətdə böyük narazılıq doğurdu.
Bu fəaliyyətlər ANCA-nın həqiqətən sülhpərvər lobbi təşkilatıolub-olmaması və ya onun fəaliyyətlərinin yalnız Türkiyə vəAzərbaycanın xarici siyasətinə deyil, həm də Ermənistanınsabitliyinə təhlükə yaratdığı sualını ortaya qoyur. Bu faktlarınəzərə alaraq, Aram Amparyanın son bəyanatları daha da qorxuncgörünür.
Diasporanın təsiri və Ermənistandakımüxalifət
Diaspora nümayəndələrinin Paşinyana birbaşa təhdidləri onunhökumətinə təzyiqi yalnız artırır. 2024-cü il sentyabrın 24-dəErmənistanda Paşinyanı və onun kabinet üzvlərini öldürmək üçünsui-qəsd hazırlamaqda ittiham olunan səkkiz nəfər həbs edildi.Məlumata görə, onların hamısı "Hərbi-Vətənpərvər Cəmiyyət“Xaçlılar»" adlı təşkilatın üzvləridir və Ermənistan hakimiyyətininiddiasına görə, bu təşkilat zorakılıq yolu ilə hakimiyyəti ələkeçirməyi planlaşdırırdı. Bu hadisə radikal elementlərdənqaynaqlanan təhlükənin ciddiliyini və ölkədə təhlükəsizliktədbirlərinin gücləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır.
Beynəlxalq analitiklər diasporanın aktivləşməsinin regiondakısiyasi vəziyyəti sabitsizləşdirə biləcəyini də qeyd edirlər. Siyasianalitik Aram Sarqsyanın dediyi kimi, "Daxildən gələn və xariciqüvvələr tərəfindən dəstəklənən təhdidlər Ermənistanın müharibədənsonrakı bütün nailiyyətlərini məhv edə bilər."
Erməni diasporasının, xüsusilə ANCA kimi təşkilatlar vasitəsilətəsiri Ermənistanın siyasi sabitliyi üçün ciddi təhlükə yaradır.Diaspor liderlərindən gələn şiddət çağırışları demokratikproseslərə olan inamı sarsıdır və dövlətin yüksək vəzifəlişəxslərinin həyatını təhlükə altına qoyur. Ermənistan hökuməti isədiasporla münasibətlərdə aydın sərhədlər yaratmalı, suverenliyiniqorumaq və siyasi sistemini xarici müdaxilələrdən müdafiə etməküçün qəti tədbirlər görməlidir.
Sülh və sabitlik uğrunda çalışan Nikol Paşinyan həm ölkədaxilində, həm də beynəlxalq səviyyədə ciddi problemlərlə üzləşir.Ermənistanın dövlətçiliyini qorumaq üçün o, xaricdən gələn radikalelementlərin təzyiqinə qarşı çıxmalı və ölkənin institutlarınıgücləndirməlidir. Nəticədə, məhz daxili dialoq və zorakılıqdanimtina Ermənistanın gələcəyinin təməli olmalıdır.
Paşinyanın geosiyasi təcridi
ABŞ Prezidenti Co Baydenin Ermənistanın baş naziri NikolPaşinyanla görüşdən imtinası, xüsusən də onun Rusiya ilə pisləşənmünasibətləri fonunda Paşinyan üçün xüsusilə ağrılıdır.Ermənistanın təhlükəsizlik məsələlərində ənənəvi olaraq Moskvayagüvənməsi bu yaxınlarda narazılıq əlamətləri göstərməyə başladı.Paşinyanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını (KTMT)Ermənistan üçün təhlükə kimi xarakterizə edən son bəyanatı, Kremlinnarazılığını daha da gücləndirdi. Rusiya Cənubi QafqazdaErmənistanı həmişə mühüm müttəfiq kimi görsə də, Paşinyanın sonaddımlarına getdikcə soyuq yanaşmağa başlayır.
Bu izolyasiya Paşinyanı çətin bir vəziyyətə salır. Baydenləgörüş ABŞ-ın erməni liderinə dəstək verməyə hazır olduğunun birişarəsi ola bilərdi, lakin bu görüş baş vermədi. CNN-in siyasişərhçisi Con Kinqin sözlərinə görə, “Belə həssas vəziyyətdə olanbir liderlə görüşmək, seçki ili üçün Bayden üçün riskli ola bilər.”Bu, Paşinyan üçün əlavə bir çətinlik yaradır, o, həm mürəkkəbdiplomatik əlaqələri davam etdirməli, həm də Qazanda VladimirPutinlə qarşıdakı görüşə hazırlaşmalıdır.
İrəvan siyasəti: Paşinyana zərbə
Ermənistanda Baydenlə görüşün baş tutmaması, daxildə Paşinyanüçün diplomatik məğlubiyyət kimi qəbul oluna bilər. Müxalifətinbeynəlxalq arenada ölkənin maraqlarını qoruya bilməməkdə onuittiham etdiyi bir vaxtda, bu hadisə baş nazirə olan siyasi təzyiqiartıra bilər. Baydenlə görüşün baş verməməsi, Paşinyanın imicinəciddi zərbə vurur, xüsusən də qarşıdan gələn Putinlə görüş öncəsi.Bu görüşdə Paşinyan ən azı beynəlxalq dəstək görüntüsü yaratmağaehtiyac duyur.
Bundan əlavə, Baydenin imtinası, Vaşinqtonun Ermənistanın daxiliişlərinə müdaxilə etmək istəmədiyini, əksinə hadisələrin gedişatınıkənardan izləməyi üstün tutduğunu göstərə bilər. Siyasi analitikMaykl Rubinin dediyi kimi, “ABŞ Ermənistana dəstək verməyəhazırdır, amma Paşinyana yox — və bu, fundamental bir fərqdir.”
Ermənistan-ABŞ münasibətləri: nə olacaq?
Paşinyanın Nyu-Yorka səfəri cavablarından daha çox sual doğurdu.Baydenin erməni lideri ilə görüşdən qaçması, ehtimal ki, seçki iləbağlı narahatlıqlarından qaynaqlanır, çünki o, erməni diasporasınındəstəyini itirməkdən çəkinirdi. Buna baxmayaraq, bu imtina aydınbir mesaj verir: Ermənistanın rəhbərliyi öz xarici siyasətambisiyalarında təkcə ABŞ-a güvənə bilməz. Rusiya iləmünasibətlərdə gərginliyin artdığı bir şəraitdə Paşinyan çətin birseçimlə üz-üzədir — Qərblə yaxınlaşmanı davam etdirmək, yoxsaVaşinqton və Moskva arasında tarazlığı bərpa etməyə çalışmaq.
Hazırda baş nazir Samanta Pauer kimi diplomatlarla görüşlərlə vəƏrdoğanın ona kitab hədiyyə etməsi kimi simvolik jestlərləkifayətlənmək məcburiyyətində qalır. Əsas sual budur: Paşinyan butəcrübədən dərs çıxara biləcəkmi və bu qədər ciddi çağırışlarqarşısında xarici siyasətini düzgün tənzimləyə biləcəkmi?
