Hitlerlə Stalinin qonşu olduqları şəhər - MARAQLI

Vyana əsrlər boyu dünyanın ən böyük şəhərləri sırasındadır. Sonsuz turist axını bu gün də zəngin mədəni irsi ilə buraya cəlb olunur. Ancaq şəhər həm də onunla məşhurdur ki, bir zamanlar orada 20-ci əsrin bütün tarixinə sonradan təsir edən və barışmaz düşmənə çevrilən insanlar yaşayırdı. Belə ki, 1913-cü ildə Avstriya-Macarıstanın paytaxtında bir neçə gələcəyin önəmli diktatoru və ideoloqu qalırdı. Məsələn, tarixdən məlumdur ki, inqilabçı Lev Trotski və Almaniyanın gələcək füreri Adolf Hitler eyni kafeyə getməyi sevirdilər və İosif Stalin gələcək Fürerdən 15 dəqiqəlik məsafədə yaşayırdı.

Lent.az növbəti yazısında 1913-cü ildə Vyanada eyni zamanda yaşamış və qonşu olmuş Stalin, Hitler, Trotski, Iosif Tito və Ziqumnd Freyd barədə yazını təqdim edir:Vyana, Birici Dünya Müharibəsindən əvvəl Avropanın önəmli mədəniyyət mərkəzi rolunu təmsil edirdi. 20-ci əsrin əvvəllərində əhəmiyyətli tarixi şəxsiyyətlər şəhər küçələrində gəzməyi sevirdilər. Onda yəqin ki, özləri də tezliklə dünya səhnəsində hansı rolu oynayacaqlarını hələ bilmirdilər.

1913-cü ildə Vyanada 2 milyona yaxın insan yaşayırdı. Avstriya-Macarıstanın paytaxtı maraqlı insanların və tarixi yerlərin axınında itmək üçün mükəmməl yer idi. Yerli əhali ümumi əhalinin yarısından azını təşkil edirdi. Belə ki, Vyana əhalisinin təxminən dörddə biri çexlərin sıx yaşadığı Bohemiya (Qərbi Bohemiya) və Moraviyanı (Şərqi Bohemiya) təmsil edirdi. Bu səbəbdən Vyana küçələrində çex dili alman dili ilə bərabər səslənirdi. Ümumiyyətlə, Avstriya-Macarıstan imperiyasının təbəələri 10-dan çox dildən istifadə edirdilər. Məsələn, milli ordu zabitləri alman dilindən əlavə 11 dildə əmrlər bilirdilər. Dövlət himninin də bir o qədər tərcüməsi var idi. Xalqların bu unikal qarışığı Vyana qəhvəxanalarının mədəni fenomenini doğurdu.

Məşhur əfsanəyə görə, hər şey 1683-cü ildə Osmanlı ordusu tərəfindən Vyananı mühasirəyə aldıqdan sonra qalan qəhvə paketləri ilə başlayıb. 20-ci əsrdə şəhərin kafe mədəniyyəti və ağıllı mübahisə aurası yerli mədəniyyəti səciyyələndirirdi. Bir tərəfdən Vyanada ziyalılar kifayət qədər az idi. Bu cameə daxilində hamı bir-birini tanıyırdı, başqa ölkələrdən gələn həmfikirlərlə mübadilə edirdi. Bu, siyasi dissidentləri və müxtəlif səbəblərdən qaçanları özünə cəlb edən maqnitliyi təhrik etdi. Avstriya-Macarıstan o zaman mərkəzləşmiş dövlətlərdən uzaqda dayanırdı. Avropada gizlənmək və eyni zamanda maraqlı insanlar arasında olmaq asan olan daha yaxşı yer tapmaq çətin olardı.

Sovet tarixçisi Çernobaev "Stalin İosif Vissarionoviç" kitabında sübut olunmuş bir fakta istinad edir: 1912-ci ilin sonunda "Koba" (İosif Cuqaşvili) sürgündən Avstriya-Macarıstan ərazisinə qaçdı. Əvvəlcə o, həmin vaxt Krakovda yaşayan Leninlə bir neçə dəfə görüşdü, sonra Vyanada Aleksandr Troyanovski ilə Schönbrunnerschlossstrasse 20, mənzil 7-də qaldı. Stalin orada Stavros Papadopulos adına saxta sənədlərlə yaşayırdı, çünki çar jandarmları inqilabçının izi ilə gedirdi.

Eyni zamanda gələcək faşist lideri Hitler Vyanaya köçdü. O, 1908-1913-cü illərdə bu şəhərdə yaşayıb. Tarixi ilə zəngin olan belə bir şəhərə köçmək Adolfda güclü təəssürat yaratdı. Əvvəllər yalnız almanların əhatəsində olan o, Vyananın kosmopolit hissi və mədəni kontrastından həzz alırdı. Məhz orada Hitler şəhər meri ehtiraslı antisemit Karl Lügerin təsiri altına düşdü. Gələcək Fürer tez-tez rəsmilərin və onun nəzəriyyələrinin tərəfdarlarının çıxışlarında iştirak edirdi. Özünü istedadlı yaradıcı insan hesab edən Hitler uğursuz şəkildə Vyana Rəssamlıq Akademiyasına daxil olmağa çalışdı və nəticədə rəssam olmaq xəyallarından əl çəkdi. Yeri gəlmişkən, ömrünün sonuna qədər bu uğursuzluğa görə Vyana yəhudilərini günahlandırdı.
Tarixçilər tez-tez bu mövzuda xəyal qururlar: Stalin Vyanada Hitlerlə görüşə bilərdi? Tam mənalı görüşdən danışırıqsa, bu, çətin ki, ola. Çünki Stalin alman dilini bilmirdi. Mümkün olan yeganə hal onların şəhər küçələrində təsadüfi görüşü ola bilər, çünki onlar bir-birindən 15 dəqiqəlik piyada məsafədə yaşayırdılar. O da məlumdur ki, Stalin və Hitler Vyana Kitabxanasını ziyarət ediblər və şəhərin mərkəzində gəzməyi çox sevirdilər. Bu məqamda onların marşrutları asanlıqla kəsişə bilərdi. Adolf yaxşı satılan akvarellər çəkərək tarixi küçələrdə çox vaxt keçirirdi. Beləliklə, biz əminliklə güman edə bilərik ki, Stalin yeriyərək, hətta gələcək barışmaz düşməninin, sonra isə yalnız uğursuz bir sənətkarın işini müşahidə edə bilərdi.

Stalindən bir az cənub-qərbdə Vyanada başqa bir mühüm siyasi xadim yaşayırdı. Daha çox Leon Trotski kimi tanınan Lev Davidoviç Bronşteyn gələcəkdə 20-ci əsrin əsas simalarından birinə çevrildi. Bronşteyn o dövrdə qəzet məqalələri dərc edir, siyasi broşürlər yazır və digər siyasi mühacirlərin fəaliyyətini əlaqələndirmək üçün görüşlər təşkil edirdi. Dünya inqilabının ideoloqlarından biri sonradan bolşevik partiyasında böyük nüfuza malik olmaqla aparıcı mövqe tutdu. Lakin bütün bunlar sonradan baş verdi və 1913-cü ildə Leon Trotski Vyana kafesində gələn "Stavros Papadopulos"la görüşdü. Yeri gəlmişkən, Cafe Central təkcə Trotskinin deyil, Hitlerin də sevimli məkanı olub. Həmin əfsanəvi qəhvəxanada daimi qonaqları tortlar, qəzetlər, şahmat və hər şeydən əvvəl uzun söhbətlər cəlb edirdi. Beləliklə, bu liderlər arasında müntəzəm görüşlərin olma ehtimalı çox yüksəkdir.

Stalin, Hitler və Trotskinin digər Vyana "qonşusu" İosip Broz Titodur. Yuqoslaviya Sosialist Federasiyasının baş memarı Avstriya-Macarıstanda olarkən böyük avtomobil zavodunda işləyirdi. Yuqoslaviya kommunistlərinin gələcək lideri nisbətən qısa müddət ərzində - bir ildən bir qədər çox (1912-1913) Vyanada yaşadı. O zaman Tito hələ də özünü sosialist kimi göstərdi və fabrikdəki şəraiti yaxşılaşdırmaq üçün çox çalışdı. Və 1913-cü ilin payızında Vyananı tərk etdi. O, yalnız 1921-ci ildə Kommunist Partiyasına qoşuldu və İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Hitlerin nasistlərinə qarşı çıxan partizan hərəkatına uğurla rəhbərlik etdi.

Şəhərdə bu dövrdə yaşayan daha bir maraqlı şəxs isə, digər 4 məşhur Vyana sakinindən fərqli olaraq, tibb sahəsi ilə bağlı idi. Onun adı psixoanalizin banisi kimi tarixə düşən Ziqmund Freyd idi.