Uşaqlarıncinsi istismarı - valideynlər bununiyəgizlədirlər?

Cinsi istismar, ümumi mənada, bir insanın öz iradəsi əleyhinə cinsi zorakılıqlara məruz qalmasıdır. Bilinən məsələdir ki, bu istismara ən çox məruz qalanlar qadınlar, qızlardır. Oğlanlar da nadir hallarda olsa da cinsi təcavüzə məruz qalırlar. Cinsi zorakılıq hallarına yeniyetmələrdə və böyüklərdə də tez-tez rast gəlinir. Bu iki yaş qrupunda zorakılığa məruz qoyanların əksəriyyəti kişilərdir. Ümumiyyətlə, insanlar cinsi təcavüzə məruz qalsalar da, bu vəziyyətdən xəbərsiz olma nisbəti son dərəcə yüksəkdir. Bu, xüsusilə uşaqların cinsi təcavüzə məruz qalması üçün deyilə bilər. Gənc uşaqlarda ən çox görülən zorakılıq forması əks cinsdən olan yeniyetmə və ya yetkin şəxs tərəfindən cinsi təcavüzdür.
Cinsi qısnama bu mövzuda müxtəlif eyhamlar etmək, müxtəlif yollarla cinsi məqsədlə fiziki təması təmin etmək, cinsi məqsədlə bədənin müxtəlif hissələrinə və yaxud cinsi bölgələrə toxunmaq, cinsi zorakılığa cəhd kimi müxtəlif formalarda baş verir. Yeniyetmələrdə və xüsusən də uşaqlarda cinsəlliklə bağlı psixi və fiziki hormonal infrastruktur hələ formalaşmadığı üçün böyüklər tərəfindən edilən istənilən cinsi yanaşma mənəvi və fiziki pozuntudur və mütləq onlarda ağır psixoloji travma yaradacaq ki, bu təsir də dərhal baş verə və ya sonrakı günlərdə ya da illərdə özünü göstərə bilər.
Uşaq psixoloqu Günay İskəndərlinin sözlərinə görə, uşaq əvvəlcə ona edilənləri normal bir şey kimi qəbul etsə də, yaşlandıqca, məruz qaldığı vəziyyətin psixoloji və fiziki sərhəd pozuntusu olduğunu hiss edir və anlayır:
"Bu reallaşma sonrakı yaşlarda travma yaradır. Bütün bunlardan da anlaşılacağı kimi uşaqların məruz qaldığı cinsi qısnama hallarında həmişə uşağın iradəsinə zidd bir vəziyyət yaranır ki, onsuz da bunun əksinin baş verməsi mümkün deyil. Uşaq böyüklərin cinsəlliyinin nə olduğunu bilmədiyi üçün, şüurunun inkişafı ilə bağlı məruz qaldığı hər hansı cinsi yanaşmanın travmatik təsirlərini mütləq yaşayacaqdır. Burada qeyd olunan məlumatlılıq, yaşanan hadisənin anormal olduğunu hiss etmə səviyyəsi ilə bağlıdır. Bu şüur və hiss vəziyyəti təkcə bu mövzuda biliklərin artması ilə əlaqəli deyil. Uşaq çox gənc yaşda cinsi zorakılığa məruz qalsa belə, şüurlu şəkildə fərqində olmasa belə, bunun anormal bir vəziyyət olduğunu hiss edir. Zaman irəlilədikcə baş verənlərin anormal olduğunun şüur və fərqindəlik səviyyəsi yüksəlir və bununla da travmanın dərəcəsi artır.
Travma yaradan daha bir problemli vəziyyət uşağın eyni və ya əks cinsdən olan bir şəxslə cinsəllik təşkil edən oyun oynaması və ya uşaqların maraqla bir-birinin bədənini kəşf etməyə çalışmasıdır ki, bu da böyüklər tərəfindən fərq edilir və bu zaman etdiyinin nə olduğunu tam olaraq dərk etməyən uşaq mənasını bilmədiyi bir hərəkətə görə cəzalandırılır. Əlbəttə, bunu etmək düzgün deyil. Bu zaman onu böyüklər kimi tənqid etmək uşağa ən böyük zərər verən şeydir. Bu zaman insanın inkişaf etdirəcəyi psixoloji problemlərin şiddəti artacaq. çünki şiddətli günahkarlıq hissləri yaranır və vəsvəsə, depressiya və narahatlıq pozğunluqları kimi psixoloji problemlər həm uşaqlıqda, həm də sonrakı həyatda özünü ciddi şəkildə göstərir.
Ən böyük emosional ziyana səbəb olan vəziyyət, uşağın güvəndiyi birisi tərəfindən cinsi istismara məruz qalmasıdır. Bu zaman uşaqda ciddi özünü günahlandırma və inam problemləri yaranır. Bu problemlər yaşla artmağa meyllidir. Ailədaxili cinsi qısnama hallarına insest deyilir və bu hallar ən hədsiz mənəvi ziyana səbəb olur.
Cinsi qısnama hər bir cəmiyyətdə və mədəniyyətdə rast gəlinən bir vəziyyətdir. Bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün bir çox sosial, ailə və fərdi çətinliklərlə qarşılaşır. Xüsusən də təhsilin, şəxsi hüquqların inkişaf etmədiyi qapalı cəmiyyətlərdə sui-istifadə hallarının baş verməsi daha gizli xarakter daşıyır və onun üzə çıxarılmasında, qarşısının alınmasında, zərərçəkmişlərə lazımi dəstəyin göstərilməsində ciddi problemlər yaşanır.
Uşaqlıqda cinsi zorakılığa məruz qalan insanlarda dərhal və ya sonradan müxtəlif formada psixoloji problemlər mütləq ortaya çıxır. Bu əminliyin səbəbi odur ki, heç bir uşaq və ya yeniyetmə bu ağır travmanın öhdəsindən gəlmək üçün kifayət qədər zehni gücə malik deyil. Travmatik təsirin dərəcəsi və baş verən psixoloji problemin növü və insana təsir səviyyəsi onun yaşadığı istismarın növündən asılı olaraq dəyişsə də, psixoloji problemlərin yaranması qaçılmazdır. Depressiya, cinsi obsesyonlar, digər obsesyonlar, narahatlıq pozğunluqları, cinsi disfunksiyalar, əks cinsə inamsızlıq, əks cinslə ünsiyyət problemləri, bağlanma problemləri, əks cinsdən tamamilə qaçmaq və ya emosional hisslər yaşaya bilməmək, homoseksual oriyentasiyalar, ümumi hisslər güvənsizlik, cinsi istəksizlik kimi psixoloji problemlər yaşanan travmatik təsirin səviyyəsinə görə fərqli intensivliklərdə özünü göstərir. Sıx travmatik təsir baş veribsə, psixoloji problemin yaşanması daha davamlı və şiddətli olur və bir insanda eyni vaxtda bir çox psixoloji problemlər yaranır.
Uşaqlarda yaşlarına görə inkişaf edən cinsi maraq onları cinsi cəhətdən bir-birlərini yoxlamağa sövq edir və bu, oynadıqları bəzi oyunlarda öz əksini tapır. Cinsi kimliyini yenicə tanımağa başlayan və həm əks cinsi, həm də öz cinsini öyrənməyə maraq göstərən uşaqlar öz aralarında bu barədə oyunlar oynaya bilərlər. Adətən daha çox bu oyunlarda valideynlərin rolları təqlid edilir və ya bu rollar oyuncaqlarla oynanılır. Maraqdan bir-birinin cinsi hissələrini göstərmək, bir-birinin cinsi hissələrinə toxunmaq kimi halların yer aldığı bu hərəkətləri cinsi istismar kimi qiymətləndirmək son dərəcə təhlükəlidir. Çünki cinsi zorakılığa səbəb oyunun məzmunu deyil, valideynlərin bu oyunlara şahid olduqları zaman göstərdikləri cəzalandırıcı davranışlarıdır.
Cinsi maraq və istək yüksək səviyyədə olan yeniyetməlik dövründə kişi və qadın yeniyetmələr əks cinsi və ya eyni cinsi müəyyən cinsi hərəkətlər etməyə istiqamətləndirə və ya təzyiq göstərə bilərlər. Uşaq bu təzyiqə müqavimət göstərə bilməyə bilər və ya bunun oyun olduğunu düşündüyü üçün bu hərəkətlərdə iştirak edə bilər. Uşaq bu vəziyyətə məcbur edilirsə, travmatik təsir dərəcəsi adətən daha yüksək olur, buarad çünki uşaq istəmədiyi bir şeyi etməyə məcburdur. İsitmarın yaşanma yolu ikinci vəziyyətə daha yaxın olsa da, yəni uşaq onun oyun olduğunu düşündüyü və ya nə olacağı ilə maraqlandığı üçün yönəldildiyi hərəkətə uyğunlaşdıqda, sonrakı dövrlərdə travmatik təsirlərin olma ehtimalı yüksəkdir. Hər iki tərəf uşaq olsa belə, xüsusilə iki uşaq arasında yaş fərqi böyük olduqda belə hərəkətlərin travmatik təsir dərəcəsi artır.
Hər cəhətdən çox faciəvi olan və nəticələrinə görə uşaq və ya gənci ən çox narahat edən cinsi zorakılıq, xüsusilə də tanış və hətta etibar etdiyi böyüklər tərəfindən törədildikdə qurbana böyük təsir göstərir. Bu nöqtədə uşağın yaşadığı zorakılığı ailəsi ilə bölüşməsi və övladına psixoloji yardım alan ailə hadisənin travmatik təsir dərəcəsini azaldır, lakin təbii ki, bütün təsirləri aradan qaldıra bilmir. Bu mövzuda peşəkar dəstək almaq uşağın indiki və gələcək həyatı üçün son dərəcə vacibdir. Ancaq bəzən ailələr həmyaşıdlarının təzyiqi və ya uşaqlarına inanmadıqları üçün hadisəni ört-basdır edirlər. Baş verənlərə görə şiddətli reaksiya və ya reaksiyasızlıqla qarşılaşan uşaq hadisənin travmasını yaşamamaqla yanaşı, ailəsi, ən çox güvəndiyi insanlar tərəfindən də tək qalır. Belə bir vəziyyətdə ən ağır psixoloji təsir baş verir. Nəticədə travmanın zəncirvari reaksiyası meydana gəlir. Bu reaksiyalar nəticəsində uşaq baş verənlərə görə özünü məsul tutur və digər tərəfdən bilərəkdən və ya bilməyərəkdən valideynlərinə qarşı böyük qəzəb hissi keçirməyə başlayır. Adətən, iatismar mövzusu heç vaxt gündəmə gəlmir, lakin əks istiqamətdə inkişaf edən həddindən artıq inamsızlıq və günahkarlıq problemlərinə görə ailə daxilində böyük münaqişələrin və ünsiyyət pozğunluqlarının yaranması qaçılmaz olur. Bu problemlər şiddətli mübahisələr və davranış problemləri şəklində ola bilər və ya uşağın özünə qapanması və ünsiyyət qura bilməməsi kimi özünü göstərə bilər. Özünü hər hansı bir şəkildə tək və dəstəksiz hiss edən uşaq təkrar-təkrar travma alır.
Bununla belə, uşağın və ya yeniyetmənin yaşadığı ən pis vəziyyət onun necə deyərlər, "xalçanın altına süpürülməsi" və ya valideynin ona inanmaması nəticəsində rəftarının dəyişməsi ilə qarşılaşdığı cinsi zorakılıqdır. Ən çox rastlaşdığımız yanlış valideyn rəftarları uşağa qadağalar qoymaq, sanki onun yenidən oxşar hadisə ilə qarşılaşa biləcəyini ifadə etmək, onun cinsi inkişafını əks etdirən təbii davranış və rəftarlarına görə tənqidlərə məruz qalmaqdır. Nəticədə isə, bu davranışlar uşağın hiss və düşüncələrini çox daha qeyri-sağlam səviyyələrə aparacaq".

Röyalə Xəyal