Bir damla yağış yağmasa da, sel gəldi: Dubayda ildırım çaxmasının sirri 

Ötən həftənin çərşənbə axşamı Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubay şəhərində baş verən sel fəlakətindən sonra ortaya çıxan görüntülər bütün dünyanı şoka salıb. Normalda yağması 1,5-2 il çəkməli olan yağışın təxminən 24 saat ərzində yağması Dubayda həyatı sözün əsl mənasında iflic vəziyyətinə salmışdı. Bəs, həyatı dayandıran yağışların, səmada görünən şimşəklərin arxasındakı dəqiq səbəb nədir? 

Lent.az xarici mediaya istinadən bildirir ki, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Omanda yağan güclü yağışdan sonra şok görüntülər ortaya çıxıb. 1949-cu ildən bəri ən dəhşətli fəlakətin bədəli ağır olub. Böyük maddi ziyana səbəb olan fəlakət Dubayda hava hərəkətini dayandırıb, daşqınlar nəticəsində azı 21 nəfər həyatını itirib.

Fəlakətdən qısa müddət sonra sosial mediada yayılan bəzi iddialar, fəlakətin arxasında Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin uzun müddətdir həyata keçirdiyi bulud səpmə prosesinin ola biləcəyi iddia edilib. Fəlakəti nadir və şiddətli fırtına kimi qiymətləndirən ekspertlərin fikrincə, ildə hər kvadratmetrə bir neçə santimetr yağış yağan Ərəbistan yarımadasında belə bir fəlakətin arxasında bulud səpilməsinin dayanması mümkün deyil. Beləliklə, bulud toxumu tam olaraq nədir və necə edilir?

Uzun ildir edilir, 2 üsul var

Qısacası, bulud səpilməsi yağışın başlamasına kömək edən və insan müdaxiləsi nəticəsində daha çox yağış istehsal edən bir texnika kimi tanınır. Bu proses Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində su təhlükəsizliyi problemlərini həll etmək üçün 2000-ci illərin əvvəllərindən bəri təyyarələr tərəfindən həyata keçirilir.

Dünyanın bir çox fərqli coğrafiyasında zaman-zaman tətbiq edilən bu üsulun Avstraliya, Çin, Hindistan, İsrail, Cənubi Afrika və ABŞ kimi dünyanın bir çox ölkəsində sınaqdan keçirildiyi məlumdur. Tədqiqatlar belə nəticəyə gəlib ki, bu üsul yağışın sürətini artırsa da, bu artım leysan yağışını daha böyük leysana çevirmək və onu selə çevirməmək üçün kifayət edə bilər.

Temperaturun 50 dərəcəyə çatdığı Dubayda süni yağış iki üsulla tətbiq olunur. Birincisi, kimyəvi maddələrin təyyarə və ya xüsusi avadanlıq vasitəsilə buludlara səpilməsidir. Bu kimyəvi maddələr buluddakı su damcılarının birləşərək yağış əmələ gəlməsini təşviq edir. İkinci üsul elektroşokdur. Dubayda da istifadə olunan üsul eynidir. Bu üsulda buludlar dron vasitəsilə birbaşa elektriklə yüklənir. Bu elektrik yükü buluddakı su damcılarının toqquşmasına və bir araya gəlməsinə səbəb olur.

Toxum əkmə prosesi təyyarələr və ya dronlarla həyata keçirilir.

Bununla belə, bu prosesin bir çox tənqidçiləri atmosferə çirklərin buraxılmasının, havanın keyfiyyətinə və ekosistemlərə potensial təsir göstərməsinin gözlənilməz nəticələrindən narahat olmaqda davam edirlər. Bu mövzuda çalışan elm adamları prosesin ətraf mühitə qorxulduğu kimi zərər vermədiyini bildirirlər. ABŞ-ın Nevada ştatında yerləşən Səhra Tədqiqat İnstitutu (DRI) səpmə prosesində təbiətdə olan və zərərli olmayan gümüş yodidin istifadə edildiyinə diqqət çəkir.

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri uzun illərdir ki, xüsusilə quraq mövsümdə yağıntıları artırmaq üçün bulud toxumundan istifadə edir. Quru iqlimə görə su ehtiyatlarını qorumaqda çətinlik çəkən ölkə yağıntıların miqdarını artırmaqla mümkün su problemlərinin qarşısını almağa çalışır. Ölkə su qıtlığını azaltmaq üçün bulud səpmə texnologiyasına və tədqiqata fəal şəkildə sərmayə qoyur.

BƏƏ-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Ətraf Mühit naziri Mariam Al Mheirinin sözlərinə görə, ölkənin yağıntıları artırmaq təşəbbüsü qida və su təhlükəsizliyinin yaxşılaşdırılması, həmçinin yeraltı su ehtiyatlarının doldurulması və turizmin təşviqi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. BƏƏ bu məsələdə ABŞ-dakı Milli Atmosfer Tədqiqatları Mərkəzi (NCAR), Cənubi Afrikadakı Witwatersrand Universiteti və NASA ilə əməkdaşlıq edir.

Uzun müddətli araşdırma aparılmasına ehtiyac var

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Milli Meteorologiya Mərkəzinin (NCM) baş direktorunun müavini Ömər Əl Yazidi Britaniyanın “The Guardian” qəzetinə bildirib ki, güclü yağışlar zamanı heç bir toxum səpmə prosesi aparılmayıb. Yazedi deyib ki, bu xüsusi hava şəraitində heç bir toxum səpmə əməliyyatı etməyiblər:

“Bulud toxumunun mahiyyəti buludları yağışdan əvvəl daha erkən mərhələdə hədəfləməkdir. Şiddətli fırtına ssenarisində əkin fəaliyyətlərinə başlamaq əbəs bir səy olardı”. Bununla belə, fırtınadan əvvəlki günlərdə hər hansı toxum səpininin edilib-edilmədiyi barədə açıqlama cavabsız qalıb.

Elm adamları Dubaydakı fəlakətin arxasında toxum səpmə prosesinin dayanmasının çətin olduğunu bildirir və belə bir vəziyyəti aşkar etmək üçün uzunmüddətli, hərtərəfli araşdırmalara ehtiyac olduğunu vurğulayırlar.

Araşdırmalara görə, gələcəkdə fəlakət səviyyəsinə çata biləcək həddindən artıq yağışların qlobal istiləşmə ilə birlikdə artacağı gözlənilir. İqlim tədqiqatlarının son qiymətləndirmələri göstərir ki, Ərəbistan yarımadasında yağıntıların meylləri və iqlim dəyişikliyinin qlobal istiləşmədən necə təsirlənəcəyi barədə hələ kifayət qədər məlumat yoxdur. Lakin tədqiqatçılar düşünürlər ki, qlobal istiləşmənin qarşıdakı onilliklərdə daha da pisləşməsinə icazə verilən ssenaridə regionda həddindən artıq leysan yağışları daha çox və daha tez-tez baş verəcək.