Dünyada ən çox görülən 2-ci ölüm səbəbi "xərçəng"in növləri nələrdir və qarşısını necə almaq olar?

Xərçəng dünya miqyasında ikinci ən çox ölüm səbəbidir, kişilərdə ağciyər xərçəngi, qadınlarda isə döş xərçəngi. Bizimyol.info "trthaber"ə istinadən xəbər verir ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatlarına görə, "bədxassəli şiş" və ya "ur" olaraq da adlandırılan xərçəng, dünyada ən çox görülən 2-ci ölüm səbəbi olaraq önə çıxıb. İnsan bədəninin hər hansı bir yerində anormal hüceyrələrin nəzarətsiz böyüməsi ilə başlayan və digər orqanlara yayıla bilən böyük bir xəstəlik qrupu olaraq təyin olunan, meydana gəldiyi toxumaya görə adlandırılan 200-dən çox xərçəng növü məlumdur. Ağciyər, döş, dəri, prostat vəzi, mədə, yoğun bağırsaq, uşaqlıq boynu və limfa düyünlərinin şişləri ən çox görülən xərçəng növlərindəndir. Genetik meyllə yanaşı, siqaret və spirt istifadəsi, sıx günəş işığına məruz qalma, radiasiya və kanserogen adlanan bəzi kimyəvi maddələr, bəzi viruslar, pis qidalanma vərdişləri və hava çirkliliyi kimi xarici amillərin də xərçəngə səbəb olduğu bilinir. Xərçəng hadisələrinin 1/3-də qarşısını almaq olar Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, xərçəng hadisələrinin təxminən 3-də 1-i siqaret və alkoqol istifadəsi, yüksək bədən kütləsi indeksi, qeyri-sağlam qidalanma, az meyvə və tərəvəz istehlakı və fiziki fəaliyyətin olmaması səbəbindən baş verir. Hər xərçəng növünün qarşısını almaq mümkün olmasa da, təxminən 3-də 1-nin sağlam qidalanma, normal bədən kütlə indeksi və fiziki fəaliyyətlə qarşısı alına biləcəyini vurğulayan ÜST, 15 növ xərçəngə səbəb olduğu bilinən siqaretdən uzaq durmağın , bu xəstəliyin riskini azaldan əsas amil kimi dəyərləndirib. ÜST alkoqol qəbulunun azaldılmasının xərçəng riskini azaltmaqda da çox təsirli olduğunu qeyd edir və bildirir ki, sağlam qidalanma tərzini qorumaq, eləcə də fiziki aktiv olmaq bir çox xərçəng növlərinin qarşısını almaq üçün kifayətdir. Dünyada son illərdə daha çox yayılan dəri xərçənginin qarşısını almaq üçün intensiv günəş işığına məruz qalmamaq, mövsümdən asılı olmayaraq günəşdən qoruyucu kremlərdən istifadə etmək, mümkün qədər bədəni örtmək tövsiyə olunur. Ən çox rast gəlinən xərçəng növü "ağciyər" idi ÜST-yə bağlı Beynəlxalq Xərçəng Araşdırmaları Agentliyinin (IARC) dərc etdiyi son hesabata 2022-ci il üçün məlumatlar daxildir. Hesabata görə, 2022-ci ildə təxminən 19,97 milyon yeni xərçəng hadisəsi qeydə alınıb ki, bunun da 10,31 milyonu kişilərdə, 9,66 milyonu isə qadınlarda qeydə alınıb. Qadınlarda xəstəliyin ən çox rast gəlinən və ölümcül növü süd vəzi xərçəngidir; sonra kolorektal, ağciyər, servikal və tiroid. Kişilərdə ən çox görülən ağciyər, prostat, kolorektal, mədə və qaraciyər xərçəngi aşkar edilib. 2018-2022-ci illər arasında dünyada 53,5 milyon xərçəng hadisəsi qeydə alındığı halda, 2022-ci ildə 9,7 milyondan çox insan xərçəngdən dünyasını dəyişib. Xərçəngə yoluxma hallarının 49,2 faizi Asiyada, 22,4 faizi Avropada, 13,4 faizi Şimali Amerikada, 7,8 faizi Latın Amerikasında, 5,9 faizi Afrikada, 1,3 faizi isə Okean ətrafında aşkar edilib. Digər tərəfdən 2022-ci ildə xərçəngdən ölümlərin yüzdə 56,1'i Asiyada, yüzdə 20,4'ü Avropada, yüzdə 7,8'i Afrikada, yüzdə 7,7'si Latın Amerikasında, yüzdə 7,2'sinin Şimali Amerikada olduğu qeyd edildi. Qlobal olaraq, 2022-ci ildə ağciyər, döş və kolorektal xərçənglər xəstəliyin ən çox yayılmış növləridir. Ağciyər xərçəngi 2,5 milyon yeni hadisə ilə ümumi yeni halların 12,4 faizini, döş xərçəngi 2,28 milyon yeni hadisə ilə yüzdə 11,5, kolorektal xərçəng isə 1,92 milyon yeni hadisə ilə yüzdə 9,6 təşkil edir. Ən çox ölümə səbəb olan xərçəng ağciyər xərçəngi olaraq qeydə alınıb. 2022-ci ildə 1,8 milyon insan ağciyər xərçəngindən, 900 min nəfər kolorektal xərçəngdən, 760 min nəfər qaraciyər xərçəngindən, 670 min nəfər isə süd vəzi xərçəngindən dünyasını dəyişib. Ağciyər xərçəngindən ölümlər xərçəngdən ölənlərin 18,7 faizini təşkil edib. Xərçəng müalicəsində ən əhəmiyyətli müalicə idarəçiliyi erkən və dəqiq diaqnozdur Bütün xərçəng növləri və xəstələri üçün hələ də effektiv müalicə üsulu tapılmasa da, bu gün xərçəngdə orta sağalma faizi 50 faizi keçib. ÜST bildirir ki, erkən, dəqiq diaqnoz və müvafiq müalicə ilə bir çox xərçəng növlərində sağalma şansı yüksəkdir. Xərçəng toxumalarının çıxarılması üçün cərrahiyyə, xərçəng hüceyrələrinin dərmanlarla müalicəsi "kimyaterapiya", radiasiya yolu ilə xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün "radiasiya terapiyası", daha yüksək kemoterapiya və ya xəstə sümük iliyinin dəyişdirilməsinə imkan verən kök hüceyrələrdən qan hüceyrələri istehsal edən sümük iliyi, donorlardan transplantasiya hələ də ən çox yayılmış xərçəng müalicəsi üsuludur. Bunlara əlavə olaraq xərçənglə mübarizə üçün bədənin immunitet sistemini istifadə edən immunoterapiya, döş və prostat kimi bədən hormonları ilə qidalanan xərçəng növlərində hormonları bədəndən çıxaran və ya təsirlərinin qarşısını alan hormon terapiyası, anomaliyaları hədəf alan dərman müalicəsi, xərçəng hüceyrələrinin sağ qalmasına imkan verən və xərçəngli toxumaları donduraraq öldürür. Xərçəng toxumasındakı ionları iynə vasitəsilə alternativ cərəyanla irəli və geri hərəkət etdirərək istilik yaradaraq toxumanı öldürən "krioablation" və ya "radiofrequency ablation" üsulu uzun müddət xərçəng müalicəsində də istifadə edilir. Bir çox perspektivli müdaxiləli xərçəng müalicəsi üsullarının klinik sınaqları hazırda davam edir. Qadir, Bizimyol.info

• tags
• tags