Marka xəstəliyindən necə yaxa qurtaraq? - ARAŞDIRMA

Marka xəstəliyi bu gün qarşılaşılan ciddi problemlər arasındadır. Belə ki, günümüzdə insanlar ətrafdakıların bəyənməsi və qəbul etməsi üçün bahalı brendlərə müraciət edirlər. Bu məqsədlər üçün davamlı olaraq markalı məhsulların alınmasına “marka xəstəliyi” də deyilir.

Bəs, bu nədən qaynaqlanır?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Araşdırmalar göstərir ki, brend xəstəliyi 2-3 yaşından başlayan bir vəziyyətdir. Dünyada uşaq kanallarında uşaqların hansı oyuncaq və paltarları alması ilə bağlı reklamlar var. Məktəb yaşlı uşaq da televiziyada hara baxırsa, gözəl geyinmiş xoşbəxt analar, atalar və uşaqlar görür. Bu insanlar müəyyən markaların paltarlarını geyinirlər. Nəticədə uşaqlarda brendlərə həvəs yaranır.

Gənclər və uşaqlar markalı məhsullardan obsesif istifadə nümayiş etdirə bilərlər. Bu davranış tək bir markaya yönəlməyib. Başqalarının qəbulunu, təqdirini və rəğbətini qazanmaq üçün müxtəlif brendlərin məhsullarına üstünlük verilə bilər. Bu məqamda önəmli olan alınan məhsulun keyfiyyət, qiymət və istifadə üstünlüklərini nəzərə almaqdansa, yalnız markasına diqqət yetirməkdir. Sanki bununla şəxs brend imici, təsiri və brendlə inteqrasiyası ilə özünü daha vacib və dəyərli hiss edir. İnsanlar öz həyat vəziyyətlərinə təsir etdiyini düşünərək markalı məhsulları seçə bilərlər. Zaman keçdikcə brend məhsulları almaq meyli asılılığa çevrilir. Fərdlər brend məhsullara üstünlük verdikdə birdən çox amili qeyd etmək olar. Bu amillərdən ən önəmlisi sosial media və ətraf mühitin təsiridir.

Marka xəstəliyinin səbəbləri

Marka xəstəliyinin səbəblərinə baxdığımızda bu vəziyyətin inkişafında bir çox faktorun təsirli olduğu görülmüşdür. Bu amillər aşağıdakılardır:

Əsas səbəb özünü dəyərli hiss etmək və başqaları tərəfindən qəbul edilmək istəyidir.

Brendlərin satış reklamları da insanları istiqamətləndirir və onların marka xəstəliyini inkişaf etdirməsinə təsir göstərir. Brendlər öz məhsullarını real şəkildə təqdim etmək əvəzinə fərqli şəkildə göstərdikdə insanlar özlərini bu markanın məhsullarını almaq məcburiyyətində hiss edə bilərlər.

Ətraf mühit faktoru da brend həvəsinə təsir edir. Yaxın dostlar, həmkarlar və ya ətrafdakı digər insanlar tərəfindən istifadə edilən bir çox marka məhsullar insana təzyiq göstərə bilər. Bu təzyiq nəticəsində insanlar həmin brendə müraciət edə bilər.

Gənclər ümumiyyətlə brendlərin ən yaxşı materiallardan hazırlandığı və buna görə də ən keyfiyyətli əşyalar olduğu illüziyalarına sahibdirlər. Eyni zamanda, brenddən istifadə zənginliyin göstəricisi hesab olunur. Bu səbəbdən gənclərdə ümumiyyətlə brend sevgisi var. Bəzi gənclər brend məhsulları sadəcə populyar olduqları və bəyəndikləri insanların reklamlarında rol aldığı üçün alırlar.

Şəxsiyyət faktoru

Brendlə bağlı olan insanlar adətən yeniyetməlik çağında olurlar. Uşaqlıqda öyrənilən şeylər yeniyetməlik dünyasında yeni dəyərlərlə əvəz olunur. Bu proses yeniyetməlik adlanır. Köhnə və yeni dəyərlər müqayisə edilir. Yerləşdirmə zamanı sosial, cinsi və peşəkar kimliyi tanımaq üçün səy göstərilir. Bu mübarizə “şəxsiyyət böhranı” adlanır. Şəxsiyyət əldə etməyə çalışmaq normaldır. Bəzi yeniyetmələr bu dövrü çətin keçərkən, bəziləri səssizcə keçirirlər. Brend vəsvəsəsi bəzi yeniyetmələrin özlərini daha asan ifadə etmələri üçün bir vasitə kimi istifadə olunur.

Brend sevgisinin formalaşmasında ailə faktorları

Ailə münasibətləri də marka sevgisinin inkişafı prosesində təsirli olur. Ailənin avtoritar münasibəti gənclərin brend məhsullara üstünlük vermələrinə səbəb olur. Avtoritar ailələrdə böyüyən uşaqlar inam mühitində böyümür, azadlıq hissini hiss etmirlər. Uşaq bu çatışmayan duyğuları tamamlamaq üçün brendlərə müraciət edir. Bu vəziyyət ailədaxili münaqişələrə səbəb olur.

Uşaqlar boş vaxtlarını valideynləri ilə birlikdə alış-verişlə keçirirlərsə, onlar alış-verişi yaxşı vaxt keçirmənin meyarı kimi öyrənirlər. Bu səbəbdən valideynlər kiçik yaşlarından övladlarına yaxşı nümunə olmalı, pul xərcləməkdə onlara yol göstərməlidirlər.

Brend xəstəliyinin simptomları hansılardır?

Brend aludəçisi olan insanlar hər dəfə eyni markadan məhsul alırlar. Bu vərdiş faktoru ilə bağlıdır.

Brend asılılığını necə müəyyənləşdirmək olar?

Brend məhsullara üz tutmaq davranışı yanlış deyil. Ancaq asılılıq olan markalar həyat tərzinə çevrilirsə və bu markaların məhsullarına sahib olmaq üçün ciddi bir istək varsa, müəyyən problem vəziyyətindən danışa bilərik.

Müalicə üsulları hansılardır?

Uşaqları erkən yaşlarından şüurlu istehlaka istiqamətləndirmək, marka vəsvəsəsinin qarşısını alır. Müəllimlərdən kömək almaq və sinifdə müəyyən qaydalar qoymaqla brend vəsvəsəsi yaradan alış-verişin qarşısı alına bilər. Bu məsələnin yaranmasının qarşısını almaq üçün gənc uşağın xarici görünüşü haqqında şişirdilmiş danışmamaq da vacibdir.

Uşağın brend vəsvəsəsi olduqda, istədiyini əldə edə bilmədikdə, o, çətin durumla qarşılaşa bilər. Belə hallarda uşağa o əşyanı niyə almağın mümkün olmadığını izah etmək lazımdır. Buna görə də uşağa “Bilirəm ki, bu məhsulu çox bəyənirsən. Lakin bu gün ayırdığımız büdcə bu məhsulu almaq üçün kifayət etmir. Bilirəm əsəbisən, gəl bir az fikirləşək” kimi ifadələrdən istifadə etmək olar.

Brend xəstəliyini necə aradan qaldırmaq olar?

Uşaqlarla pul haqqında məlumatlandırıcı söhbətlər etmək brend vəsvəsəsini aradan qaldırmaq üçün vacibdir. Pulun nə olduğu və nə üçün lazım olduğu kimi mövzuların uşaqlara 2 yaşından izah edilməlidir.

Brend asılılığı üçün hansı həkimə müraciət etməlisiniz?

Brend asılılığı psixoloji vəziyyətdir. Bu səbəblə marka vəsvəsəsinin diaqnozu və həlli üçün psixi sağlamlıq sahəsində mütəxəssis olan bir psixiatr, psixoloq və ya psixoloji məsləhətçiyə müraciət edilə bilər.

Müalicə olunmazsa nə baş verir?

Brend asılılığı həddindən artıq olduqda, ailə münaqişələrinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət həm də həddindən artıq borc, iqtisadi çətinliklər və zorakılığa səbəb ola biləcəyi üçün müalicə edilməlidir.

Jurnalist Araşdırmaları Mərkəzinin sədri, Yenisabah.az saytının baş redaktoru Seymur Verdizadə: “Hər bir insan səliqəli geyinməli və öz təmizliyinin qeydinə qalmalıdır. Hesab edirəm ki, bunda hər hansı bir qəbahət yoxdur. Amma insan öz büdcəsinə uyğun geyinməlidir. Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə bunun əksini müşahidə edirik. Elə adamlar var ki, onun geyimi, işlətdiyi telefon qazancına adekvat deyil. Heç kim inana bilməz ki, bu cür az maaş alan adam bu qədər bahalı telefon işlədir, yaxud bu qədər bahalı geyimlərə meyl edir. Mən adam tanıyıram ki, 3000 manatlıq telefon işlədir. Amma heç vaxt onun balansında 3 manatlıq konturu olmayıb. Həmin adamın hələ kiməsə bir dəfə zəng etdiyinin şahidi olmamışam. İşi ona-buna “vızov” atmaqdan ibarətdir. Halbuki daha normal telefon işlədib onu daim konturla təmin etmək daha məqsədəuyğun və ağıllı addım olardı.

O cümlədən geyimlə bağlı da cəmiyyətimizdə problem var. Bəzi insanlar marka geyimlərə müraciət edirlər. Əgər adamın imkanı varsa, qazancı yüksəkdirsə niyə də geyinməsin. Amma vacib olan ehtiyaclarını ödəməyib, normal qidalanmayıb bahalı geyimlər geyinmək məncə doğru yol deyil. Hesab edirəm ki bu insanın özünü göstərmək cəhdidir. Uzun illər əvvəl mən uşaq olanda məşhur bir deyim vardı. Bilmirəm onu olduğu kimi burada səsləndirmək nə dərəcədə doğrudur. Rəhmətlik nənəm deyirdi ki, “Donum parılda, qarnım curulda”. İndi də biz bunun şahidi oluruq. Elə insanlar var ki, onların ancaq donu yaxud kostyumu parıldayır. Amma həm qidalanma, həm də mənəvi baxımdan bu insanlar kasaddırlar.

Marka köynəklər, ayaqqabılar geyinən adamların çoxu kitab mağazalarının yolunu tanımır. Həmin adamların arasında elələri var ki, bir dəfə kinoteatrda olmayıb, bir dəfə sərgi salonuna getməyib, bir dəfə öz intellektual səviyyəsini qaldırmağın qeydinə qalmayıb. Bu onu göstərir ki, bütün bunlar göstəriş məqsədi ilədir. Yəni kimlərəsə xoş görünmək üçün bu addımları atırlar. Mənə elə gəlir ki, insan olduğu kimi görünməlidir. Qazancı nəyə çatırsa onu geyinməli, onu da yeməlidir, qeyri-səmimiliyə ehtiyac yoxdur”.

Mövzu ilə bağlı şəhər sakinlərinin fikirlərini öyrəndik:

Şəhər sakini Aytac Şahin: “Əslində mən geyimə o qədər də pul xərcləməyi sevmirəm. Çünki tez gözümdən düşür. Doğrudur, burada maddiyat da önəmlidir. Ancaq keyfiyyət də. Kimisi var həm dəbli həm də keyfiyyətli libasları xoşlayır. Əvvəldən elə öyrəşib. Bu səbəbdən marka və brend mağazalardan alışveriş edir. Ancaq elələri də var, pulunu daha sərfəli yerə xərcləyir. Seçim məsələsidir. Bir şey də var ki, hər kəs öz yorğanına görə ayağını uzatsa lap əla olar. Borca düşüb dəb yaratmağın nə mənası var?”.

Şəhər sakini Röya Vahabova: “Açığı mən buna xəstəlik deməzdim. Çünki xəstəliyin bir müalicəsi olur. Bu konkret olaraq özgüvənsizlik və göstəriş marağıdır.

Əslində markaya bu qədər düşkün insanın özgüvənsiz olmasının səbəbi digər insanların onların həyatındakı roludur. Bir marka həvəskarının ətrafı adətən marka həvəskarları ilə dolu olur. Onlar insanlara sübut etməyə çalışır ki, yaxşı gəliri var, yaxşı yeyir, yaxşı gəzir, yaxşı içir, son model telefonu var və həyatı möhtəşəmdir. İndiki zamanda sosial şəbəkələr o qədər əlçatandır ki. Və bəzi influencerlər sosial şəbəkə postlarında markalardan aldığı hədiyyələri, həyatlarını gündəlik həyatlarında hər zaman var imiş kimi göstərir. İnsanlar da həvəsə düşür.

İndi kredit kartlarının əksəriyyəti marka xərclərini qarşılamağa xidmət edir. Buna görə düşünürəm ki, marka xəstəliyinin, insanların bu qədər göstəriş maraqlısı olmağının səbəbi özgüvənsizlikdən gəlir.

İnfluencerlər geyindikləri geyimlə yox, təhsil, karyera sahəsində inkişaf etsələr marka xəstəliyini geyimlərdən təhsilə daşıya bilərik. Hazırda da bu yöndə, bu sferada olan influencerlər var. Və təhsil sahəsində belə bir xəstəliyin olması pis olmazdı məncə".

Şəhər sakini Arzu Rövşən: “Bəzi insanlar bahalı telefon, marka həvəskarlarıdır. Bəziləri psixoloji olaraq maddi durumunu kiməsə göstərməyə çalışır, digərləri həqiqətən marka sevərlərdir.

Zənnimcə, maddi vəziyyətini yaxşı göstərməyə çalışan insanlar şüur altı özlərini özgüvənli göstərməyə can atırlar. Elə insanlar da var ki, stress atmaq üçün lazım olmasa belə sırf marka olduğu üçün alır. Beləlikə bu hal “marka” xəstəliyinə çevrilir”.

Tövsiyə

Brend məhsulları almaqdansa, şəxsi dəyərləri inkişaf etdirməyə diqqət yetirmək də vacibdir.

Çalışqanlıq, cəsarət, tərəqqi, zəka və aktiv düşüncə kimi sahələrə diqqət yetirmək faydalıdır. Bu diqqət böyük inkişaf potensialı yaradır.

Fərd özünü seçdiyi brendlər vasitəsilə ifadə etməkdənsə, səmimi varlığını ortaya qoymalıdır.

Ayşən Vəli