Ön söz əvəzi: Türkiyəli hüquqşünas Yunus Emre Erdölen AA Analysis üçün Donald Tramp-Co Bayden debatından sonra Baydenə edilən “seçkidən çəkil” və “çəkilmə” çağırışları, eləcə də prosesin necə davam edə biləcəyi haqda maraqlı siyasi analiz yazıb. Senzor.az mövzunun aktuallığını və situasiyanın gərginliyini nəzərə alaraq həmin yazını öz oxucularına təqdim edir.
**
Debatdan sonra aparılan sorğuya görə, Demokratik Partiya seçicilərinin 46 faizi Baydenin namizəd olmasını istəmir, seçicilərin 72 faizi isə Baydenin prezident kimi fəaliyyət göstərmək üçün kifayət qədər zehni qabiliyyətə malik olmadığını düşünür...
Pis makiyaj, soyuqqanlılıq, CNN moderatorlarının ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın söylədiyi yalanlara müdaxilə edə bilməməsi, ABŞ prezidenti Co Baydenin çıxış etmədiyi zaman ekranda görünəcəyini bilməməsi, pis məsləhətçilər Baydeni statistikada boğur...
Ailəsinin və yaxın dostlarının keçən həftə Baydenin zəif debat performansı üçün verdiyi bəhanələrin siyahısı uzundur. Co Bayden, həyat yoldaşı, birinci xanım Cill Bayden, uşaqları və nəvələri bazar günü debat gecəsindən sonra Amerika prezidentlərinin yay iqamətgahı olan Kemp Deviddə toplaşaraq debat gecəsini dəyərləndiriblər. Amerika mediasında yer alan səhnəarxası xəbərlərə görə, ailə üzvləri, xüsusən də Cill Bayden və oğlu Hunter Bayden Co Baydendən namizədliyini geri götürməməsini və yarışı davam etdirməsini istəyiblər.
Ağ Evdə ailə məsləhətçiləri arasında gərginlik artır
Bayden və ailəsi Prezidentin debat performansının zəif alınmasına görə, Co Baydenin yaşından başqa hər şeydə onun seçki komandasını günahlandırıblar. Bununla belə, Bayden və Demokratik Partiyanın ən nüfuzlu 16 məsləhətçisi keçən həftə 5 gün Kemp Deviddə toplaşaraq Baydeni gecə-gündüz müzakirəyə hazırladılar. Ailə məsləhətçiləri arasında pərdə arxasında əks olunan bu gərginlik əslində Baydenin “dayanmış” kampaniyasının daha geniş mənzərəsini ortaya qoyur.
Əslində, Bayden kampaniyası, onun ailə üzvləri kimi, 82 yaşlı ABŞ prezidentinin ünvanına səslənən tənqidlərə məhəl qoymamağa və onları görməzliyə vurmağa hazırlaşır. Amma tənqid artıq o həddə çatıb ki, onu görməzdən gəlmək olmaz. Baydenin debat performansından sonra indiyə qədər Demokratik Partiyaya yaxın şərhlər edən bir çox media qurumu, xüsusən də CNN Baydeni sərt şəkildə tənqid edib. “New York Times”ın redaksiya heyəti də Baydenə “çəkil” çağırışı edib.
Təkcə jurnalistlər deyil, Demokratlar Partiyasının Nümayəndələr Palatasına və Senata seçilmiş bir çox üzvləri də mediaya anonim açıqlamalar verir və deyirlər ki, Baydenin performansına görə yalnız prezidentlik yarışı deyil, eyni gündə keçiriləcək və yekunlaşmaq üzrə olan Konqres seçkiləri də risk altına düşür. Demokratlar Partiyasının bəzi siyasətçiləri hətta Baydenlə şəxsi əlaqə saxlamağı və ondan yarışdan çəkilməsini tələb etməyi planlaşdırırlar. İctimaiyyət də demokratik elitanın narahatlığını bölüşür. CBS kanalının debatdan sonra keçirdiyi sorğuya görə, Demokratik Partiya seçicilərinin 46 faizi Baydenin namizəd olmasını istəmir, seçicilərin 72 faizi isə Baydenin prezident vəzifəsini yerinə yetirmək üçün kifayət qədər zehni qabiliyyətə malik olmadığını düşünür. Data for Progress-in sorğusuna görə, seçicilərin 53 faizi Baydenin səhhətindən narahat olduğu halda, yalnız 42 faizi Trampa qarşı açılan cinayət işlərindən və onun demokratiya üçün yaratdığı riskdən narahatdır. 
Tramp uzun müddətdir ki, ölkə daxilində, Miçiqan, Pensilvaniya, Viskonsin və Arizona kimi kritik ştatlarda keçirilən sorğularda irəlidədir. Anketlərdə bu tendensiyanın qarşısını almaq və Baydenin "çox yaşlı" kimi qələmə verilməsinin əsassız olduğunu sübut etmək üçün Bayden komandası, ənənənin əksinə olaraq, prezidentliyə namizədlə bağlı yekun qərarı verəcək qurultaydan əvvəl debat keçirmək qərarına gəldi.
Co Bayden bu hədəflərə çatmaq bir yana, cümlələri bitirə bilmədiyi, boşluğa baxdığı, Trampın ən açıq yalanlarına belə cavab verə bilmədiyi, abort kimi güclü olduğu mövzularda danışa bilmədiyi bir çıxış etdi və ona yönələn bütün tənqidlərin nə qədər haqlı olduğunu nümayiş etdirdi.
Demokrat seçicilər və elitalar Trampın bu debat performansı ilə qalib gəlmək şansının daha da artdığını düşünür və Baydeni iddiasından əl çəkməyə çağırırlar. Baydenin geri çəkilməsi ilə bağlı müzakirələrdə əsas məqam avqustun 19-22-də keçiriləcək Demokratlar Partiyasının namizədlik qurultayıdır. Bayden 14 milyon səs topladığı ilkin seçkilərdə 3937 nümayəndədən 3894-nü qazanıb. Bu nümayəndələr Konqresdə Baydenə səs vermək məcburiyyətində deyillər, lakin real siyasət baxımından Baydenin seçki qərargahı tərəfindən təyin olunan bu nümayəndələrin Baydendən başqa bir namizədə səs verməsi üçün Bayden yarışdan şəxsən geri çəkilməlidir.
Bayden geri çəkilsə, demokratları nə gözləyir?
Bayden namizədlikdən geri çəkilərsə, Demokrat Partiyasının qurultayının nümayəndələri istənilən Demokrat siyasətçini prezidentliyə namizəd kimi irəli sürə bilərlər. Bu mərhələdə ağla gələn ilk adlar vitse-prezident Kamala Harris, Kaliforniya qubernatoru Gavin Nyusom, Miçiqan qubernatoru Qretçen Uitmerdir.
Data for Progress-in məlumatına görə, belə bir vəziyyətdə Demokrat seçicilərin 39 faizinin ilk seçimi vitse-prezident Kamala Harrisdir. Bununla belə, Bayden namizədlikdən geri çəkilərsə, eyni sorğuya görə, bu adların heç biri Baydenin səsini artırmayacaq. Bəzi adlar hətta Baydendən daha az səs alır. Baydenin seçki komandası bu cür sorğu nəticələrini narahat donorlara göndərərək bildirir ki, Bayden geri çəkilsə, xaos artacaq və onun seçkilərdə qalib gəlmə şansı əhəmiyyətli dərəcədə artmayacaq.
Kamala Harrisin təsdiq reytinqləri onun vitse-prezidentliyi dövründə Co Baydenin reytinqindən aşağı idi. Harrisin prezidentliyə namizəd olmasının seçki kampaniyasına, xüsusən də demokratlara ciddi təkan verəcəyi ehtimalı azdır. Demokratların ilk qadın və birinci qaradərili vitse-prezidenti səsvermədən kənara atması və Bayden-Harrisin yerinə iki yeni ad seçməsi demək olar ki, mümkün deyil. Çünki bu vəziyyət demokratların ən sadiq auditoriyası olan qaradərililərin və qadınların ciddi reaksiyalarına səbəb olmaq riski daşıyır.
Lakin görünür, debatdan keçən qısa müddət ərzində belə ssenarilərdən danışmağa hələlik ehtiyac yoxdur. Cill Bayden, Barak Obama, Bill və Hillari Klinton kimi Baydenə təsir edə biləcək adlar Baydenin kampaniyasını dəstəklədiklərini açıq şəkildə elan ediblər. Co Bayden və komandasının qərarlarında digər siyasətçilərə nisbətən qat-qat təsirli olan ailəsinin bu uğursuz debat performansı ilə bağlı “bəhanələrə” və “yarışdan çəkilmək” çağırışlarına məhəl qoymayacağı da çox aydındır.
Hələlik Trampın Ağ Evə yaxınlaşdığı 2024-cü ilin noyabrında keçiriləcək seçkilərdə mənzərə çox aydın görünür. Əgər başqa bir şey baş verməsə, Co Bayden namizədliyini geri götürməyəcək, televiziya proqramlarında və canlı tədbirlərdə daha çox qonaq olacaq, Demokratlar Partiyasının qurultayındakı çıxışı ilə mənfi imicini bərpa etməyə çalışacaq və Trampa daha enerjili hücum çəkəcək.
Nəhayət, Obama, Klinton, ABŞ senatoru Bernie Sanders, Trampa qarşı olan Respublikaçılar və Hollivud ulduzları kimi solçular, "Tramp qalib gəlsə, ABŞ-da demokratiya çökəcək, diktatura qurulacaq" kimi ritorikanın mərkəzində olan Trampa qarşı kampaniya ilə Baydenin itirdiyi səsləri bərpa edə bilərlər. Bu üsul, sağlamlıq problemlərinə baxmayaraq, seçicini inandıra bilər. Nəticələrin 6-7 kritik əyalətdə partiya dəyişikliyi refleksi ilə az sayda seçicinin səsverməsi ilə təyin olunduğu seçkilərdə hər şey mümkündür. Amma hələlik Baydenin işi çox çətindir. Çünki Bayden ABŞ tarixində ən pis debat performansına sahibdir və indiyə qədər ona ünvanlanan bütün tənqidlərin əsaslılığını o şəxsən təsdiqlədi. Özü də milyonlarla insanın, necə deyərlər, “ekrana yapışdığı” anda.
