Zərdüşt: 'Bizim dində 'o olmaz, bu olmaz' deyə bir şey yoxdur'

8 milyardlıq dünya əhalisinin içərisində onların sayı vur-tut 110-120 min civarındadır. Söhbət bir zamanlar bizim əcdadlarımızın da etiqad etdikləri zərdüştilik dininin daşıyıcılarından gedir. BAKU TV-nin redaktoru Azadə Balayeva Londonda hələ də bu dinə sadiq qalan Kapadialar ailəsinin qonağı olub. Zərdüştilər adətən özləri ilə eyni dinə mənsub insanlarla evliliyə üstünlük verirlər. Vira Kapadia və Badji Kapadia da ayrı-ayrı ölkələrdə, biri Pakistan, digəri isə Hindistanda doğulub böyüsələr də, tale onları vətənlərindən minlərlə kilometr uzaqda qarşılaşdırıb. Elə söhbətimizə də bu qarşılaşmanın tarixçəsindən başladıq.

- Görüşməniz təsadüf idimi? Necə tapdınız bir-birinizi?

Baji Kapadia

- İkimizin də uşaqlığı fərqli ölkələrdə keçib. Vera Pakistanda, Kəraçidə, mən isə Hindistanda, Puna şəhərində doğulmuşam. 25 yaşıma qədər ali təhsil almışam. Vira isə Kəraçidə kollecə gedib. O, 4 aylıq olanda atası vəfat edib. Viranı əmiləri böyüdüb. 7 əmisi var idi. Viraya qarşı çox qəddar olublar. Onu təkbaşına bayıra çıxmağa belə qoymayıblar. Ona görə də 17 yaşı olanda anası qızını da alıb İngiltərəyə gəlib. Biz 1964-cü ildə tanış olmuşuq. Mənim iki dostum o vaxt artıq bu ölkədə yaşayırdı. Zərdüştçülüyün avqust ayındakı yeni il bayramı idi. Viranın anası məni və dostlarımı evinə bayram yeməyinə çağırmışdı. Biz onları tərk etdikdən sonra anası qızına məni çox bəyəndiyini söyləyib. Vira da "elə çox xoşuna gəlirsə, özün evlən" deyib. Bir müddət sonra biz "Box Hill"də (Londonda təbii park) yenə bir məclisdə bir araya gəldik. Orada artıq daha yaxından tanış olmaq imkanımız oldu. İki il sonra - 1966-cı il sentyabrın 11-də evləndik.

- Zərdüştilik dininə mənsub ailədə doğulub böyümüsünüz. Belə bir ailədə keçən uşaqlığınızı necə xatırlayırsınız? Məbədə və ya başqa dini məkanlara gedirdinizmi? Sizin dininizdə də kremasiya - meyitlərin yandırılması ənənəsi varmı?

Baji Kapadia

- Çox xoşbəxt uşaqlığımız olub. Biz öz ölkəmizdə azı həftədə bir dəfə zərdüşt dini məbədinə gedirdik. Evdə isə hər gün ibadət edirdik. Zərdüştilikdə insanı, ölünü yandırmaq günah sayılır. Çünki bizdə atəş müqəddəsdir. Ona görə də atəşi kirlətmək böyük günahlardandır. Qədimlərdə bizdə meyiti məbədin ən yüksək yerinə, Sükut Qülləsinə qoyardılar və yırtıcı leşyeyən quşlar, kərkəslər onu parçalayırdı. Bu qüllələrə hələ də Kəraçidə və Hindistanın müxtəlif ərazilərində rast gəlmək mümkündür. Bu qüllənin bir modeli də Londonda "Britaniya muzeyi"ndə saxlanılır. Meyitlərin leşyeyən quşlara təslim edilməsinin elmi cəhətdən də çox faydalı olduğu deyilir. Quşlar ətləri yedikdən sonra Günəş sümükləri qurudur, yağış isə bütün qan və çirki yuyurmuş. Bu elmi baxımdan çox gigiyenik bir yol sayılır. Amma təəssüflər olsun ki, müasir dünyamızda bu leşyeyən quşlar da azalıb. Eyni zamanda Süküt Qüllələrinin ətrafında da geniş insan məskənləri salınıb. Bu səbəbdən modern dünyada meyitin yandırılması qaçılmaz olub. Baxmayaraq ki, dinimizdə yandırılmaq günahdır. Amma başqa yol da yoxdur. Unutmuruq ki, biz atəşə sitayiş edirik və atəş bizim üçün müqəddəsdir. Biz zərdüştlər üçün siqaret çəkmək belə günahdır. Çünki atəşi iki dodağımızın arasına almaq ona qarşı hörmətsizlik sayılır.

- Zərdüşti mömininin həyatı necədir? Bu inanc gündəlik həyatınıza necə yön verir?

Baji Kapadia

- Zərdüştilik dünyada ən qədim təkallahlı din sayılır. Çünki biz bir tək Allaha sitayiş edirik. Bu din xristianlıq və islam dininə öncülük edib. İnanclara görə Zərdüşt Peyğəmbər 2500 il əvvəl yaşayıb. Bu isə o deməkdir ki, bu dövr eradan əvvəl 500-cü ilə təsadüf edir. O dövrdə çox geniş yayılmış bir din olub. Mərkəzi Asiya və Azərbaycan ərazisini əhatə edib. Fars imperiyasında çox önəmli iki hökmdar olub: Şapur və Böyük Kir. Onların dövründə zərdüştilik dini çox geniş yayılıb. Zərdüştiliyin üç ən önəmli amalı var - bunlar gözəl düşünmək, gözəl danışmaq və xoş niyyətdir. Bütün zərdüştilər bu üç amal üzərində həyatlarını qurmalı və davam etdirməlidirlər.

- Gündəlik həyatınızda hansı dini ayinləri yerinə yetirirsiniz? Zərdüştilikdə "olar-olmazlar" nələrdir?

Baji Kapadia

- Zərdüştilik qadağalar dini deyil. İslamda çox sərt qaydalar var - "onu edə bilməzsən, bunu edə bilməzsən". Bizim dində isə "o olmaz, bu olmaz" deyə bir şey yoxdur. Bizim dinimizdə sadəcə azad iradə var. Zərdüşt Peyğəmbərimiz deyirdi ki, azad iradə hər şeydən daha önəmlidir və biz bu azad iradəmizi tərbiyə etməliyik. Bizim dinimizdə iki önəmli qüvvə var - Xeyir və Şər.

Vira Kapadia

- Bir şey əlavə etmək istərdim. Biz zərdüştilər din dəyişdirmirik və bu dinə də heç kəsi qəbul etmirik. Ya sən zərdüştçü doğulursan, zərdüştisən, ya da sən zərdüşti deyilsən və heç vaxt da ola bilməzsən.

Biz quzu yunundan hazırlanan və sadra - kusti deyilən bir qurşaq taxırıq. Bu bağ günün 24 saatı bizim üzərimizdə olur. Bu bizi şər qüvvələrdən qoruyur. Bu belbağını yalnız bizim din xadimlərimizin həyat yoldaşları toxuya bilər. Quzu yunundan toxunması isə məsumluğu ifadə edir. Eyni zamanda kişilər də mayka şəklində sudra geyinirlər. Biz bunları şər qüvvələrdən qorunmaq üçün geyinirik. Bizim din xadimlərimiz gündə beş dəfə dua edirlər. Hər dəfə dua edəndə sudraları əyinlərində olmalıdır.

Baji Kapadia

- İslamda olduğu kimi biz də gündə beş dəfə - günün 5 müxtəlif saatında dua edirik. Bu dualara gez deyirik. İlk dua günəş çıxdığından 12:40-a qədər, ikinci dua 12:30-da 3:30-a qədər. Sonuncu dua da gecə olur.

- Zərdüştiliyin bayramlarını və xüsusi günlərini necə qeyd edirsiniz?

- Biz ildə iki dəfə yeni ili qeyd edirik. 21 mart - Novruz bayramı bizim yeni ilimizdir. Ərəblər Fars imperiyasını işğal etdiyində bir çox zərdüştçü insan oranı tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Bu insanlar əslən farslar idi. Onlar Zərdüşt dininin yeni ilini 21 martda qeyd edirdilər. İranı tərk edən bəzi zərdüştilər Hindistana getdilər. Orada bir hökmdar var imiş. O deyir ki, burada yaşamaq istəyirsinizsə, bizim də adət-ənənələrə əməl etməlisiniz. Yəni hinduizm ayinlərini də icra etmək məcburiyyətindəsiniz. Ona görə də hazırkı zərdüştçilik dinində olan bəzi ayinlər hinduizmdən qaynaqlanır. Bu tarixdən sonra onlar 21 avqust tarixini də yeni il kimi qeyd etməyə başlayırlar. Çünki Hindistandakı həyat onlar üçün yeni başlanğıc idi. Eyni zamanda zərdüştilik təqvimində qısa il olmadığına görə bizdə boşluqlar yaranır. Bu səbəbdən zərdüştilik təqvimi ənənəvi təqvimdən geri qalır. Hazırda zərdüştilər 1393-cü ili yaşayırılar.

- Londonda zərdüştilik inancınızı necə yaşayırsınız? Burada zərdüşt icması varmı?

Vira Kapadia

- Novruz bizim ən önəmli bayramımızdır. Biz bu bayramda Londondakı "Zərdüşt Mərkəzi"nə gedirik. Burada uzun dualar oxunur. Sonra da yemək - içmək olur. Gözəl yeməklər yeyirik.

Baji Kapadia

- Biz ora tez-tez gedirik. Çünki icmamız orada toplaşır. Böyük Britaniyada 5 min zərdüştçü yaşayır. Onların əksəriyyəti də Londonda məskunlaşıblar.

- Vətəninizdə zərdüştçü qohumlarınız çoxdurmu? Sizcə, hazırda bu ölkələrdə nə qədər zərdüşti qalıb, onların sayı azalır, yoxsa artır?

Vira Kapadia

- Pakistanda bir neçə qohumum var.

Baji Kapadia

- Mənim Hindistanda heç yaxınım qalmayıb.

Vira Kapadia

- Orada min nəfərdən az, haradasa 900-ə yaxın zərdüştçü qalıb. Onların çoxu ABŞ və İngiltərəyə miqrasiya ediblər. Qalanlarının da çoxu yaşlı insanlardır. Zərdüştilərin çoxu Kəraçini tərk ediblər.

Baji Kapadia

- Hindistanda zərdüştilər daha çoxdurlar. Orada 70 minə yaxın zərdüştinin yaşadığı deyilir. Çoxu Mumbayda məskunlaşıb. Onların azalmasının başlıca səbəblərindən biri bizim bu dinə başqa adamları qəbul etməməyimizdir. Eyni zamanda modern dünyada gənc zərdüştçülər başqa dinlərə mənsub insanlarla evlənirlər. Məsələn, bizim oğlumuz Edi ingilis bir xanımla evlənib. Hazırda dinimizin yox olma təhlükəsi var. Çünki dini ayinlərimizi yerinə yetirən yox dərəcəsindədir. Biz isə atəşi yaşatmağa çalışırıq.

- Qeyd edək ki, digər dinlərdə olduğu kimi, Zərdüştlük dininin də öz müqəddəs kitabı var. Bu kitab "Avesta" adlanır. Rəvayətə görə, kitabın ilkin nüsxəsi makedoniyalı İskəndər tərəfindən yandırılsa da, böyük hökmdar onun yunan dilinə tərcümə olunmasını əmr edibmiş. İllər sonra kitab Fars hökmdarı II Şapur tərəfindən pəhləvi dilinə də məhz yunan dilindən tərcümə olunub.

Baji Kapadia

- Hər gün "Avesta"nı oxuyuram. Ümumi başa düşürəm, amma hamısını anlamıram. Bütün dinlərdə dini kitabları başa düşmək çox çətindir. Amma bunların ingiliscə izahları var.

Kitabın ilk səhifəsində dua saatları yer alıb. Mən sadəcə səhər dualarını icra edirəm və səhər günəş çıxana qədər bu duanı oxuyuram. Kitabın içində sağlam olmaq üçün dua var, ölən insanlar üçün oxunan dualar var. Kitabdakı ən önəmli hissələr qatalardır. Bu qatalar Zərdüştün işıq və müdriklik tanrısı Ahuraməzda ilə etdiyi söhbətlərdir. Qatalar müdriklik mesajlarıdır. Bu söhbətlər zərdüşt peyğəmbər tərəfindən yazıya köçürülüb. Zərdüşt bu kitabı avesta dilində yazıb. Avesta dili çox çətin tələffüz edilən bir dildir. Avqust ayındakı tədbirlərdə kahinlərimiz avesta dilindəki qataları oxuyurlar. Mən də bu dili bilirəm. Amma onun tələffüzü çox çətindir.

(Dua oxuyur)

- Nə oxuduğunuzu anladınızmı?

- Bu duanın çox dərin fəlsəfi mənası var. Qatalar çox yüksək səviyyəli söhbətlərdir. Bu söhbətlərin məğzi odur ki, insan öz iradəsini tərbiyə etməli və yaxşı düşünməyə çalışmalıdır. Yəni sən öncə öz düşüncələrini pisliklərdən təmizləməlisən.

- Azərbaycan türklərinin bir vaxtlar zərdüştiliyə inanc gətirdiyini və ölkəmizdə zərdüştilik abidələrinin olduğunu bilirsinizmi? Bu abidələri ziyarət etmək istərdinizmi?

- Mən bilirəm ki, Azərbaycan Zərdüşt dininin ən qədim məskənlərindən sayılır. Ona görə də Azərbaycana getməyi, oradakı zərdüştilik məbədlərini görməyi çox istərdik.