Dörd gün davam edən Avropa Parlamenti seçkilərinin nəticələri gözlənildiyi kimi ifrat sağçı partiyaların yüksəlişinin şahidi oldu. Mərkəz sağ və mərkəz sol hələ də AP-də ən güclü iki siyasi düşərgə olsa da, ifrat sağçıların yüksəliş tendensiyası narahatlıqları artırıb.
Turkustan.az xəbər verir ki, Avropa Birliyində qorxular baş verdi və Avropa Parlamentinin (AP) növbəti 5 il üçün fəaliyyət göstərəcək 720 deputatını müəyyən etmək üçün dünən keçirilən seçkilərdə populistlər və ifrat sağçılar ciddi uğur qazandılar. Seçkinin əsl qalibi sağ mərkəz, AP-də ikinci güc mərkəz sol olsa da, populist və ifrat sağçıların uğurları və artan səs nisbəti siyasi zəlzələyə səbəb oldu. Bu uğur vacibdir, çünki prioritetləri və dəyərləri Aİ ilə tam uyğun olmayan əhəmiyyətli bir əhalinin olduğunu göstərir. Aİ-də getdikcə daha güclü əsən “pis küləklər” hazırkı ənənəvi siyasi heyət arasında narahatlığı artırır.
Seçkilərin nəticələri göstərir ki, populist və ifrat sağçı partiyalar çətin ki, Avropanın siyasi səhnəsindən uzun müddət yoxa çıxsın. Seçkilərdən sonra Aİ üçün əlamətdar nəticələrin ortaya çıxdığı əsas ölkələrdə cədvəli aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar.
* FRANSA: Hər son seçkilərdə davamlı yüksəliş nümayiş etdirən ifrat sağçı Milli Ralli Partiyası (RN), təxminən 32 faiz səs toplayaraq, tarixi rekorda imza ataraq Fransada ilk partiya oldu. İkinci dəfə seçilməsinə baxmayaraq, siyasi cəhətdən çətin vəziyyətdə olan Fransa prezidenti Emmanuel Makron partiyası və müttəfiq tərəfdaşları RN-nin səslərinin yarıdan azını aldıqdan sonra böyük qumar oynayıb və parlamenti buraxmaq qərarına gəlib. Siyasi mənzərənin aydınlaşdırılmasının zəruriliyini vurğulayan Makron, “Sizin mesajınızı və narahatlıqlarınızı eşitdim və onları cavabsız qoymayacağam. "Fransa sülh və harmoniya şəraitində hərəkət etmək üçün aydın səs çoxluğuna ehtiyac duyur" dedi.
* ALMANİYA: Aİ-nin ən mühüm ölkəsi olan Almaniyada ifrat sağçıların əldə etdiyi qazanclar Brüsseldə narahatlıqla qarşılandı. İfrat sağçı Almaniya üçün Alternativ (AfD) Baş nazir Olaf Şolzun partiyası SPD-ni geridə qoyaraq, 16 faizlə ölkənin ikinci ən böyük siyasi qüvvəsinə çevrilib. Sağ mərkəzçi CDU/CSU ortaqlığı 30 faizlə birinci yerdə olsa da, AfD-nin yüksəlişi siyasi tarazlığa meydan oxumaq potensialına malikdir.
* İTALİYA: İtaliya Qardaşları Partiyasının seçkiləri gözlənildiyi kimi rəqiblərini xeyli qabaqlaması və təxminən 29 faizlə birinci yeri tutması Baş nazir Giorgia Meloni-nin AP-də konfiqurasiyanın formalaşmasında oyun qurucu rolunu təsdiqləyir. Başda olmaq üzrə AB Komissiyası üzvlərinin təyini gəlir. Baş nazir seçilməmişdən əvvəl ritorikasını yumşalan, ancaq qalanı içəridən ələ keçirmə taktikasını davam etdirən Melonun növbəti addımları maraqla gözlənilir.
* HOLLANDA: Geert Wilders-in başçılıq etdiyi ifrat sağçıların ayaq səslərinin ilk dəfə eşidildiyi AB ölkələrindən biri olan Hollandiya, əvvəlki dövrdəki seçki uğuruna yaxın bir nəticə əldə edərək, seçkilərdə ikinci oldu.
* AVSTRIYA: Təsdiqlənməmiş nəticələrə görə, ifrat sağçı Azadlıq Partiyasının (FPÖ) az qala 26 faizlə birinci partiya olması bu ölkə siyasətində dönüş nöqtələrindən biridir.
* BELÇİKA: İnsanların ümumi seçkilər, eləcə də AP seçkiləri üçün sandıq başına getdiyi Belçikada ifrat sağçılar qazanc əldə etdi. Tom Van Qrikenin rəhbərlik etdiyi Flamand ifrat sağçı Vlaams Belanq partiyası ölkənin şimalında səslərini artırdığı halda, Belçikanın liberal baş naziri Aleksandr de Kroo partiyasının seçkilərdə məyus olmasından sonra istefa verib.
3 QALİB
* AB Komissiyasının sədri Ursula Von der Leyen: Xristian Demokratları öz damı altında toplayan Avropa Xalq Partiyasının (EPP) namizədi fon der Leyen partiyasının mühüm nailiyyətləri ilə mövqeyini gücləndirib.
* İtaliyanın baş naziri Giorgia Meloni: Partiyasının kampaniyasını şəxsən idarə edən Meloni əldə etdiyi nisbətlə qələbəsini möhkəmləndirdi. Meloni AP-nin yeni strukturunda və Aİ Komissiyasındakı təyinatlarda oyun qurucusu kimi görünür.
* Uzaq Sağ: Populist və ifrat sağçı partiyalar öz uğurları ilə hazırkı Avropa siyasi səhnəsini silkələyiblər. Önümüzdəki dövrdə tarazlığın qurulması üçün bütün gözlər bu partiyalarda olacaq.
* Fransa prezidenti Emmanuel Makron: Seçkilər Makron üçün tam məğlubiyyətə çevrildi. Siyasi cəhətdən çox zəiflədiyi üçün Makronun seçki keçirmək qərarı tam siyasi qumar kimi qiymətləndirilir.
* Almaniya kansleri Olaf Şolz: İfrat sağçıların ikinci böyük siyasi qüvvəyə çevrildiyi Almaniyada Scholz partiyası SPD tarixində ən böyük məğlubiyyətə uğradı. Makronun hərəkətindən sonra Scholz erkən seçki təzyiqi altındadır.
* Yaşıllar: Əvvəlki seçkilərdə böyük uğur qazanan Yaşıllar, iqlim dəyişikliyi və ətraf mühitlə bağlı tədbirlər kimi mövzulara diqqət yetirdiyi üçün böyük itki verdi.
Avropa Parlamenti (AP) Aİ-nin üzvlərini birbaşa ictimaiyyət tərəfindən müəyyən edilən yeganə əsas qurum olduğu üçün vacibdir. Aİ-nin qanunvericilik institutu kimi fəaliyyət göstərən AP-də 27 ölkədən 720 parlamentari fəaliyyət göstərir. Qərarlarının əhəmiyyətli bir hissəsini məsləhət xarakteri daşıyan AP bəzi əsas məsələlərdə Aİ Şurası ilə birgə qərarlar qəbul edir. Əgər miqrasiya, enerji, ətraf mühit və genişlənmə kimi məsələlərlə bağlı AP-dən razılıq olmasa, müvafiq məsələ ilə bağlı qərar qəbul oluna bilməz və qanun qüvvəyə minmir. “Aİ-nin vicdanı” kimi də xarakterizə edilən AP, Aİ-nin digər qurum və orqanlarına nəzarət etmək səlahiyyətinə malikdir. Aİ Komissiyasının sədrini və Komissiya üzvlərini müəyyən etmək üçün həddindən artıq soldan sağa doğru siyasi spektri təmsil edən AP-nin təsdiqi də tələb olunur.
Avropa Parlamentində ən böyük siyasi qrup olan Avropa Xalq Partiyası (EPP) 185 mandat qazanıb. İkinci böyük qrup kimi mövqeyini qoruyan Sosialistlər və Demokratlar Partiyasının (S&D) 137 üzvü AP-də fəaliyyət göstərəcək. Ən çox 80 yerlə liberallar, 52 yerlə isə Yaşıllar uduzdular. Birgə hərəkət etmək üçün ümumi dil tapmaqda çətinlik çəkən anti-Avropaçılar, ifrat sağçılar, radikallar və populistlər üçün ümumi yerlərin sayı 230-dur.
AVROPA Parlamenti (AP) seçkilərində doqquz Avropa İttifaqı ölkəsindən Türkiyəyə bağlı 124 namizəd iştirak edib. Türkiyə ilə bağlı namizədlərin ən çox olduğu ölkə Almaniyadır (46). Almaniyadan ən azı iki adın seçilməsi gözlənilir. 13 namizədin olduğu Bolqarıstanda 4 nəfərin seçilmək imkanı var. Onlardan ikisinin Türkiyə ilə əlaqəsi olan üç namizədin olduğu İsveçdə seçiləcəyi proqnozlaşdırılır. Digər 6 ölkədə Türkiyə ilə əlaqəli namizədlərin bölgüsü belə olub: Yunanıstan 40, Hollandiya 7, Fransa 6, Belçika 3, Avstriya 3, Yunan Kipr Administrasiyası 3.
Seçkilərin nəticələri göstərir ki, avropalı seçicilərin əsas siyasi partiyalardan üz döndərmək və radikal alternativlərdə həll yollarını axtarmaq tendensiyası davam edir və bu yanaşma getdikcə öz yerini tapır. Populist və ifrat sağçı partiyaların yüksəlişi tək bir səbəblə bağlı deyil.
Mövcud sistemdən narazılıq, daim artan qiymətlər, həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsi, immiqrasiya və yaşıl transformasiyanın ictimai xərcləri bu tendensiyaları qidalandıran ən mühüm amillər kimi önə çıxır. AB-dən çıxmaq, avrodan istifadə etməmək kimi əvvəlki kəskin və “qorxuducu” diskursları bir kənara qoyan bu partiyalar sağ mərkəzçi taktika ilə vermək istədikləri mesajları verir və “içəridən” təsir yaratmağa çalışır, sosial medianın strateji əhəmiyyətə malik olması və gənclərin nailiyyətlərində mühüm rol oynamışdır.
Maraqlıdır ki, bu partiyalar əldə etdikləri nailiyyətləri və çıxışlarını konkret siyasətə çevirə biləcəklərmi, xüsusən AP-də? AP-dəki mənzərəyə baxanda populistlərlə ifrat sağçılar hələ də ortaq bir xətt tapa bilməyiblər. Bu o deməkdir ki, onlar ümumi səslə danışa bilməsələr, təsirləri zəif qalacaq. Ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərsələr də, mərkəzi partiyaların işini çətinləşdirə və ya qarşılaşdıqları ümumi məsələlərə dair bəzi siyasətləri yönləndirə biləcək potensiala malikdirlər. İmmiqrasiya siyasəti ifrat sağçıların hədəf aldığı ilk mövzular sırasındadır.
AP seçkiləri Aİ-nin 27 ölkəsində keçirilməsi ilə milli seçkilərdən fərqli olsa da, ölkənin daxili siyasi meyllərini göstərən bir xüsusiyyətə malikdir. Odur ki, əvvəlki günkü seçkilərin nəticələrinin gələcək hər hansı milli seçkilərin nəticələrində öz əksini tapması ehtimalı var. Buna səbəb həm milli, həm də Avropa seçkilərində səs verən partiyaların eyni olmasıdır. Fərq ondadır ki, seçicilər AP seçkilərini yük yaratmadan və çox yan təsirləri olmayan mövcud hakimiyyəti cəzalandıra biləcəkləri platforma kimi görürlər. AP seçkilərinin nəticələrinin milli seçkilərə təsir edib-etməyəcəyinə dair ilk mühüm və konkret sınaq Fransada keçiriləcək növbədənkənar ümumi seçkilər olacaq.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
