Aşkar Qərbmeylli xarici siyasət yürütdüyünü və Rusiya iləəlaqələri minimuma endirməyə çalışdığını göstərməyə çalışsa da, başnazir Nikol Paşinyan Rusiya ilə tərəfdaşlıqdan, xüsusilə dəAvrasiya İqtisadi Birliyindən yararlanmağa davam edir.
Ermənistan və Rusiya arasında ticarət və iqtisadi əlaqələrinkəskin artımı, xüsusilə də 2023-2024-cü illərdə bu əlaqələrin necəinkişaf etdiyi diqqətəlayiqdir. Ermənistanın Avrasiya İqtisadiİttifaqına üzv olması və Ukrayna müharibəsindən sonra artan qlobaltəzyiqlər fonunda Ermənistan Rusiyanın Qərb sanksiyalarını keçməküçün mühüm bir tranzit ölkəyə çevrilib. Bu vəziyyət Ermənistan üçünhəddən ziyadə əlverişlidir.
Rusiya Federasiyasının iqtisadiyyat naziri Maksim Reşetnikovunsözlərinə görə, Avrasiya İttifaqında 9 illik üzvlük dövründəErmənistanın İttifaqla ticarət dövriyyəsi 6 dəfə, ixracı isə 9 dəfəartıb. Bu, əsasən, Rusiya ilə ticarət əlaqələrinin güclənməsi iləizah olunur. Ticarət dövriyyəsinin bu dərəcədə artması Ermənistanıniqtisadiyyatında Rusiya ilə sıx əlaqələrin necə mühüm roloynadığını göstərir. 2023-cü ilin sonunda Ermənistanda Rusiyanınhəyata keçirdiyi 60 iri biznes layihəsi icra olunmaqda idi ki, buda Ermənistanın ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) əhəmiyyətli birhissəsinin Rusiyanın təsiri altında formalaşdığını sübut edir.
2023-cü ildə Ermənistan və Rusiya arasındakı ticarət dövriyyəsitəxminən 5,1 milyard ABŞ dollarına çatıb, bu da əvvəlki illəmüqayisədə 70%-dən çox artımı ifadə edir. Bu dövriyyənin əsashissəsini isə enerji, metal, kənd təsərrüfatı məhsulları vəavtomobil sektorunda aparılan əməliyyatlar təşkil edir. Ermənistan,həmçinin, Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyalara məruzqalmadan, sanksiya mallarını paralel ixrac yolu ilə Rusiyayaötürməklə böyük gəlir əldə edir.
Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) üzvü olan Ermənistan üçün buittifaqla iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsi ölkəyə böyük gəlirlərgətirib. Ermənistan Aİİ daxilində azad ticarət sistemindənfaydalanaraq, iqtisadi sahələrdə müsbət göstəricilərə nail olub.Ermənistanın ÜDM-nin 5%-i Rusiyadan pul köçürmələri və iqtisadiəməliyyatlar hesabına formalaşır. Rusiyanın Ermənistana tətbiqetdiyi aşağı vergi rejimi və ixrac şərtləri bu ölkənin Aİİçərçivəsində iqtisadiyyatını genişləndirməyə şərait yaradır.
Ermənistanın paralel ixrac yolu
2023-cü ildə Ermənistanın Rusiyaya ixrac etdiyi məhsullarınstrukturu isə geniş spektri əhatə edir: qida məhsulları, kəndtəsərrüfatı malları, tikinti materialları və hətta avtomobilhissələri. Rusiyanın Ermənistana tətbiq etdiyi iqtisadi güzəştlərnəticəsində Ermənistan öz məhsullarını daha sərfəli şərtlərlə ixracedə bilir. Bununla yanaşı, Rusiya da Ermənistandan keçməklə Qərbsanksiyalarını aşmağa müvəffəq olur, bu da Ermənistanı regiondaunikal bir oyunçuya çevirir.
2021-ci ildən sonra Ukrayna müharibəsi və Rusiya üzərinə tətbiqolunan sanksiyalar fonunda Ermənistanın Rusiyaya ticarət əlaqələridaha da intensivləşib. Qərb ölkələrinin Ermənistana sanksiya tətbiqetməkdən çəkinməsi və hətta Ermənistanı guya Rusiyadan uzaqlaşanbir dövlət kimi təqdim etməsi Ermənistan üçün strateji üstünlükyaradıb. Halbuki statistik məlumatlar əksini göstərir: 2023-cü ildəErmənistanın Rusiyaya paralel ixrac etdiyi malların həcmi 2,5milyard dollardan çox olub. Bu ixracın böyük hissəsini isə yüksəktexnologiya, avtomobil sənayesi və məişət texnikası məhsullarıtəşkil edib ki, bunlar da Qərb sanksiyalarına məruz qalan sektorlaridi.
Qərb ölkələrinin Ermənistanın bu cür fəaliyyətinə göz yummasısiyasi riyakarlığın bariz nümunəsidir. Ermənistanın paralel ixracyolu ilə Rusiyaya sanksiyalı mallar göndərməsi açıq şəkildəbeynəlxalq hüququ pozsa da, Qərb ölkələri bu fəaliyyəticəzalandırmaqdan çəkinir. Bunun əvəzinə, Ermənistan Qərb tərəfindən“Rusiyadan uzaqlaşan” dövlət kimi göstərilir, halbuki real rəqəmlərvə statistik məlumatlar tamamilə əksini göstərir.
Qərb ölkələrinin Ermənistana qarşı sanksiyaların tətbiqi iləbağlı heç bir təşəbbüsdə bulunmaması bu ikili standartların əyanisübutudur. Ermənistan isə bu boşluqdan istifadə edərək, həmRusiyaya yaxın iqtisadi əməkdaşlığını davam etdirir, həm də Qərbdənəlavə maliyyə dəstəyi almaqda davam edir.
Ermənistanın Avrasiya İttifaqında üzvlüyündən və Rusiyayaparalel ixracın inkişafından əldə etdiyi iqtisadi gəlirlərErmənistanın ÜDM-nin əhəmiyyətli bir hissəsini təşkil edir.Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, Ermənistan bu fəaliyyətlərdənhər il təxminən 1 milyard ABŞ dollarından çox gəlir əldə edir. Bu,Ermənistan üçün strateji iqtisadi artım imkanlarını genişləndirirvə onu regionun əsas tranzit ölkələrindən birinə çevirir.
Nəticə etibarilə, Ermənistanın Rusiyaya qarşı tətbiq olunansanksiyaları aşmaqda oynadığı rol və Avrasiya İqtisadi İttifaqıçərçivəsində əldə etdiyi üstünlüklər, ölkəyə böyük iqtisadigəlirlər gətirir. Ermənistan bu mövqeyindən faydalanaraq, həmRusiyadan iqtisadi dəstək alır, həm də Qərb ölkələrininsanksiyalardan kənarda qalma strategiyalarını həyata keçirir. Buikili oyun Ermənistanı Cənubi Qafqazın ən mühüm tranzitölkələrindən birinə çevirir və onun gələcək iqtisadiperspektivlərini müəyyən edir.
2024-cü ildə Rusiya və Ermənistan arasında ticarət və iqtisadiəlaqələr, xüsusilə Ukrayna müharibəsi fonunda artan sanksiyalardandolayı daha da dərinləşib. Bu əməkdaşlıq həm iqtisadi, həm dəsiyasi baxımdan ciddi nəticələr doğurub və Ermənistanıniqtisadiyyatında Rusiyanın rolu daha da güclənib.
Ticarət dövriyyəsinin həcmi
2024-cü ilin ilk aylarından etibarən Rusiya və Ermənistanarasında ticarət dövriyyəsi əvvəlki illərlə müqayisədə əhəmiyyətlidərəcədə artıb. Son məlumatlara görə, bu dövriyyənin həcmi 2023-cüildə 5 milyard ABŞ dollarını keçib və 2024-cü ildə də artmağa davamedir. Bu, Ermənistanın xarici ticarət balansında Rusiyanın əsas roloynadığını və bu iki ölkə arasındakı iqtisadi asılılığıngücləndiyini göstərir. Ticarətin əsas sektorları enerji, metal,kənd təsərrüfatı məhsulları və istehlak mallarıdır.
Rusiya Ermənistanda əsas sektorlara nəzarətedir
Rusiyanın Ermənistanda iqtisadiyyat üzərindəki təsiri müxtəlifsektorlarda özünü göstərir. İlk növbədə, enerji sektoru Rusiya üçünxüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ermənistanın elektrik enerjisibazarında Rusiyanın bir neçə iri şirkəti dominant mövqedədir.Məsələn, Rusiyanın "Gazprom" şirkəti Ermənistana təbii qazın əsastədarükçüsüdür və ölkənin enerji bazarına böyük nəzarət edir.2024-cü ildə Ermənistanın idxal etdiyi qazın 90%-dən çoxu məhzRusiyadan tədarük olunub. Bundan əlavə, "Rosatom" şirkəti"Metsamor" Atom Elektrik Stansiyasının fəaliyyətini dəstəkləyir vəonun təhlükəsizlik modernizasiyasına cavabdehdir.
Metallurgiya sektoru da Rusiyanın nəzarətindədir. Ermənistandamədənçilik və metallurgiya sahəsində fəaliyyət göstərən bir çoxmüəssisə ya birbaşa Rusiyaya məxsusdur, ya da Rusiya kapitalıtərəfindən idarə olunur. Qızıl və mis mədənləri, o cümlədən,alüminium istehsalı Rusiyanın əsas nəzarət etdiyi sahələrdir. Busahələrdə Rusiyanın təsiri 2024-cü ildə də davam etmiş və sektorüzrə ticarət dövriyyəsi təxminən 1 milyard ABŞ dollarına çatıb.
Ermənistanın maliyyə sektorunda da Rusiya əsas oyunçulardanbiridir. "VTB Bank" Ermənistanın ən iri banklarından biri olub,Rusiya maliyyə sisteminin bu ölkədəki iqtisadi münasibətlərindəmühüm yer tutur. Ermənistan bank sisteminin 30%-dən çoxu Rusiyakapitalı ilə birbaşa bağlıdır, bu isə Rusiyanın Ermənistaniqtisadiyyatını maliyyə cəhətdən nəzarət etməsinə imkanyaradır.
2024-cü ildə Rusiyanın Ermənistan iqtisadiyyatına təsiri yalnızenerji və metallurgiya ilə məhdudlaşmır. Tikinti və infrastruktursektorlarında da Rusiyanın iri şirkətləri mövcuddur. Rusiya maliyyədəstəyi ilə tikilən bir çox yol, körpü və digər infrastrukturlayihələri Ermənistan iqtisadiyyatına yeni nəfəs gətirir, lakineyni zamanda Rusiyanın Ermənistandakı nəzarətini artırır.
Sənaye sahəsində də Rusiya Ermənistanda geniş təsirə malikdir.Xüsusilə maşınqayırma və kimya sənayesində Rusiyanın kapitalı əsasrol oynayır. 2024-cü ilin əvvəlində bu sahələrdəki ticarətdövriyyəsi 800 milyon ABŞ dollarından çox olub. Rusiya həm dəErmənistanın avtomobil sənayesinə sərmayə qoymaqda davam edir və buölkədə istehsal olunan bir çox məhsul ya Rusiyaya ixrac olunur, yada Rusiya şirkətləri tərəfindən alınır.
Ermənistanın kənd təsərrüfatı məhsulları ixracında Rusiya əsastərəfdaşlardan biridir. Qida məhsullarının ixracı ilə bağlı 2024-cüildə Ermənistanın ticarət dövriyyəsi Rusiyaya ixrac edilən kəndtəsərrüfatı məhsullarının həcmi təxminən 500 milyon ABŞ dollarısəviyyəsindədir. Ermənistanın şərab, meyvə və tərəvəz məhsullarıRusiyada yüksək tələbat görür və bu sahədə də Rusiya ilə sıxiqtisadi əlaqələr mövcuddur.
... 2024-cü ildə Rusiya və Ermənistan arasında ticarət vəiqtisadi əlaqələr dərinləşməkdə davam edir. Rusiya bir çoxsahələrdə, xüsusilə enerji, metallurgiya, maliyyə və kəndtəsərrüfatı sektorlarında Ermənistanda mühüm nəzarətə malikdir. Buisə Ermənistanın iqtisadi asılılığını artırır, eyni zamanda ölkəniniqtisadi inkişafına təsir göstərir. Ermənistanın Rusiyadan aldığıiqtisadi dəstək və ticarət əlaqələri, həm də onun Avrasiya İqtisadiİttifaqı çərçivəsində qazandığı üstünlüklərlə bağlıdır. 2024-cüildə bu əlaqələrin daha da genişlənəcəyi gözlənilir.
