Üç gün əvvəl Eçmiədzində keçirilən müqəddəs mür yağınıntəqdisi mərasimi başa çatdıqdan sonra Ermənistanın HəvariKilsəsinin başçısı, bütün ermənilərin katolikosu II Qaregin yenidənAzərbaycanla bağlı aqressiv açıqlamalar verdi.
Yeddi ildən bir keçirilən bu tədbir katolikos üçün iki ölkəarasında onsuz da gərgin olan münasibətləri daha da qızışdırmaqüçün növbəti platformaya çevrildi. Öz çıxışında II Qareginerməniləri "düşməndən qorxmamağa" çağırdı və "müqəddəs mür yağıbizim qanımız oldu, bizə sınaqlardan keçmək üçün güc verdi" dedi.Bu simvolik dil, metaforlar və dini məcazlarla zəngin olmaqla, birdaha sual doğurdu: niyə kilsə hələ də Ermənistanın müharibəəhval-ruhiyyəsində fəal rol oynamaqda davam edir?
II Qareginin çıxışı siyasi və ekspert dairələrində genişrezonans doğuub. Onun beynəlxalq ictimaiyyəti “Azərbaycanınekspansionist meyllərinin qarşısını almağa” çağırması Azərbaycanrəsmiləri tərəfindən açıq şəkildə tənqid olundu. AzərbaycanınXarici İşlər Nazirliyi katolikosun bəyanatlarına sürətlə reaksiyaverərək, onları “təxribatçı və sabitliyi pozan” adlandırdı və beləbir dini liderin açıqlamalarının “bölgə xalqları arasındaparçalanmanı daha da dərinləşdirdiyini, sülhə töhfə vermək əvəzinəbu cəhdləri pozduğunu” bildirdi.
Siyasi analitik Qriqori Ayvazyanın sözlərinə görə, II Qaregininçıxışının Cənubi Qafqazda artan gərginliklə üst-üstə düşməsitəsadüfi deyil. "Bu bəyanatlar təkcə dini ritorikanı əks etdirmir,həm də Ermənistanın ərazi mübahisəsinə münasibətini açıq şəkildəgöstərir", - Ayvazyan bildirib. Onun fikrincə, katolikosuzunmüddətli sabitliyə maraqlı olmayan aqressiv qüvvələrin ruporukimi çıxış edir.
Ertəsi gün, sentyabrın 29-da, Eçmiədzinin əsas kilsəsinin təkrartəqdisi mərasimində həmin əhval-ruhiyyəni Ermənistanın baş naziriNikol Paşinyan dəstəklədi. Prezident və digər yüksək vəzifəlişəxslərlə birgə Paşinyan, kilsə ilə olan daxili ziddiyyətlərəbaxmayaraq, tədbirdə iştirak etdi və beləliklə, II Qareginin sərtmövqeyinə gizli dəstək göstərdi. Nikol Paşinyan çoxdan Ermənistanınmilli maraqlarını gücləndirmək və beynəlxalq təşkilatlarla dialoqqurmağa çalışmaq arasında balansı qoruyur. Ancaq Azərbaycanınünvanına aqressiv ritorikanın dəstəklənməsi onun diplomatiksəylərinə kölgə salır və Ermənistanın beynəlxalq arenada mövqeyinizəiflədə bilər.
Bu mürəkkəb siyasi dramaya rusiyalı erməni əsilli oliqarx SamvelKarapetyan da öz “töhfə”sini verdi. O, müqəddəs mürüntəqdisimərasimində fəal iştirak etdi. Mərasimin “xaç atası” olaraqC.Karapetyan, Ermənistan hökumətinin onu “Ermənistanın ElektrikŞəbəkələrinə” nəzarətdən məhrum etmək niyyətində olduğu barədəyayılan şayiələri təkzib etmək üçün öz ictimai platformasındanistifadə etdi. Bu mübahisə yayda elektrik enerjisinin kəsilməsifonunda ortaya çıxdı və şirkətinin fəaliyyətinin keyfiyyəti hökumətsəviyyəsində müzakirəyə səbəb oldu. Ermənistanın irimüəssisələrindən biri olan "Taşir" holdinqinə sahib olan Karapetyansiyasi diqqətin mərkəzində qaldı. Analitiklərin fikrincə, o,Ermənistan kilsəsi ilə hakimiyyət elitası arasındakı sıx əlaqənisimvolizə edir ki, bu da dini institutların ölkədəki siyasiproseslərə nə dərəcədə təsir etdiyini göstərir.
Bu hadisələr Ermənistanın kilsə xadimlərinin, o cümlədən başyepiskop Vazgen Qalstanyanın (keşiş Baqrat) fəallığının artması iləüst-üstə düşür. O, oktyabrın 2-dən etibarən yeni "mübarizəmərhələsi" elan edib. Onun bəyanatları bölgədəki qeyri-sabitlikfonunda erməni xalqını səfərbər etməyə yönəlib. Öz müraciətindəQalstanyan “işığın və qələbənin dövrü” barədə danışaraq, silahlımünaqişədən açıq şəkildə bəhs etməkdən çəkinib, lakin aydın şəkildəgöstərib ki, müqavimətin davam etməsindən söhbət gedir.
Sual yaranır: Ermənistanda yüksək kilsə vəzifəlilərinin bu qədərmüharibə ritorikası nə dərəcədə təsadüfi üst-üstə düşür? Rəsmikilsə ilə dövlət arasında belə koordinasiya beynəlxalqmüşahidəçilərdə narahatlıq doğurur. Xüsusilə, sentyabrın 28-dəErmənistan silahlı qüvvələrinin Naxçıvan Muxtar Respublikasındamövqeləri atəşə tutmasından sonra. Bu insident beynəlxalq səylərəbaxmayaraq, Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginliyin yüksəksəviyyədə qaldığını bir daha göstərdi.
Bununla belə, bəlkə də ən paradoksal olan odur ki, II Qareginmüqəddəs mür yağı haqqında danışarkən, eyni zamanda özardıcıllarını müharibəyə çağırır. Azərbaycanın bütün ermənixalqının bədbəxtliklərində günahlandırılmasını davam etdirənkatolikosun ritorikası artıq heç bir yenilik daşımır. O,Ermənistanda radikal əhval-ruhiyyəni qidalandırmaqla yalnızölkədaxili vəziyyəti qızışdırır və sülh yolunda heç bir təklifvermir.
Qeyd etmək maraqlıdır ki, son vaxtlar II Qareginin bəyanatlarıErmənistanda da tənqid olunmağa başlayıb. Bəzi siyasimüşahidəçilər, məsələn, Levon Bağdasaryan vurğulayıblar ki, kilsəartıq siyasətdə belə fəal rol oynamamalıdır, xüsusən də bu, yalnızmünaqişələri daha da dərinləşdirir. “Ermənistan son dərəcə çətingeosiyasi vəziyyətdədir və belə bəyanatlar ölkənin vəziyyətiniyalnız daha da çətinləşdirə bilər”, - deyə L.Bağdasaryan“Armenpress”ə müsahibəsində bildirib.
II Qaregin serb yepiskopu Nikolay Velimiroviçin bir zamanlardediyi sözləri xatırlamalıdır: “İnsanın insana qarşımüharibəsi, insanın Tanrıya qarşı müharibəsinin nəticəsidir”.Ermənistan kilsə liderləri müharibə ritorikasını gücləndirməkləyalnız Cənubi Qafqazda sülhün əldə olunması perspektivləriniuzaqlaşdırırlar.
Erməni Həvari Kilsəsi: revanşizm, millətçilik və dinidözümsüzlüyün mənbəyi
Erməni Həvari Kilsəsi dünyanın ən qədim xristian təriqətlərindənbiri olaraq əsrlər boyu erməni xalqının yalnız dini deyil, eynizamanda siyasi şüurunun formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Bununlabelə, bu kilsə dini vəzifələrindən çoxdan çıxaraq, millətçilik,dini dözümsüzlük və revanşist ideyaların yayılmasında güclü biralətə çevrilmişdir. Məhz Erməni Kilsəsi qədim dövrlərdən bəri və bugünə qədər türklərə və azərbaycanlılara nifrət toxumlarını səpməkləməşğuldur, bu nifrəti isə dini bir dogmaya çevirmişdir.
Tarixi köklər: üstünlük və təcrid irsi
Erməni Həvari Kilsəsi mövcudluğunun ilk mərhələlərindən etibarənerməni xalqında müstəsnalıq və izolyasiya hissiniformalaşdırmışdır. Tarixçilər qeyd edirlər ki, digər xristianməzhəblərindən fərqli olaraq, erməni kilsəsi erməni xalqının mədənivə dini kimliyini qorumağa yönəlmiş sərt xətt götürmüşdür ki, bu dabəzən şovinizm formasını alırdı. Məsələn, tədqiqatlar göstərir ki,artıq V əsrdə xalkedon pravoslavlığından ayrıldıqdan sonra ermənikilsəsi ermənilərin türklər və farslar da daxil olmaqla qonşuxalqlar üzərində mədəni və dini üstünlüyünü təbliğ etməyə başladı.Bu ideyalar əsrlər boyu ermənilərin “seçilmiş” xalq olduğu və guyaərazi iddialarına və etnik təmizliyə ilahi hüququ olduğu barədətəsəvvürlərini bəsləyirdi.
Nifrət təbliği və Erməni Həvari Kilsəsinin “tariximissiyası”
Erməni Həvari Kilsəsi qonşu xalqlara nifrətin aşılanmasında vəerməni nəsillərinin tərbiyəsində hər zaman əsas rol oynayıb.Təəccüblü deyil ki, XIX əsrdə Osmanlı imperiyasına qarşı ermənilərarasında separatçı əhval-ruhiyyəni dəstəkləyən erməni diniliderləri idi. Tarixçilər, xüsusən də, kilsənin XIX əsrdə osmanlıhakimiyyətinə qarşı ermənilərin qiyamlarının hazırlanmasında vətəbliğində fəal iştirakını qeyd edirlər ki, bu üsyanlar türklərinvə digər müsəlman xalqlarının kütləvi qətlləri ilə müşayiətolunurdu. Kilsə rəhbərləri dəfələrlə öz dindarlarına "BöyükErmənistan"ın yaradılması uğrunda silahlı mübarizəyə çağırırdılar.Bu çağırışlar erməni terror təşkilatlarının, məsələn, Daşnaksutyunqruplaşmasının silahlı fəaliyyətində öz əksini tapmışdır.
Kilsənin millətlərarası nifrəti qızışdırmaqda davam edən rolunamüasir dövrdə erməni apostol kilsəsinin ritorikası nümunə olabilər. Qarabağ münaqişəsi illərində kilsə rəhbərləri dəfələrlətəcavüzkar bəyanatlarla çıxış edərək, erməniləri azərbaycanlılarlamübarizəyə çağırmış, onları xristianlığın və erməni xalqınındüşməni kimi qələmə vermişlər. Bu bəyanatlar ərazi münaqişəsinisivilizasiyalar müharibəsinə çevirərək, münaqişənin onsuz daalovlanan oduna yağ tökürdü.
Terror qruplaşmaları ilə əlaqələr: faktlar və dəlillər
Erməni Həvari Kilsəsi təkcə nifrəti təbliğ etməkləkifayətlənmir, həm də onilliklər ərzində terrorçu qruplaşmalarıdəstəkləyir və onlara maddi və mənəvi köməklik göstərirdi. Ən mühümnümunə "ASALA" (“Ermənistanın Azadlığı Uğrunda Erməni GizliOrdusu”) və "Daşnaksutyun" kimi təşkilatlarla sıx əməkdaşlıqdır.Dünyanın müxtəlif yerlərində onlarla terror aktlarına görəməsuliyyət daşıyan bu terror təşkilatları kilsənin dəstəyindənmaliyyə vəsaitlərinin əldə edilməsi, sığınacaqların təşkili və özfəaliyyətlərinin legitimləşdirilməsi üçün istifadə ediblər.
Kilsə ilə terrorçuların əməkdaşlığı barədə faktlar çoxsaylışahid ifadələri və arxiv sənədləri ilə təsdiq edilir. Xüsusilə,qərb xüsusi xidmət orqanlarının hesabatları və "ASALA"nın keçmişüzvlərinin şahidlikləri göstərir ki, bir çox əməliyyatlar kilsəstrukturları vasitəsilə maliyyələşdirilmişdir, bəzi kilsə xadimləriisə birbaşa terror aktlarının təşkilində iştirak ediblər. Məsələn,1980-ci illərdə Livanda erməni kilsəsi nümayəndələri "ASALA"silahlıları ilə fəal əməkdaşlıq edərək, onlara terror aktlarınıhəyata keçirmək üçün sığınacaqlar və maliyyə vəsaitləri təminedib.
Bugünkü Erməni Kilsəsi: Paşinyana qarşı mübarizə və revanşizmindavamı
Müasir Ermənistanda baş verən siyasi proseslər də Erməni HəvariKilsəsinin iştirakı olmadan keçmir. Qarabağ müharibəsindəkiməğlubiyyətin yaratdığı daxili böhran şəraitində kilsə yenidənhökumətin əsas müxaliflərindən biri kimi çıxış edir. Kilsərəhbərləri, o cümlədən Katolikos II Qaregin dəfələrlə baş nazirNikol Paşinyanı “milli maraqları satmaqda və Qarabağı təslimetməkdə” günahlandırıblar.
Kilsə hakimiyyətin dəyişdirilməsinə çağıraraq, öz icmalarınısiyasi aksiyalara cəlb edir. Bu hərəkətlər kilsənin siyasiproseslərə təsir etmək və kütləvi etirazları təşkil etməkcəhdlərinin davamı kimi qəbul edilə bilər. Bu taktika yeni deyil -Ermənistan tarixində dəfələrlə kilsənin qeyri-əlverişli rejimləridevirmək üçün fəal rol oynadığı anlar qeyd edilmişdir.
Erməni Həvari Kilsəsinin ən odioz fiquru
Erməni Həvari Kilsəsinin tarixi ermənilərin yadında özlərinintəxribatçı hərəkətləri və bəyanatları ilə qalan odioz fiqurlarladoludur. Ən məşhur şəxslərdən biri katolikos Vazgen I-dir. O,fəaliyyət göstərdiyi illərdə erməni milli üstünlüyü ideyasını aktivtəbliğ edir və qonşulara qarşı silahlı mübarizəyə çağırırdı. Digərməşhur fiqur isə keçmiş hərbi lider və ruhani xadim QareginNjdedir. O, açıq şəkildə faşizm ideyalarını dəstəkləyir və İkinciDünya Müharibəsi zamanı nasistlərlə əməkdaşlıq edirdi. Onun ermənimillətçiliyi və irqi üstünlük ideyaları hələ də kilsə strukturlarıdaxilində radikal erməni dairələri tərəfindən dəstəklənir.
Erməni Həvari Kilsəsi tarixi boyu revanşizm, millətçilik və dininifrətin yayılmasında təxribatçı rol oynamış və bu rolunu hələ dədavam etdirir. Bu kilsə təkcə ermənilər arasında yalançı üstünlükhissini təbliğ etməklə kifayətlənməmiş, həm də münaqişələrinqızışdırılmasında, terror təşkilatlarının dəstəklənməsində vəsiyasi proseslərə müdaxilədə fəal iştirak etmişdir. Nikol Paşinyanhökumətini devirmək cəhdlərində kilsənin müasir rolu, onunrevanşizm və milli istisnalıq ideyalarını təşviq etmək üçün davamlısəy göstərdiyini bir daha sübut edir.
