Beynəlmiləlləşmənin əhəmiyyəti haqqında. Ali təhsilin beynəlmiləlləşməsi tələbə və müəllimlərin sadə mübadiləsindən başlayaraq mürəkkəb hadisələrlə (kurikulumların beynəlmiləlləşdirilməsi, universitet konsorsiumlarının yaradılması və s.) başa çatan yeni formalara qədər gedib çatır. Təhsilin beynəlmiləlləşməsi təhsil fəaliyyətinin demək olar ki, bütün aspektlərini əhatə edir. Bu, təhsil proqramları və standartlarına, sertifikatlaşdırma sistemlərinə və təlimin keyfiyyətinə nəzarətə, təhsilin idarə edilməsinə və tədris texnologiyalarına da aiddir. Ümumiləşdirilmiş formada təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi ayrı-ayrı ölkələr və onların ali təhsil müəssisələri tərəfindən həyata keçirilən, təhsil sistemləri, təhsil təşkilatları və ya ayrı-ayrı şəxslər səviyyəsində beynəlxalq qarşılıqlı əlaqəni nəzərdə tutan bütün fəaliyyət növləri və formalarına aiddir. Aparıcı inkişaf etmiş ölkələr beynəlmiləlləşmənin təmin edilməsini və genişləndirilməsini öz təhsil siyasətinin ən mühüm istiqamətlərindən biri hesab edirlər ki, onun işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsində ilk növbədə milli maraqlar, habelə öz təhsil sisteminin tələbat və real imkanları nəzərə alınır.Təhsilin beynəlmiləlləşməsi təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin məqsədlərinin, funksiyalarının və təşkilinin beynəlxalq miqyas qazandığı bir prosesdir. Təhsilin beynəlmiləlləşməsi beynəlxalq qarşılıqlı əlaqə və tərəfdaşlığın müxtəlif formalarını özündə birləşdirən dinamik inkişaf edən prosesdir. O, milli, sektoral və institusional səviyyələrdə, ümumiyyətlə, təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin məqsədlərinin, funksiyalarının və təşkilinin beynəlxalq ölçü əldə etdiyi bir proses kimi başa düşülür. Beynəlxalq təcrübədə ənənəvi olaraq iki aspekti özündə birləşdirən ali təhsil sahəsində beynəlmiləlləşmə konsepsiyasına diqqət yetirilməlidir: Beləliklə, təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi beynəlxalq əməkdaşlığın aşağıdakı formalarını əhatə edir:Ali təhsilin beynəlmiləlləşməsi beynəlxalq və mədəniyyətlərarası aspektlərin ali təhsilin məqsədlərinə və çatdırılmasına inteqrasiya prosesidir və bu prosesdə mühüm amil tədrisin aparıldığı dildir. Hazırda ingilis, rus, alman, fransız, çin dillərində ali təhsil almaq imkanı xarici tələbələr üçün ən cəlbedicidir.Beynəlmiləlləşmənin şübhəsiz üstünlükləri arasında ali təhsilin əlçatanlığının artması və biliklərin universallaşdırılması mühüm yer tutur. Qeyd etmək vacibdir ki, qloballaşma ilə yanaşı, təhsil sahəsində regionallaşma prosesləri də intensiv inkişaf edir. Təhsil sahəsində əməkdaşlıq üçün səylərin birləşdirilməsi iqtisadi inteqrasiya, sosial birlik və siyasi təhlükəsizlik məqsədlərinə nail olmaq üçün müxtəlif regional təşkilatlar çərçivəsində birləşən dövlətlərin əməkdaşlığının tərkib hissəsinə çevrilir. Onlardan ən uğurluları Avropa İttifaqı və Avropa Şurasının proqramları, Boloniya prosesi çərçivəsində ümumavropa təhsil məkanının formalaşdırılması prosesləri, Cənub-Şərqi Asiya Dövlətləri Assosiasiyasının və Asiya-Sakit Okean Hövzəsinin proqramlarıdır. Buraya İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Şimali Amerika təhsil məkanının yaradılması və s. də daxildir.Beynəlmiləlləşmə universitet təhsilinin müasirləşdirilməsinin əsasını təşkil edir. Universitet təhsilinin beynəlmiləlləşdirilməsinin məqsədi tələbələri və mütəxəssisləri yeni minillikdə cəmiyyətin bütün sahələrində hakim olacaq beynəlxalq əməkdaşlığa və rəqabətə hazırlamaqdır.Yeni təhsil sistemi tələbəni təkcə biliklərlə təchiz etməməli, həm də biliklərin daim və sürətlə yenilənməsi hesabına onların davamlı müstəqil inkişafına, özünütəhsil bacarıq və vərdişlərinə, müstəqil və yaradıcılıq qabiliyyətlərinə ehtiyac yaratmalıdır.Qeyd etmək lazımdır ki, təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi beynəlxalq qarşılıqlı fəaliyyətin, tərəfdaşlığın və əməkdaşlığın müxtəlif formalarını özündə birləşdirən dinamik inkişaf edən prosesdir:Dünya sürətlə inkişaf edir və hər bir ayrı-ayrı ölkə artıq artan ehtiyaclarını ödəyə bilmir. Həyat yeni üfüqlərə doğru irəliləmək üçün təcrübə, güc və imkanları birləşdirməyi tələb edir. Bu fenomen müasir təhsildə də müşahidə olunur. Təhsilin beynəlmiləlləşməsi bütün müasir dünyanın qloballaşmasının nəticəsidir. Təhsilə yeni yanaşma sosial və iqtisadi həyatın inteqrasiyasını şərtləndirir, müxtəlif millətləri və mədəniyyətləri bir araya gətirir. Nəhayət, dünya bundan bütün cəbhələrdə faydalanır.Ali təhsilin beynəlmillələşməsi ilə bağlı fərqli yanaşmalar. Araşdırmalar göstərir ki, ali təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi 4 səviyyədə həyata keçirilə bilər və onların hər birinin müxtəlif həyata keçirilmə forması mövcuddur:1. Qlobal səviyyə ixtisaslaşdırılmış (ölkədən kənar) qurum tərəfindən beynəlmiləlləşmə proseslərinin əlaqələndirilməsini nəzərdə tutur. Buna misal olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı - YUNESKO və Ali Təhsil üzrə Ümumdünya Konfranslarını göstərmək olar. Bu səviyyədə ali təhsildə bütün dünya ölkələrinin buna əməl etməli olduğu qlobal tendensiyalar müəyyən edilir.2. Regional səviyyə könüllü birləşmiş ölkələr arasında beynəlmiləlləşməni idarə etməkdir. Buna misal olaraq 48 ölkəni əhatə edən Boloniya prosesini göstərmək olar. Bu səviyyədə dövlətlərin maraqları həyata keçirilir və onların öz geosiyasi problemlərinin həllində (tərəfdaş ölkələrlə əlaqələr, istedadlı gənclərin cəlb edilməsi) istifadə olunur. Burada əsas icra mexanizmi təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi üzrə regional proqramlardır.3. Milli səviyyə ölkənin qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən dəstəklənən milli səviyyəli proqramlar vasitəsilə təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu səviyyənin məqsədləri hakimiyyət mexanizmləri vasitəsilə dövləti inkişaf etdirməkdir. Məsələn, Azərbaycan təhsil sisteminin rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün Azərbaycan təhsilinin ixracı konsepsiyasının yaradılması.4. İnstitusional səviyyə universitetdə əcnəbi tələbələrin olmasının müxtəlif aspektləri üzərində işləməklə təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsini həyata keçirməkdir. Məsələn, təşkilati (qida, tibbi xidmət) və məzmun (xarici tələbələrlə iş) aspektləri.Ali təhsilin beynəlmiləlləşmə sahələrinin 2 qrupa bölünən təsnifatı mövcuddur:1.Ölkənin öz coğrafi hüdudlarından kənara çıxmadan (dünya bazarına yönəlmiş kurikulum və proqramların beynəlmiləlləşdirilməsi; formalaşması) təhsil sistemlərinin məqsəd və funksiyalarının beynəlxalq ölçüsünün inteqrasiyası prosesində fəal iştirakını nəzərdə tutan daxili formalar. Bu ali təhsil üçün yeni beynəlxalq keyfiyyət standartlarını nəzərdə tutur.2. Tələbələrin müvəqqəti olaraq başqa ölkəyə fiziki hərəkətini nəzərdə tutan xarici formalar (tələbə və müəllim hərəkətliliyi).İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) təhsilin eynəlmiləlləşdirilməsinin 3 formasını müəyyən edir:1. Tədris məqsədləri üçün hərəkətliliyi tələb edən tələbələrin və müəllimlərin mobilliyi;2. Təhsil proqramlarının mobilliyi və təhsil proqramlarının yeni beynəlxalq standartlarının formalaşmasını nəzərdə tutan institusional mobillik;3. Beynəlxalq ölçüdə təhsil proqramlarına inteqrasiya.Ümumiyyətlə mütəxəssislər beynəlmiləlləşmənin üç formasını fərqləndirirlər:1. Əksər inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən həyata keçirilən idxal yönümlü formalar.2. Əsasən ingilisdilli inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən həyata keçirilən ixracyönümlü formalar, qeyri-ingilisdilli inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün təhsili ticarət obyekti hesab edir.3. Fərqli mədəniyyət və ənənələrə malik ölkələr tərəfindən həyata keçirilən idxal-ixrac yönümlü formalar.Təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi formalarının təsnifatına dörd yanaşma mövcuddur:1. Fəaliyyətə əsaslanan beynəlmiləlləşdirmə formaları - təhsil və tədqiqat məqsədləri üçün tələbə və müəllimlərin akademik mobilliyinin həyata keçirilməsi, beynəlxalq məşğulluğun təşkili, biliklərin ötürülməsi və kurikulumların müasirləşdirilməsi üçün klassik fəaliyyətlər.2. Bacarıqlara əsaslanan beynəlmiləlləşdirmə formaları - beynəlxalq peşəkarın əlavə dəyərini ölçmək üçün tədbirlər.3. Universitet daxilində alınan multikultural təhsil konsepsiyasına əsaslanan beynəlmiləlləşmə formaları.4. İlk üç yanaşmanın birləşməsi olan və təhsil müəssisələrinin beynəlxalq səviyyəyə çatdırılmasına töhfə verən beynəlmiləlləşmənin strateji formaları.Almaniyanın Kassel Universitetinin professoru Ulrix Tixler ali təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin aşağıdakı formalarını müəyyən edir:- fiziki hərəkətlilik;- xaricdə təhsil nəticələrinin tanınması;- biliklərin virtual ötürülməsi (media, internet, təlim platformaları);- milli ali təhsil sistemlərinin oxşarlıqları və heterojenliyi.Avropa İttifaqının “Avropa 2020” inkişaf strategiyasına uyğun olaraq təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsinin əsas formaları is’ bunlardır:- tələbə mobilliyi - həm qısa müddətə, həm də bütün təhsil müddəti ərzində universitetlər arasında tələbə mübadiləsindən ibarətdir.- birgə təhsil proqramları;- maraqlar icmalarının formalaşması.Pedaqoji elmlər doktoru N.M.Platonova beynəlmiləlləşmə formalarını 3 bloka ayırır:1. Tələbə və müəllimlərin mobilliyi – istər qısa, istərsə də uzunmüddətli perspektivdə xaricdə təhsil alan tələbələrin, işləyən müəllimlərin sayının artması. Bu blokda Platonova həm tələbə mobilliyinin mövcud mütəşəkkil nümunələrinə, həm də praktiki olaraq nəzarətsiz, lakin şübhəsiz ki, mövcud olan kortəbii tələbə hərəkətliliyinə diqqət çəkir. Spontan hərəkətlilik tələbə cəlbetmə strategiyalarını təsvir edən bir sıra amillərlə xarakterizə olunur, məsələn, qəbul meyarları və universitetdə təhsil almaq imkanında milli fərqlər.2. Aşağıdakı beynəlmiləlləşdirmə formaları vasitəsilə həyata keçirilən təhsil proqramlarının mobilliyi:- françayzinq, onun əsasında birinci ölkədən olan provayder ikinci ölkədən olan provayderə öz təhsil xidmətlərini təqdim etməyə icazə verir, eyni zamanda, ixtisas təyin etmək hüququ birinci ölkədə qalır;- diplomların verilməsi hüququ proqramın mənşə ölkəsində qaldığı halda, proqramın alındığı ölkədə proqramın yaradılması və hər iki ölkədə kredit almaq imkanı baxımından iki ölkənin provayderi arasında əməkdaşlıq;- təhsilin nəticələrinə əsasən birgə diplom almağa imkan verən ikili/birgə diplom haqqında müqavilə.3. Təhsil xidməti təminatçılarının mobilliyi:- digər ölkələrdə təhsil müəssisələrinin filiallarının yaradılması;- başqa ölkələrdə müstəqil təhsil müəssisələrinin yaradılması;- başqa ölkələrdə təhsil müəssisələrinin alınması və onların əsasında öz təhsil təşkilatının təşkili.Tədqiqatçılar Abdulkerimov İ.Z., Pavlyuchenko E.İ. və Esetova A.M. təhsilin beynəlmiləlləşdirilməsi formalarını 4 qrupa ayırırlar:1. Xarici universitetin diplomunu almaqla xaricdə tam təhsili nəzərdə tutan tələbə mobilliyi, akademik mobillik çərçivəsində qısamüddətli (uzunmüddətli) təhsil, həmçinin mübadilə proqramları.2. Peşəkar inkişaf və akademik tərəfdaşlıq proqramlarını xarici universitetdə təcrübə keçməyi nəzərdə tutan akademik mobillik; universitetin xaricdəki filialında işləmək3. Xarici universitetlə birgə kurslar və ya proqramlar, distant beynəlxalq təhsil proqramları, habelə françayzinqi əhatə edən akademik tərəfdaşlıq.4. Xarici filialların açılması.Ən geniş mənada, ali təhsilin beynəlmiləlləşməsi universitetlərin milli təhsil məkanından kənara çıxan xarici fəaliyyətinin genişlənməsini və dərinləşməsini ifadə edir. Bu sahədə çoxsaylı araşdırmaları ilə məhşur olan görkəmli alim J.Knight (2004) beynəlmiləlləşməni beynəlxalq, mədəniyyətlərarası və qlobal meyarların ali təhsilin məqsəd, funksiya və reallaşdırılması kateqoriyalarına inteqrasiyasını həyata keçirən proses kimi qiymətləndirir. Başqa sözlə, ali təhsilin beynəlmiləlləşməsi bir tərəfdən kurrikulumlara qlobal və müqayisəli perspektivlərin daxil edilməsini, digər tərəfdən isə tədris prosesinə daha çox beynəlxalq tələbə və müəllim cəlbini nəzərdə tutur.Digər bir alim V.Damme (2001) hesab edir ki, ali təhsilin məzmununda beynəlxalq komponentlərin çoxalması göstərilən ali təhsil xidmətlərinin keyfiyyətinin artmasına birbaşa təsir edir və bu, qlobal əmək bazarına daxil olan universitet məzunlarının rəqabətqabiliyyətinin yüksəlməsini şərtləndirir. Qeyd olunan ideyaları bir az da inkişaf etdirən P.Altbach (2006) ali təhsilin beynəlmiləlləşməsini tələbələrin başqa mədəniyyətlərlə tanış olmasına şərait yaradan ənənəvi xaricdə təhsil proqramlarının reallaşdırılması və yerli universitetlərin artan tələblərə cavab vermədiyi ölkələr üçün ali təhsilə çıxış imkanlarının təqdim edilməsi kimi xarakterizə edir. Eyni zamanda, tələbələrin qlobal düşüncə tərzinin və beynəlxalq qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, tədris kurrikulumunda xarici dil proqramlarının artırılması, eləcə də mədəniyyətlərarası dialoq və anlaşmanın gücləndirilməsi mühüm aktuallıq kəsb edir.Bu sahənin aparıcı tədqiqatçılarından olan J.Filden (2008) hesab edir ki, təhsilalan və təhsilverənlərin başqa ölkələrə miqrasiya etməsi ilə yanaşı, müxtəlif ölkələrdə yerləşən universitetlər arasında qarşılıqlı tələbə və müəllim mübadiləsinin həyata keçirilməsi və birgə proqramların reallaşdırılması ali təhsilin beynəlmiləlləşməsinin əsasını təşkil edir.Bir qədər fərqli düşünən U.Teichler (2004) beynəlmiləlləşmənin əsas ideyası olaraq ali təhsildə tərəfdaşlığın yaradılmasını qeyd edir. Başqa sözlə, ali təhsildə beynəlmiləlləşmə tərəfdaşlığın inkişafına əsaslanmaqla risklərin azaldılmasını, rəqabət qabiliyyətinin artırılmasını və ən əsası təhsil, elm və istehsalatın vəhdətinə xidmət edən biliklərin genişləndirilməsini hədəfləyir. Bu ideyanı gücləndirən S.Goddard (2006) sahibkarlıq və idarəetmə spektrlərini önə çəkməklə beynəlmiləlləşməni rəqabətədavamlı universitet biznes modelinin həlledici amili hesab edir.(Ardı var)
Ali təhsildə beynəlmiləlləşmə PROBLEMLƏRİ
Bütün xəbərləri reklamsız oxumaq üçün
Günlük ölkədə baş verən xəbərləri bizdən izlə.
