Cabbar QaryaÄdıoÄlu 1861-ci ildÉ ÅuÅada "Seyidli" mÉhÉllÉsindÉ Boyaqçı MÉÅÉdi Ä°smayıl kiÅinin ailÉsindÉ dünyaya göz açıb. Atası oÄlunun da onun kimi boyaqçı olmasını istÉsÉ dÉ, oÄlunun gözÉl sÉsi, anadangÉlmÉ istedadı Cabbarı xanÉndÉliyÉ istiqamÉtlÉndirir.
***
Cabbargilin evi ÅÉhÉrin Én sÉfalı yeri olan Cıdır düzünÉ yaxın idi. UÅaqlıqdan mÉhÉllÉ uÅaqları ilÉ "QayabaÅı"da, "QırxpillÉkÉn"dÉ", "AÄzıyastı kaha"da quzu otaran Cabbar saatlarla "DÉlikdaÅın" üstündÉ oturaraq zümzümÉ edÉrmiÅ.
***
Cabbar ilk musiqi tÉhsilini ÅuÅada Xarrat Qulunun mÉktÉbindÉ alıb. O, on yaÅında ikÉn ÅÉhÉrdÉki mÉktÉbÉ daxil olur, müÉllimi MirzÉli Zeynalabdin oÄlundan musiqi elmini vÉ fars dilini öyrÉnir. 16 yaÅında ilk dÉfÉ müÉllimi ilÉ getdiyi toyda tarzÉn CavadbÉyin müÅayiÉti ilÉ “Kürdü-Åahnaz” oxuyur, zil vÉ tÉravÉtli sÉsi ilÉ tÉkcÉ dinlÉyicilÉri deyil, musiqiçilÉri dÉ mÉftun edir. Qoca xanÉndÉ Hacı Hüsü onun alnından öpüb, “GÉlÉcÉkdÉ bizim yerimizi bu cavan xanÉndÉ tutacaqdır”, deyir. Bu hadisÉdÉn sonra mÉÅhur tarzÉn Sadıq ÆsÉd oÄlu (Sadıqcan) Cabbarı rÉhbÉrlik etdiyi sazÉndÉlÉr dÉstÉsinÉ qÉbul edir. Cabbar bu dÉstÉ ilÉ ÅuÅada “XandÉmirovun teatr salonu”nda tÉÅkil edilÉn “XeyriyyÉ gecÉsi”ndÉ “Heyratı” oxuyur.
Cabbar QaryaÄdıoÄlu 1905-ci ildÉ GÉncÉ ÅÉhÉrindÉ mÉÅhur xanÉndÉ Ä°slam Abdullayevin vasitÉsilÉ tanıŠolduÄu tarzÉn Qurban Pirimov vÉ kamançaçı SaÅa OqanezaÅvilidÉn ibarÉt ikinci bir musiqi üçlüyü yaradır. XanÉndÉ "Heyratı"nı qrammafon valına 1906-cı ildÉ yazdırıb. Eyni zamanda onun ifasında olan "OvÅarı" muÄamı da yüksÉk ifaçılıq mÉharÉtindÉn vÉ onun sÉsinin qeyri-adi gücündÉn xÉbÉr verir. Cabbar QaryaÄdıoÄludan sonra bu günÉ qÉdÉr bu muÄamı hÉlÉ heç kÉs oxumaÄa cürÉt etmÉyib.
"ÅÉrq musiqisinin peyÄÉmbÉri" adlandırılan Cabbar QaryaÄdıoÄlu dÉfÉlÉrlÉ Ä°ran Åahlarının, TürkiyÉ sultanlarının mÉclislÉrinÉ dÉvÉt olunmuÅ, öz gözÉl ifası ilÉ onları mÉftun etmiÅdir. O, yaradıcı sÉnÉtkar idi. Bir muÄamı 2-3 saat, bÉzÉn isÉ böyük mÉclislÉrdÉ 4 saat belÉ oxuyardı.
***
Cabbar QaryaÄdıoÄlu bizÉ mÉlum olan sonuncu mogikandır. Ondan ÉvvÉl kimlÉrin olması barÉdÉ mÉlumatımız çox azdır. Ona görÉ dÉ Cabbarı az adam görüb. O modern dövrÉ, 20-ci ÉsrÉ muÄamın ÉnÉnÉlÉrini ötürÉ bilib. DeyilÉnÉ görÉ çox böyük, möhtÉÅÉm vÉ ÉvÉzsiz ifaçı olub. Ä°nsanların çox onun qocalıq dövrünü vÉ bir neçÉ sÉs yazısını görÉ biliblÉr. Bizim ÉlimizdÉ irs olaraq qalan muÄam Cabbar QaryaÄdıoÄlundır.
***
ÅuÅada xanÉndÉ kimi mÉÅhur olan Cabbar QaryaÄdıoÄlu Bakıya gÉlir. Öz evi olmadıÄından, kirayÉdÉ yaÅamaÄa baÅlayır. QonÅuluqda 13 yaÅlı SÉlmÉxatun adlı bir qıza vurulur. Qıza elçi düÅür. SÉlmÉxatunun atası inad elÉyir, deyir, öz evi-eÅiyi olmayan bir adama qız vermÉrÉm. Cabbar QaryaÄdıoÄlu da bundan sonra üçmÉrtÉbÉli, iyirmi otaqlı mülk tikdirir. Binanın tikintisindÉ sementdÉn yox, ancaq yumurtadan istifadÉ olunur. Bundan sonra SÉlimÉxatunuun atası qızını ona vermÉyÉ razı olur.
Cabbar QaryaÄdıoÄlu SÉlimÉxatunla 48 yaÅında evlÉnib. Onların bu evlilikdÉn sÉkkiz övladı dünyaya gÉlib. QaryaÄdıoÄlu böyük qardaÅının oÄlu CÉlalı ÅuÅadan Bakıya, buradakı evinÉ gÉtirÉrÉk himayÉsinÉ götürüb: “O, böyük rÉssam olacaq”– deyÉ, tÉhsil verib. GÉnc CÉlal da Émisinin etimadını doÄruldub, tanınmıŠheykÉltÉraÅ CÉlal QaryaÄdı olub.
***
Cabbar QaryaÄdıoÄlunun mülkündÉn saÄda yerlÉÅÉn bina isÉ Zeynalabdin TaÄıyevin qıŠevi olub. Satirik Åair, “Molla NÉsrÉddin”çi Æli NÉzmi dÉ burda yaÅayıb.
***
Onun yaradıcılıÄı Üzeyir bÉyin musiqi yaradıcılıÄına çox böyük tÉsir göstÉrib. Üzeyir HacıbÉyovun on iki yaÅı olanda ÅuÅada Cabbar QaryaÄdıoÄlu MÉcnunun Leylinin qÉbri üstündÉki ölüm sÉhnÉsini aktyor kimi ifa edib. Bu ifanı izlÉyÉn Üzeyir Cabbar ÉmidÉn tÉsirlÉnir, sonralar müsÉlman ÅÉrqinin ilk operasını “Leyli vÉ MÉcnun”u bu tÉsirlÉnmÉdÉn yazır. Bu fakt “Uzun ömrün akkordları” filmindÉ dÉ yer alıb. Cabbar QaryaÄdıoÄlu rolunu ifa edÉn isÉ QÉdir RüstÉmov olub.
Cabbar QaryaÄdıoÄlunun metodik missiyası Seyid ÅuÅinskiyÉ ötürülüb. Seyid ÅuÅinski böyük ifaçı olsa da, metodikası o qÉdÉr dÉ güclü olmayıb. Ancaq Seyid Cabbar QaryaÄdıoÄlundan götürdüyü ÉnÉnÉlÉri tÉdris edib. Bu ÉnÉnÉlÉr indiki muÄam mÉktÉbinin Ésasını qoyub.
***
XanÉndÉnin qızı ÅÉhla QaryaÄdı Åair ÆliaÄa Kürçaylının hÉyat yoldaÅı olub. Atası rÉhmÉtÉ gedÉndÉ qızı ÅÉhlanın 14 yaÅı olub. O, atasının qÉbrinin yerini sonradan öyrÉnib.Yeri itib-batmasın deyÉ 1982-ci ildÉ mÉzarın Étrafına dÉmir hasar da çÉkdirib.
***
XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Cabbar Éminin mülkü AzÉrbaycan ziyalılarının toplaÅdıÄı müqÉddÉs ocaq olub. M.Æ. Sabir, Æli NÉzmi, ÆliaÄa Vahid, Qurban Pirimov, Seyid ÅuÅinski, Bülbül vÉ bir çox ziyalı Cabbar ocaÄında görüÅüb, çörÉk kÉsiblÉr, mÉdÉniyyÉtimizin, ÉdÉbiyyatımızın, musiqimizin tarixini burada yaradıblar. Evin hÉr mÉrtÉbÉsi hazır olanda Cabbar Émi sevincindÉn bir muÄam dÉstgahı oxuyurmuÅ. Tam hazır olanda isÉ indi xalq mahnısı kimi bildiyimiz “Ay dÉrya kÉnarında bir ev tikmiÅÉm” nÉÄmÉsini qoÅur.
TükÉzban Ä°smayılova Cabbar QaryaÄdıoÄlu ilÉ qonÅuluqda yaÅayıb. Bir gün qonÅuluqda gözÉl sÉslÉ oxuyan qızı görÉndÉ Cabbar Émi onu yanına çaÄırıb. DinlÉyÉndÉn sonra, “Bu qızdan yaxÅı oxuyan olacaq” deyib
***
Cabbar Éminin yaÅadıÄı mÉkan “Buynaqski” adlansa da, hÉlÉ saÄlıÄında camaat ora “Cabbar mÉhÉllÉsi” deyirmiÅ. Qızı ÅÉhla xanım xatirÉlÉrindÉ qeyd edir ki, hÉtta bir çox ziyalılar o vaxt tÉlÉbÉ ikÉn bu evdÉ yaÅayıblar. Atası onlardan 1 qÉpik olsun kirayÉ haqqı almayıb, ÉksinÉ, hÉr iÅlÉrindÉ kömÉk Élini ÉsirgÉmÉyib.
***
Ä°rÉvanın varlı adamlarından biri Cabbar QaryaÄdıoÄlunu oÄlunun toyuna dÉvÉt edir. Toyun axırıncı gecÉsi qaydası üzrÉ bÉy tÉrifi olur. Cabbar Émi dÉ qayda üzrÉ bÉyi tÉrif etmÉyÉ baÅlayır. Bu zaman qızın atası narazı ÅÉkildÉ xanÉndÉdÉn qızını tÉriflÉmÉdiyi üçün inciyir. Cabbar Émi bunun hÉm adÉtÉ zidd, hÉm dÉ qızın üzünü görmÉdiyini deyir. Ancaq gÉlinin atasının pÉrtliyi keçmir. Cabbar Émi gÉlinin niÅanÉlÉrini xÉbÉr alanda ona deyirlÉr ki, qızın üzündÉ qoÅa xal var. Cabbar QaryaÄdıoÄlu tarzÉn Qurban Pirimova baxıb deyir: Qurban, tarı götür, gÉl dalımca.QaryaÄdıoÄlu bÉdahÉtÉn sonradan hamıya yaxÅı tanıŠolacaq “Ä°rÉvanda xal qalmadı” mahnısını bÉstÉlÉyir.
Bülbül öz xatirÉlÉrindÉ Cabbar Émi haqqında maraqlı bir Éhvalatı nÉql edir. “1934-cü ilin sonunda Cabbar Émi 200-dÉn yuxarı mahnı vÉ tÉsnifi fonovalik vasitÉ ilÉ oxudu. Bunun üçün konservatoriya ona, o vaxtın pulu ilÉ 10 min manat qonarar vermÉli idi. Üzeyir bÉy vÉ Müslüm MaqomayevlÉ birlikdÉ konservatoriyada kabinetdÉ oturmuÅduq. Üzeyir bÉy Cabbar Éminin dalıyca adam göndÉrdi. Cabbar Émi gÉlÉndÉn sonra Üzeyir bÉy ona konservatoriiyadakı xidmÉti üçün10 min manat pul verilmÉli olduÄunu deyir.
Cabbar Émi ÉsÉbilÉÅir, cÉld qÉlyanını tÉnbÉki ilÉ doldurub, bir qurtum çÉkdikdÉn sonra narazı halda deyir:
- Canım, ayıb deyil? BÉs mÉnÉ nÉ deyÉrlÉr?! BelÉ iÅ olar ki, 60 il müddÉtindÉ xalqdan öyrÉndiyim vÉ topladıÄım mahnıları tÉzÉdÉn oxuyub xalqa satam? Xalqın malını oÄurlamaq olar?! MÉn bu qoca vaxtımda xalqın malını oÄurlaya bilmÉrÉm. MÉn o mahnıları pul üçün oxumamıÅam. 60 ilÉ 500-É qÉdÉr mahnı toplamıÅam vÉ bu gün xoÅbÉxtÉm ki, heç olmasa onların 300-É qÉdÉrini sizin kömÉyinizlÉ yazdıq. Bu mÉnim hÉm sÉnÉtkarlıq, hÉm dÉ vÉtÉndaÅlıq borcumdu.
Bu sözlÉrdÉn sonra xanÉndÉ ayaÄa qalxıb otaqdakılarla saÄollaÅır, üzünü Üzeyir bÉyÉ tutaraq deyir: - Üzeyir bÉy, tÉvÉqqe edirÉm, bir dÉ mÉni belÉ iÅlÉrdÉn ötrü çaÄırmayasan”.
YazdıÄı ÅeirlÉri yastıÄının altına qoyarmıÅ. “GülÉ-gülÉ”, “BaÄçadan gÉlÉn nÉ sÉsdir?”, “Bu gÉlÉn yara bÉnzÉr”, “Sona xanım”, “DaÄ baÅında qar kimi”, “Bulud üzlü, ay qabaqlı gözÉlim”, “Ä°ravanda xal qalmadı”, “Ay dÉrya kÉnarında bir ev tikmiÅÉm”, “Xumar oldum”, “Qalada yatmıŠidim” kimi mahnılarını çoxları xalq mahnısı bilsÉ dÉ bunların müÉllifi Cabbar QaryaÄdıoÄlu.
***
ÅÉhla xanım atasını belÉ xatırlayırmıÅ: “Atam bizi çox istÉyirdi. Amma anama olan mÉhÉbbÉti o qÉdÉr güçlüydü ki, biz kölgÉdÉ qalmıÅdıq. Yadımdadı, o, hÉmiÅÉ anamı mahnı, ÅeirlÉ oyadardı. Bir dÉfÉ Cabbar Émi sÉfÉrdÉn qayıdır, evÉ girir, görür ki, heç kÉs yoxdu, hamı baÄdadı. Xanımının yoxluÄu ona bÉrk tÉsir edir. ElÉ orda bir Åeir qoÅur:
SÉn orda eylÉ seyr-sÉfa, baÄ arasında,
MÉn burda yanım, piltÉ kimi yaÄ arasında.
RÉngim saralıb, SÉlimÉ xanım, ayrılıÄından
NecÉ ki, saralıb Åamama taÄ arasında...”
Cabbar QaryaÄdıoÄlu 1944-cü il aprelin 28-dÉ dünyasını dÉyiÅir. DÉfn mÉrasimi filarmoniyada keçirilir. MirzÉ Ä°brahimovun sÉdrliyilÉ dÉfn komissiyası yaradılır. QÉrara alınır ki, QaryaÄdıoÄlu indiki FÉxri Xiyabanda torpaÄa tapÅırılsın. Ancaq namÉlum sÉbÉblÉrÉ görÉ Yasamal qÉbiristanlıÄında dÉfn edilir.
***
Qızı ÅÉhla xanım söylÉyir ki, Cabbar Émi dünyasını dÉyiÅÉndÉn bir hÉftÉ öncÉ övladlarına deyib: “Balalarım, heç kimin valideyni ÉbÉdi yaÅamır. Bir gün gÉlÉr, mÉn dÉ bu dünyadan köçÉrÉm. MÉnim üçün kimsÉyÉ minnÉt etmÉyin, aÄız açmayın. ÆgÉr mÉn bu millÉtin mÉdÉniyyÉti üçün nÉ isÉ etmiÅÉmsÉ, özlÉri gÉlib axtaracaqlar”.kulis.az