XXI əsrdə dünya mediasında müxtəlif trendlər müşahidə olunur və bunlar fərqli istiqamətlidir. Mediada həm kontentlə bağlı, həm texnoloji yeniliklərlə bağlı, həm də media qurumlarının idarə olunması ilə bağlı yeni meyillər məlumdur. Əlbəttə ki, bu trendlər dünya media sisteminin bir hissəsi olan Azərbaycan mediasında da müşahidə olunur. O zaman bu trendlər nə dərəcədə istifadə olunur? Problemlər nələrdir və necə həll etmək olar?
Trendlər...
İlk növbədə onu qeyd edək ki, trend sözü “yenilik”, “gündəmdə olan”, “müəyyən müddət ərzində gündəmdə olan” mənalarını verir. Amma bunların arasında sonuncu ifadə trend sözünün müasir mənasına daha yaxındır. Bu baxımdan, trendlər gündəmdə olma müddətlərinə görə bir neçə qrupa bölünürlər:
1. Meqatrend;
2. Makrotrend;
3. Mikrotrend;
4. Alttrend;
5. Sosial media trendi.
Təsnifatda əks olunan qruplar gündəmdə olma müddətinin azalmasına əsasən sıralanıb.
Media trendləri aktual olduğu müddətdə media qurumlarına və məhsullarına yeni yanaşma tələb etdiyi üçün onları öyrənmək əhəmiyyətlidir.
Beynəlxalq jurnalistikadakı yeni trendlər ölkə mediasına həm yaradıcılıq, həm də texnoloji baxımdan öz təsirini göstərir. Həmin trendlərdən uzaq olmaq bəzən qeyri-mümkün olur. Bu cür trendlər, adətən, jurnalistlərdən, media sahəsində çalışan şəxslərdən yeni bilik və bacarıqlar tələb edir. Həmin bilik və bacarıqlara əhəmiyyət vermədən fəaliyyətə davam etmək isə qlobal media mühitində yer tuta bilməməyə səbəb olur.
Texnologiya ilə ayaqlaşa bilirikmi...
Trendlərlə uzlaşmaq üçün texnologiya ilə ayaqlaşmaq lazımdır. Müasir texnologiyanın jurnalistikada tətbiqi mövzusu, sürətlə inkişaf edən media və informasiya sahələrinin yeni reallıqlarla necə dəyişdiyini göstərir. Texnoloji yeniliklər jurnalistikanın istehsalı, paylanması və istehlakı proseslərinə dərin təsir göstərib. Müasir dövrdə texnologiyanın inkişafının müxtəlif sahələrə tədbiqi, İKT-nin jurnalistikaya təsiri yeni jurnalistika istiqamətlərinin yaranmasına səbəb olur. “İnternet jurnalistika” (sosial media, vətəndaş jurnalistikası, korporativ media), “Robot jurnalistika”, “Süni intellekt texnologiyalarına əsaslanan jurnalistika” və s. texnologiya həyatın bütün sahələrinə, o cümlədən jurnalistikaya nüfuz edib.
Tarix boyu texnologiyanın inkişafı jurnalistikanın təkamülünə şərait yaradıb. İnformasiya və sənaye inqilabları jurnalistikanın inkişafında böyük rol oynayıb.
Ənənəvi çap və televiziya jurnalistikasının illər boyu dominant olduğu bir dünyada, internetin geniş yayılması ilə rəqəmsal medianın təsiri və nüfuz dairəsi sürətlə artdı. Onlayn platformalar jurnalistlərə xəbərləri daha sürətli və geniş auditoriyaya çatdırmaq imkanı verdi. Bloglar, xəbər saytları və sosial media vasitəsilə jurnalistika əlçatan və operativlik qazandı. Artıq fərdi şəxslər belə, blogerlər və vətəndaş jurnalistləri vasitəsilə xəbərlərin formalaşmasında və yayılmasında fəal rol oynayır.
Süni intellekt jurnalistikada...
Hazırda “Automated Insights”, “Narrative Science” və ya “Yseop” kimi süni intellekt şirkətləri alqoritmləri, çatbotları, avtomatlaşdırılmış hesabat sistemlərini hazırlayır və bütün dünya üzrə xəbər təşkilatlarına çatdırırlar. Süni intellekt (Sİ) texnologiyalarından jurnalistikada avtomatlaşdırılmış məzmun yaratmaq, “data mining”, xəbərin yayılması, optimallaşdırılması xəbərlərə başlıqların seçilməsi, müsahibələr üçün sualların hazırlanması və s. məsələlərin həllində istifadə olunur.
Süni intellekt texnologiyalarının Azərbaycan mediasında istifadəsi zamanı verə biləcəyi üstünlüklər:
Mətnlərin oxunabilirliyinin və mürəkkəblik səviyyəsinin qiymətləndirilməsi;
Mətnlərdə istifadə olunan terminlərin müqayisəli analizi;
Mətnlərdə vulqar sözlərin aşkarlanması;
Mətnlərdə dövlət sirrinin və ya hərbi sirrin olub-olmamasının müəyyənləşdirilməsi;
Mətndə plagiatlığın aşkarlanması;
Maşın tərcüməsi;
Avtomatik referatlaşdırma;
Mətnin mövzuya uyğun təsnifatlandırılması;
Yazı üslubunu analiz etməklə, müəllifin müəyyənləşməsi.
Sosial media platformaları…
"Big Data" və məlumat analitikası jurnalistikaya dərin təsir göstərib. Bu texnologiya vasitəsilə böyük həcmli məlumatlar təhlil edilərək müxtəlif ictimai, siyasi və iqtisadi məsələlərə dair daha dəqiq və informativ analizlər təqdim edilə bilir. Data jurnalistika vasitəsilə jurnalistlər oxuculara mürəkkəb məlumatları vizual və interaktiv formatda çatdırır. Məlumat qrafikləri, xəritələr və interaktiv məzmunlar xəbərlərin daha anlaşıqlı və maraqlı olmasını təmin edir.
