Şizofreniya nədir və onun törətdiyi fəsadlar nədən ibarətdir? Şizofreniya psixoz xarakterli bir psixi pozuntu növüdür. İnsanın düşüncə, duyğu və davranışlarında, özünün və ətrafındakılara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bəzi dəyişikliklərə səbəb olan xəstəlikdir. Buna baxmayaraq mütəxəssislər hesab edirlər ki, şizofreniya xəstələrinin əksəriyyətində potensial dahilik var. Onlar hər hansı sahəylə məşğul olduqda fenomenal uğur qazanmaq imkanına yiyələnirlər.
Beləliklə, KONKRET.az şizofreniyadan əziyyət çəkən dahilər haqqında maraqlı faktlar təqdim edir. Bunlardan birincisi fizik və filosof İsaak Nyutondur.
84 il ömür sürən Nyuton dünya elminə mühüm töhvə verib. Klassik mexanikanın 3 əsas qanununu kəşf edən Nyuton uzun müddət şizofreniyadan əziyyət çəkib. Müasir psixiatrlar Nyutonun tərcümeyi-halını tədqiq edərkən alimdə xəstəliyin əlamətlərini aşkar ediblər. Nyuton nənəsinin himayəsində böyüyüb. Uşaq özünü tərk edilmiş hiss edir və tez-tez ölüm haqqında düşünürmüş. Daim özünə qapanmış vəziyyətdə yaşayıb. Rusiyalı psixiatr A.Şuvalov qeyd edir ki, Nyutonun əhvalında həmişə narahatlıq və depressiya üstünlük təşkil edib. 1691-ci ildə məşhur fizikdə nəzərə çarpan ciddi psixi pozğunluqları yaranıb. O, dəhşətli narahatlıq keçirib, gecələr yata bilmirmiş. Nyutona elə gəlirmiş ki, onu öldürmək, laboratoriyasını qarət etmək, əsərlərini oğurlamaq istəyirlər. Bu vəziyyət paranoid pozğunluqları olan şizofreniya hücumu kimi xarakterizə edilir. Onu bağlayıb müalicə ediblər. Bundan sonra onun səhhəti yaxşılaşıb və yenidən elmi işə qayıdıb. XX əsrin ortalarında görkəmli alman psixiatrı Ernst Kretşmer bildirirdi ki, Nyutonun psixotik vəziyyətini yüngül, gec başlayan şizofreniya kimi şərh etmək olar. Rəssam və bəstəkar Mikalojus Konstantinas Ciurlionis də şizofreniyadan əziyyət çəkib.
Mənşəcə litvalı olan Mikalojus Kiurlionis 1875-ci ildə anadan olub. O, rəssam kimi bütün dünyada məşhurdur və Art Nouveau üslubunda 300-ə yaxın rəsm çəkib. Müasirləri onu “başqa bir dünya dahisi” adlandırırdılar. Mikalojus Kiurlionis həm də bəstəkardır və Litva musiqisinin banisi hesab olunur. O, xor üçün simfonik şeirlər və kantatalar bəstələyib. 60-dan çox Litva xalq mahnısını yazıb və aranjiman edib. Uşaq ikən Mikaloyus öz əlifbasını icad edib. Daha sonra onun bəzi rəsmlərində sirli yazının əlamətləri görünəcək. Gənclik gündəliklərində rəssam etiraf edirdi: “…Mən xoşbəxt olmayacağam, başqa cür də ola bilməz. Mən müdafiəsizəm, hər şeyi ürəyimə yaxın buraxıram, yad insanları sevmirəm və onlardan qorxuram, onların arasında necə yaşayacağımı bilmirəm”.
Psikotik hücumlar dövründə Kiurlionis ekstaz vəziyyətində vizual və eşitmə halüsinasiyaları yaşadı. Onun dünyası qəribə görüntülər və gözəl musiqi ilə dolu idi. Kiurlionisin ilk rəsmlərindən “Sülh” yerli psixiatriya dərsliklərində ruhi xəstənin yaradıcılığının nümunəsi kimi qeyd edilib. 1911-ci ildə sənətçi qaldığı psixiatriya xəstəxanasını tərk edərək meşədə ölüb. Şair Velimir Xlebnikov da bu xəstəlikdən əziyyət çəkib. Xlebnikov rus futurizminin banisi hesab olunur. Şair Arseni Tarkovski məşhur futuroloqun şəxsiyyəti haqqında yazır: “Xlebnikov poeziyanın ən dürüst cəngavəridir. Təssüf ki, cəmiyyət onu qoruya bilmədi”. Şairin qəribə vərdişləri olub. Görüşəndə həmişə salam verirmiş. Həmkarı Aleksey Kruçenixin xatirələrinə görə, Velimir saman və ya çılpaq döşəkdə yatırmış. Dünya şöhrətli Frans Kafka.
Yəhudi əsilli məşhur Avstriya yazıçısı 1883-cü ildə Praqada anadan olub. Frans Kafka həm də qırtlaq vərəmindən əziyyət çəkib və son illərdə yeməkləri uda bilmirmiş. Kafka yazırdı: “Ana nənəm intihar etdi. Mən yetim böyüdüm və uşaqlıqdan öz qeyri-adekvatlığımı hiss etməyə başladım. Gimnaziyada lövhə qarşısında cavab verməyə qorxurdum”. O, ölənə qədər gündəlik yazıb. Onun qeydlərini rus psixiatrı Anna Basova təhlil edib. Basovanın fikrincə, yazıçı hipokondriakal təcrübələrdən əziyyət çəkib və özündə olmayan xəstəlikləri axtarıb. Ona həmişə elə gəlib ki, başında işıq yanır, kəlləsinin yarısı şişir. Yazıçının əhvalı tez-tez dəyişirmiş və depressiyaya düşürüş. Ətrafdakı hər şeyə biganə olub. Basova Kafkanın qeydlərinə əsaslanaraq, məşhur yazıçının şizofreniya xəstəsi olduğu qənaətinə gəlir. Riyaziyyatçı Con Forbes Neş
Amerikalı riyaziyyatçı Con Forbes Neş 1928-ci ildə Qərbi Virciniyada anadan olub. O, oyun nəzəriyyəsini, differensial həndəsəni inkişaf etdirdi və qismən diferensial tənlikləri öyrənib. Onun bir çox modellərindən müasir iqtisadiyyatda səmərəli istifadə olunur. O, Karnegi Politexnik İnstitutunda kimya, iqtisadiyyat və riyaziyyat üzrə təhsil alıb. Daha sonra Prinston Universitetinə daxil olub. Müəllimləri onu riyaziyyat dahisi hesab edirdilər. Alim oyun nəzəriyyəsi üzrə Nobel mükafatı alıb. Con Forbes Neş 2015-ci ildə həyat yoldaşı ilə birlikdə 87 yaşında avtomobil qəzasında həlak olub.Xəstəlik özünü necə göstərdi?
Amerikalı psixiatrlar böyük riyaziyyatçıya paranoid şizofreniyanın ağır forması diaqnozu qoymuşdular. Con Forbes Neş parlaq halüsinasiyalardan əziyyət çəkib. Alim hesab edirdi ki, məxfi agentlər onu məxfi mesajları ələ keçirməyə və deşifrə etməyə məcbur etmək üçün əməkdaşlığa cəlb etmək istəyirlər. Onların qəzetlərdə rus casusları üçün dərc edildiyi iddia edilir. Məşhur riyaziyyatçı dəfələrlə psixiatriya klinikalarında antipsikotik dərmanlar və insulin şok terapiyası ilə müalicə olunub.1980-ci illərdə Neş özünü daha yaxşı hiss edib və yenidən elmə qayıda bilmişdi. Dahilik və dəlilik mövzusu hələ 19-cu əsrdə alimləri maraqlandırırdı. Bəzi müəlliflər hesab edirlər ki, insanların ağrılı təcrübələri orijinal elmi və bədii ideyaların mənbəyinə çevrilə bilər. Digər psixiatrlar qeyd edirlər ki, onların xəstələrinin əksəriyyəti xəstəliyin ilk hücumundan əvvəl ən vacib kəşflərini etmişlər. Və xəstəliyin başlanğıcından sonra xəstələr tam yaradıcı fəaliyyətə qayıda bilmirlər. Klassik nümunə bütün əsərlərini dəliliyindən çox əvvəl yazan Nitsşedir.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az
