Dənizin ortasında yatan paslı gəmi batması səbəbindən gəminin sahibi Filippin və onun tərəfdarları olan ABŞ Çinlə toqquşur. Filippin tərəfindən Cənubi Çin dənizindəki Spratli adalarında qəsdən sahilə salınan bu qırıntı gəmisi bölgədə gərginliyi artırır. Filippin və Çin arasında edilən razılaşma ilə gəmi yenidən gündəmə gəlib. Spratli adalarında hüquqlarını iddia edən Filippin bu gəmi qəzasından forpost kimi istifadə etdiyi halda, Çin bölgəyə yük daşıyan Filippin yardım gəmilərinə müdaxilə edir. Bölgənin tamamilə Çin hakimiyyəti altında olmasını istəməyən ABŞ, Filippinə tam dəstək göstərərək, lazım olan hər şeyi edəcəyini açıqlayıb.
“Sierra Madre” adlı gəminin batması Cənubi Çin dənizində gərginliyi tədricən artırır. “Washington Post” qəzetində yer alan xəbərə görə, gəminin qəzaya uğraması Filippin və Çinin bu yaxınlarda gəmiyə humanitar yardım daşımaq üçün müvəqqəti həll yolu ilə bağlı razılığa gəlməsindən sonra yenidən gündəmə gəlib.
1940-cı illərdə inşa edilmiş bu zibilyığan gəmi 1999-cu ildə Filippin tərəfindən Çinin işğalı altında olan Spratli adalarına sahib çıxmaq cəhdi ilə Tomas II Şoal adlı dayaz ərazidə qəsdən quruya oturmuşdu. Filippin bu gəmi qəzasında daimi olaraq əsgərlərini saxlayır və ərazinin onun ərazi suları daxilində olduğunu iddia edir.
“Sierra Madre” gəmisində daim Filippin əsgərləri olur.
***
Filippin çürük gəmini təmir etmək üçün mütəmadi olaraq ləvazimat və tikinti materialları göndərir. Bununla belə, Çin gəmidəki Filippin əsgərlərinə təchizat və tikinti materialları daşıyan digər gəmilərə tez-tez müdaxilə edir. Çin donanmasının gəmiləri qəzanın ətrafında üzərkən, İHA-lar da patrul edir.
***
Bəs bu qəzalı gəmi Filippin, ABŞ və Çin üçün niyə bu qədər vacibdir? Qəzaya uğrayan gəmi Cənubi Çin dənizindəki Spratli adalarında yerləşir. Cənubi Çin dənizinin Pekin üçün böyük ticari əhəmiyyəti var. Məlumatlara görə, 2023-cü ildə Cənubi Çin dənizi vasitəsilə 10 milyon barel neft və 6,7 trilyon kubmetr təbii qaz nəql edilib. Çinin istifadə etdiyi neftin 36 faizi bu dəniz vasitəsilə nəql olunur. Üstəlik, Çinin qərbə açılan qapısı olan və dünya dəniz ticarətinin mühüm hissəsini təşkil edən Malakka boğazı da bu dənizə bağlıdır. Dənizdəki neft və təbii qaz yataqları da ölkələr üçün əhəmiyyətlidir.
***
Digər tərəfdən, Çin öz müdafiəsi üçün vacib hesab etdiyi Cənubi Çin dənizinə həm ABŞ-a qarşı forpost, həm də Sakit Okeana açılan qapı kimi baxır. İkinci Dünya Müharibəsi və Koreya Müharibəsindən bəri Çinin şərqi Yaponiya, Tayvan, Cənubi Koreya, Filippin kimi ölkələrlə münaqişə durumunda. Bundan əlavə, Çin öz ərazisi kimi gördüyü Tayvana müdaxilə etmək qərarına gəlsə, bu bölgənin hərbi əhəmiyyəti böyükdür.
***
Çin 90-cı illərdən bəri mərcan qayalıqları və dayaz ərazilərdən ibarət Spratli adalarını işğal edib. Balıqçılarının təhlükəsizliyini əsas gətirərək əvvəlcə bu adalarda kiçik daxmalar tikən Çin zamanla adalarda öz donanması üçün limanlar, nəhəng hərbi bazalar və hava limanları tikdirdi. Çin Spratli adalarının onun ərazi suları daxilində olduğunu iddia edir. Lakin Vyetnam, Filippin, Malayziya və İndoneziya kimi bu dənizə sahili olan ölkələr də bu adalar üzərində haqq iddia edir.
***
ABŞ Çinin Sakit Okeana açılmasını və bölgədəki müttəfiqlərindən heç birini ələ keçirməsini istəmir. O, xüsusilə müttəfiqi Filippinin ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri ilə bu regionda fəaliyyət göstərməsi arqumentini dəstəkləyir. Bu yaxınlarda Ağ Ev Filippin əsgərlərini dəstəkləmək üçün lazım olan hər şeyi edəcəyini açıqladı. Zaman-zaman ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin təyyarələri də bölgədə uçuşlar həyata keçirir.
Çin iddia edir ki, son hadisələr Filippinin əvvəlki prezidenti Duerte ilə bölgə ilə bağlı etdikləri yazılmamış “Cənablar razılaşmasına” ziddir. 2022-ci ildən Filippinin prezidenti olan Bongbong Marcos, Duertenin Çinlə etdiyi bütün razılaşmaların etibarsız olduğunu bildirib. Markosun hakimiyyətə gəlməsi ilə Filippin ABŞ-a daha yaxın olan xarici siyasət yürütməyə başladı.
***
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı da Filippinin bu məsələdə haqlı olduğunu bildirən bir açıqlama verib. BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasının 2016-cı il arbitraj qərarı Çinin İkinci Tomas Şola qarşı ərazi iddialarının qanunsuz olduğunu və qayalıqların Filippinin müstəsna iqtisadi zonasına düşdüyünü bəyan etdi. Pekin qərarı etibarsız adlandırıb və ona əməl etməkdən imtina edib.
