Biz teleserialların qızıl dövründə yaşayırıq: onlar artıq çoxdan aşağı janr hesab olunmurlar, dövrün ən yaxşı kinorejissorları onların yaradılması üzərində işləyirlər. Serialların formatı isə hekayələri daha təfərrüatlı və ətraflı danışmağa imkan verir ki, hansını ki, adi kinoda etmək olmur. Bununla belə, serialları həddən çox izləməklə biz problemli və sevincli real dünyadan aralanmaq riski ilə üzləşirik.Bu baxımdan xüsusi ilə psixi vəziyyətləri yaxşı olmayanlar serialların təsirinə daha çox məruz qalırlar.
Qeyd etmək lazımdır ki, seriasl xəstəliyi Azırbaycanda da çox aktualdır.
Ekspertlər bildirirlər ki, bu gün serialların ən böyük izləyici kütləsi evdar qadınlardır. Düzdür, işləyən qadınlar arasında da seriallara marağı olanlar var. Amma ən azından, iş şəraiti bu istəyin qarşısını ala bilir. Çox vaxt qadınlar iş görəndə, yemək yeyəndə belə, seriala baxırlar və onların qəhrəmanları barədə düşünürlər. Artıq serial onlar üçün elə bir xəstəliyə çevrilib ki, baxa bilmədikdə xeyli aqressivləşirlər.
Ekspertlər, həmçinin vurğulayıb ki, seriallara qarşı yaranan vərdiş həm də insanın daxili aləminə bağlı olan məsələdir. Belə ki, hər bir insanda daxili boşluq var, o boşluğu da doldurmaq üçün o, seriala baxır.
Buna irad tutulanda isə qadınlar səhvən bunu şəxsi həyata müdaxilə kimi , onun da boş vaxtı dincəlməyə hüququnun olmasını əsas gətirərək özlərinə haqq qazandırırlar.
Əgər əvvəllər bizdə daha çox Latın Amerika seriallarına baxılırdısa sonradan onların milli dəyərlərə zid olması əsas gətrilərək türk serialları və yeri seriallar əvəz etdi. Amma bu mahiyyəti dəyişmədi,bu seriallar,bəzi tarixi serialları istisna etməklə yüksək mənəvi dəyərlərdən yumşaq desək çox uzadırlar, bir çox hallarda tərbiyəsizliyi təbliğ edirlər.
Bundan başqa əgər əvvəllər seriallara yalnız televizorlarda baxırdılarsa, internetin, mobil inkişafı,hamıda olması nəticəsində indi onlar hər yerdə əlçatandır.
Serialların ailə dəyərlərinə zərbə vurması, boşanmalara, xəyanətə səbəb ola bilməsi artıq mütəxəssislər tərəfindən sübut olunub.
Asılılıq insanın psixoloji və fizioloji sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Fiziki asılılıqlarla yanaşı insanın gözdən qaçırdığı və qəbul etmədiyi ruhi psixoloji asılılıqlar da var. Bu asılılıqlar içərisində insana daha çox təsir edən, işindən ayıran, şəxsi həyatını təsirləndirən serial asılılığıdır.
Jurnalist Eloiza televiziya seriallarından asılılıq haqqında yazısında maraqlı fikirlər səsləndirib:
“Özümlə tək qalmaqdan qorxuram. Heç vaxt depressiyadan, obsesif-kompulsif pozğunluqdan və ya narahatlıqdan əziyyət çəkməmiş bir insan üçün bunu başa düşmək və beynin nə cür şeylər edə biləcəyini təsəvvür etmək çətindir. İçimdəki bir səs mənə pıçıldayır: “Sən heç bir işə yaramırsan. Sən hər şeyi səhv edirsən”. “Sobanı söndürmüsən? – ən uyğun olmayan anda soruşur. “Bəs siz buna tam əminsinizmi?” Və bir neçə saat ardıcıl olaraq belə davam edir.
Yeniyetməliyimdən bəri seriallar mənə işmdəki bu zəhlətökən səsi boğmağa kömək etdi. Mən onları həqiqətən izləmirdim, əksinə ev tapşırığımı hazırlayarkən, nəsə hazırlayarkən və ya yazarkən onlardan fon kimi istifadə etdim – bir sözlə, yaşımdakı bir qızın etməli olduğu hər şeyi edirdim. İndi əminəm: illərdir depressiyamı hiss etməməyimin səbəblərindən biri də budur. Sadəcə öz mənfi fikirlərimi eşidə bilmirdim. Hətta o zaman mən daxili bir boşluq və onu nə iləsə doldurmaq ehtiyacı hiss edirdim. Nə baş verdiyini düşünə bilsəydim…
Elə günlər olub ki, seriala düz 12 saat epizod-epizod baxırdım və bütün gün beynimdə müstəqil bircə fikir beləəmələ gəlmirdi.
Televiziya serialları hər hansı narkotik kimidir: siz onları istehlak edərkən beyniniz həzz hormonu olan dopamin istehsal edir. Klinik psixoloq Renee Karr izah edir: “Orqanizm bir siqnal alır:” Nə edirsən düzdür, bunu etməyə davam et “. – Sevdiyiniz verilişi çox izlədiyiniz zaman beyniniz dayanmadan dopamin istehsal edir və vücudunuz, demək olar ki, narkotik qəbul etmiş kimi yaşayır. Serialdan bir növ asılılıq yaranır – əslində, əlbəttə ki, dopamindən. Digər asılılıq növlərində olduğu kimi beyində də eyni sinir yolları əmələ gəlir”.
Psixi vəziyyəti tam sağlam olmayan insanlar narkotik, alkoqol və ya seksə bağlı olduqları kimi seriallara da aludə olurlar – yeganə fərq odur ki, seriallar daha əlçatandır.
PSİXOLOJİ TƏLƏLƏR
Bizi uzun müddət ekranlara yapışdırmaq üçün serialın yaradıcıları çoxlu psixoloji fəndlərdən istifadə edirlər. Xüsusilə əqli qüsurlu insanlar üçün onlara müqavimət göstərmək çətindir.
TEZBAZAR MONTAJ
Bu verilişlərin çəkiliş və montaj üsulundan başlayaq: bir səhnə digərinin ardınca gedir, kamera personajdan xarakterə tullanır. Sürətli redaktə şəkli daha maraqlı edir, baş verənlərdən özünüzü qoparmaq demək olar ki, mümkün deyil. Diqqətimizi cəlb etmək üçün bu texnika çoxdan reklamda istifadə olunur. Görünür, uzaqdan baxsaq, maraqlı və ya vacib bir şeyi əldən verərik. Bundan əlavə, “dilimləmə” bizə vaxtın necə keçdiyini görməyə imkan vermir.
SÜJET
Üzləşdiyimiz başqa bir “qarmaq” süjetdir. Epizod bir uçurumla başa çatır və bundan sonra nə olacağını öyrənmək üçün növbəti birinə uyğunlaşmaq üçün səbirsizlənirik. Prodüserlər bilirlər ki, tamaşaçı xoşbəxt sonluq gözləyir, çünki onlar özlərini baş qəhrəmanla əlaqələndirirlər, bu o deməkdir ki, əgər personaj problemə düşərsə, tamaşaçı ondan necə çıxacağını bilməlidir.
REALLIQDAN QAÇMA
Televiziya seriallarına baxmaq acıları boğmağa və daxili boşluğu doldurmağa kömək edir. Bizdə elə təəssürat yaranır ki,biz yaşayırıq. Bu, depressiyadan əziyyət çəkənlər üçün xüsusilə vacibdir. Amma məsələ burasındadır ki, biz real problemlərdən qaçarkən onlar yığılır və vəziyyət daha da pisləşir.
Psixiatr Qayani DeSilva izah edir: “Beynimiz istənilən təcrübəni kodlayır: əslində başımıza gələnlər və ekranda gördüklərimiz, kitabda oxuduqlarımız və ya təsəvvür etdiyimiz şeylər – real olaraq və yaddaş bankına göndərir”. — Seriala baxarkən başımıza gələn real hadisələr zamanı olduğu kimi beynin eyni bölgələri aktivləşir. Bir xarakterə bağlı olduğumuz zaman onların problemləri də bizim münasibətlərimizə çevrilir. Amma əslində biz bütün bu müddət ərzində divanda tək oturmağa davam edirik”.
“Qabığınıza sürünüb girmək”, planları ləğv etmək və dünyadan geri çəkilmək arzusu yaxınlaşan depressiyanın ilk həyəcan təbili çalan zənglərindən biridir. Bu gün, həddindən artıq izləmə sosial cəhətdən məqbul bir təcrid formasına çevrildikdə, onları əldən vermək xüsusilə asandır.
QAPALI DAİRƏ
Dopamin dalğası sizi özünüzü daha yaxşı hiss etməyə imkan versə də , ağlınızı problemlərdən uzaqlaşdırsa da, uzun müddət serialları izləmək beyniniz üçün çox ziyanlıdır. Biz qapalı bir dairəyə düşürük: televizor depressiyaya səbəb olur, depressiya isə bizi televizora baxmağa vadar edir. Toledo Universitetinin tədqiqatçıları aşkar ediblər ki, həddən artıq serial izləyənlər daha çox stress keçirirlər və narahatlıq və depressiyaya daha çox məruz qalırlar.
Bu gün başımıza gələnlər başa düşüləndir: çox işləməklə (çox vaxt sevilməyən işdə) yaxınlarınızla ünsiyyətə və açıq havada aktivliyə daha az vaxt ayırmış oluruq..
Güc yalnız passiv istirahət üçün qalır (televiziya serialları). Təbii ki, depressiyadan əziyyət çəkənlərin hər birinin öz hekayəsi var, bununla belə cəmiyyətin hansı trayektoriya ilə getdiyini qeyd etməmək mümkün deyil. Kiçik, titrəyən ekranların “qızıl dövrü” həm də psixi sağlamlığın pisləşdiyi dövrdür. Əgər biz ümumidən konkretə, konkret insana keçiriksə, o zaman sonsuz olaraq film izləmək bizi başqalarından uzaqlaşdırır, özümüzə baxmağa və xoşbəxt olmağımıza kömək edəcək işləri görməyə mane olur.
Hərdən fikirləşirəm ki, əgər beynimi gəzdirsəm, darıxıb fantaziyalar qursam, beynimdə nə qədər fikir ola bilər. Bəlkə də sağalmanın açarı həmişə içimdə olub, amma mən heç vaxt ondan istifadə etməyə icazə verməmişəm. Axı biz televiziyanın,internetin köməyi ilə beynimizdə gedən bütün pis şeyləri “bloklamaq” istəyəndə yaxşıların da qarşısını alırıq”.
Bütün bu deyilənləri əlavə olaraq deyim ki, bəzən yalnış olaraq belə bir fikir söyləyirlər ki, guya serialların yaxşı tərəfləri var.
Guya seriallara baxmaqla insan yaxşı vaxt keçirir, stessdən qurtulur.
Amma bu elmi cəhətdən tamamilə səhv fikirdir.
Əgər serialların zamanınızı aldığını, işinizə mane olduğunu düşünürsünüzsə, psixoloqla məsləhətləşə bilərsiniz. Serial izləmə zamanlarını kitab oxumaq, yazı yazmaq, idman etmək, dostlarla görüşməklə əvəz edə bilərsiniz.
Evdar qadınların kökəlmə problemlərindən biri də serial asılılığıdır. Çünki bir qadın sevdiyi serialı onuncu dəfə izləsə də yenə izləyir. Serial izləməklə yanaşı tum, çərəzlər, ara-sıra qidalar, meyvə də qəbul edir. Və bu da zamanla artıq kiloların əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Bəziləri daxili boşluğu guya serialla doldurduğunu güman edir.Amma əslində seriallara baxmaqla daxili boşluq daha da artır.
Seriallardan nəsə faydalı şey öyrənmək fikri isə ümumiyyətlə mənasızdır. Çünki internetdə çoxlu sayda videolar var ki, onlardan hansı sahədə istəsən bilgi əldə etmək olar.
Amma serial həvəskarları seriallara baxdığı vaxtın əvəzinə ailəsinə,övladlarına həyat yoldaşına daha çox diqqət etsə, şəxsi inkişafı,öz üzərində işləsə daxili boşluq problemi də qalmaz və insan daha xoşbəxt ola bilər, ailəsində də daha az problem olar.
İmtan Kərimli
