Bakı. Trend:
Səhiyyə Nazirliyi Milli Hemotologiya və TransfuziologiyaMərkəzinin Mərkəzi Qan Bankının müdiri Qumral Vəliyeva müsahibəverib.
Trend həmin müsahibəni təqdim edir:
- Qumral xanım, ilk öncə bilmək istərdik ki, kimlər qan verəbilər və hansı qaydalara əməl etmək vacibdir?
- Qanın yeganə mənbəsi insandır və onun heç bir əvəzedicipreparatı yoxdur. Elmi tədqiqatlara görə, hər 5 nəfərdən ancaq 2-siqan verə bilir.
Aşağı yaş həddi 18, yuxarı yaş həddi isə 65 olan fiziki tamsağlam şəxslər qan verə bilər.
Qanvermədən öncə qan donoru olacaq şəxsin bol maye, kofeintərkibli içkilər içməsi və düzgün qidalanması tövsiyə edilir.
Donor olmaq üçün lazım olan rəsmi sənəd şəxsiyyət vəsiqəsidir.Qan verən şəxs Səhiyyə Nazirliyi Milli Hemotologiya vəTransfuziologiya Mərkəzinin Mərkəzi Qan Bankı və bölmələrinəgəldiyi zaman ilk olaraq qeydiyyata yönləndirilir. Sonra donorhəkim tərəfindən müayinə olunmaq üçün müayinə otağına göndərilir.Burada ondan səhhəti ilə bağlı ümumi məlumat (anamnez) toplanılır,boyu və çəkisi ölçülür, hemoqlobin dəyərləri və təzyiqiyoxlanılır.
Qeyd edək ki, qan donoru olmaq üçün hemoqlobin səviyyəsikişilərdə minimum 13.5g/dl, maksimum 18.0 g/dl, qadınlarda isəmüvafiq olaraq 12.5 g/dl və 16.5 g/dl-dir. Qan donoru olacaq şəxsinminimal çəkisi 50 kq olmalıdır. Qan təzyiqi isə minimum 90 mmHg-60mmHg, maksimum 180 mmHg-100 mmHg olmalıdır. Kişilər ildə 4 dəfə,qadınlar isə ildə 3 dəfə qan donoru ola bilərlər.
- Qan vermək hansı hallarda və nə üçün lazımdır?
- Hər gün müxtəlif qəzalar, xəsarətlər, əməliyyatlar baş verir.Bu zaman qan ehtiyacı yaranır. Donor bir və ya bir neçə nəfərinhəyatını xilas edə bilər.
Qan və qan komponentləri irsi qan xəstəlikləri (talassemiya,hemofiliya və s.), immun çatışmazlığı, ağır anemiya, qan və sümükilliyi xəstəliklərindən əziyyət çəkən, fövqəladə hallar, fəlakət vəqəzalarda travma alanlar, tibbi və cərrahi prosedurlardan keçənxəstələrə və hamiləlik və doğuşla əlaqəsi qanaxması olan qadınlarasərf olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi xəstəliklər zamanı daha tez qankomponentinin köçürülməsinə zərurət yaradır. Bu səbəbdən də qanadaimi ehtiyac var və alınandan sonra 42 gün ərzində istifadəedilməlidir.
- Donorluğun insan orqanizmi üçün faydası nədən ibarətdir?
- Qan vermək insanlarda ürək-damar sisteminin fəaliyyətininormalaşdırır, infarkt, insult və xərçəng riskini azaldır, yeni qanhüceyrələrinin istehsalını artırır və ən önəmlisi isə emosionalvəziyyətimizə müsbət təsir göstərir. Qan verdikdən sonra bədəndəkiqan hüceyrələri yenilənir, bir çox müsbət dəyişikliklər baş verir.Bunun sayəsində insan orqanizmi daha sağlam və gümrah olur.Xüsusilə də yüksək qan-damar təzyiqi, stres, yorğunluq kiminarahatlıqların azalmasına yaxşı təsir edir.
1 vahid qan verməklə, 3 insanın həyatını xilas edirik. Çünki 1vahid qandan 3 fərqli qan komponeti hazırlanır və 3 fərqli xəstəyəgöndərilir.
- Daha çox hansı qan qrupuna ehtiyac olur?
- Azərbaycanda, eləcə də dünyada ən çox rast gəlinən O (I) Rh+və A (II) Rh+ qan qruplarıdır.
Bu qan qruplarından olan insanların çox olması qan donorluğundada öz təsirini göstərir. Çünki xəstələrin əhəmiyyətli bir hissəsiO(I)Rh+ və A(II)Rh+ qan qruplarına aiddir.
Qan qrupundan aslı olmayaraq, hər zaman donorluğa ehtiyacvar.
- Hansı xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər qan verəbilməz?
- Qan donoru kimi sağlam insanların qəbul ediləcəyini nəzərəalaraq, imtina kriteriyaları 2 qrupa bölünür: daimi vəmüvəqqəti.
Daimi imtina kriteriyalarına Addison xəstəliyi, Hepatit (B vəC), AIDS (HIV), sifilis, xroniki ürək damar, böyrək, qaraciyərçatışmazlığı olan şəxslər, xronik nefrit, kardiomiopatiya, orqantransplantasiyası olan şəxslər, irsi qan xəstəlikləri, anemiyasıolanlar və s. tibbi göstərişlər daxildir.
Müvəqqəti imtina kriteriyalarına isə cərrahi əməliyyat vəHepatit A xəstəliyi keçirən şəxslər aiddir. Onlar sağaldıqdan 12 aysonra qan donoru ola bilərlər. Tatuaj və pirsing etdirən şəxslər buəməliyyatı etdikləri gündən 1 il sonra qan donoru ola bilərlər.Bundan əlavə, respirator xəstəliklər keçirən şəxslər sağaldıqdansonrakı 1 ay müddətində qan donoru ola bilməzlər. Həmçinin,epilepsiyası olan şəxslər son 3 ildə epileptik tutma yaşamayıbsa vəhazırda dərman vasitələri qəbul etmirlərsə, qan donoru olabilərlər.
Qeyd edim ki, hamilə qadınlar qan verə bilməzlər. Qadınlar doğumvə ya hamiləliyin sona çatdırılmasından 9 ay sonra, qeysəriyyəüsulu ilə doğuş keçirən qadınlar isə 12 ay sonra qan donoru olabilərlər.
- Qan verdikdən sonra nəyə və hansı qaydalara əməl etməklazımdır?
- Qeyd etmək lazımdır ki, qan verdikdən sonra 30 dəqiqə ərzindəavtomobil idarə etmək tövsiyə olunmur. Həmçinin, bədənin bərpasıüçün şokolad yemək, şirə, kompot və ya çay içmək lazımdır. Bundanəlavə, gün ərzində ağır fiziki işlərlə (intensiv məşq, yükqaldırma) məşğul olmaq məqsədəuyğun sayılmır.
Həmçinin, tütünçəkmə və spirtli içkilər kimi zərərlivərdişlərdən uzaq durmaq tövsiyə olunur.
Səhiyyə Nazirliyi Milli Hemotologiya və Transfuziologiya MərkəzininMərkəzi Qan Bankının müdiri Qumral Vəliyeva: “Qan qrupundan aslıolmayaraq, hər zaman donorluğa ehtiyac var”
- Qumral xanım, ilk öncə bilmək istərdik ki, kimlər qan verə bilərvə hansı qaydalara əməl etmək vacibdir?
- Qanın yeganə mənbəsi insandır və onun heç bir əvəzedici preparatıyoxdur. Elmi tədqiqatlara görə, hər 5 nəfərdən ancaq 2-si qan verəbilir.
Aşağı yaş həddi 18, yuxarı yaş həddi isə 65 olan fiziki tam sağlamşəxslər qan verə bilər.
Qanvermədən öncə qan donoru olacaq şəxsin bol maye, kofein tərkibliiçkilər içməsi və düzgün qidalanması tövsiyəedilir.
Donor olmaq üçün lazım olan rəsmi sənəd şəxsiyyət vəsiqəsidir. Qanverən şəxs Səhiyyə Nazirliyi Milli Hemotologiya və TransfuziologiyaMərkəzinin Mərkəzi Qan Bankı və bölmələrinə gəldiyi zaman ilkolaraq qeydiyyata yönləndirilir. Sonra donor həkim tərəfindənmüayinə olunmaq üçün müayinə otağına göndərilir. Burada ondansəhhəti ilə bağlı ümumi məlumat (anamnez) toplanılır, boyu vəçəkisi ölçülür, hemoqlobin dəyərləri və təzyiqiyoxlanılır.
Qeyd edək ki, qan donoru olmaq üçün hemoqlobin səviyyəsi kişilərdəminimum 13.5g/dl, maksimum 18.0 g/dl, qadınlarda isə müvafiq olaraq12.5 g/dl və 16.5 g/dl-dir. Qan donoru olacaq şəxsin minimal çəkisi50 kq olmalıdır. Qan təzyiqi isə minimum 90 mmHg-60 mmHg, maksimum180 mmHg-100 mmHg olmalıdır. Kişilər ildə 4 dəfə, qadınlar isə ildə3 dəfə qan donoru ola bilərlər.
- Qan vermək hansı hallarda və nə üçün lazımdır?
- Hər gün müxtəlif qəzalar, xəsarətlər, əməliyyatlar baş verir. Buzaman qan ehtiyacı yaranır. Donor bir və ya bir neçə nəfərinhəyatını xilas edə bilər.
Qan və qan komponentləri irsi qan xəstəlikləri (talassemiya,hemofiliya və s.), immun çatışmazlığı, ağır anemiya, qan və sümükilliyi xəstəliklərindən əziyyət çəkən, fövqəladə hallar, fəlakət vəqəzalarda travma alanlar, tibbi və cərrahi prosedurlardan keçənxəstələrə və hamiləlik və doğuşla əlaqəsi qanaxması olan qadınlarasərf olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi xəstəliklər zamanı daha tez qankomponentinin köçürülməsinə zərurət yaradır. Bu səbəbdən də qanadaimi ehtiyac var və alınandan sonra 42 gün ərzində istifadəedilməlidir.
- Donorluğun insan orqanizmi üçün faydası nədən ibarətdir?
- Qan vermək insanlarda ürək-damar sisteminin fəaliyyətininormalaşdırır, infarkt, insult və xərçəng riskini azaldır, yeni qanhüceyrələrinin istehsalını artırır və ən önəmlisi isə emosionalvəziyyətimizə müsbət təsir göstərir. Qan verdikdən sonra bədəndəkiqan hüceyrələri yenilənir, bir çox müsbət dəyişikliklər baş verir.Bunun sayəsində insan orqanizmi daha sağlam və gümrah olur.Xüsusilə də yüksək qan-damar təzyiqi, stres, yorğunluq kiminarahatlıqların azalmasına yaxşı təsir edir.
1 vahid qan verməklə, 3 insanın həyatını xilas edirik. Çünki 1vahid qandan 3 fərqli qan komponeti hazırlanır və 3 fərqli xəstəyəgöndərilir.
- Daha çox hansı qan qrupuna ehtiyac olur?
- Azərbaycanda, eləcə də dünyada ən çox rast gəlinən O (I) Rh+ və A(II) Rh+ qan qruplarıdır.
Bu qan qruplarından olan insanların çox olması qan donorluğunda daöz təsirini göstərir. Çünki xəstələrin əhəmiyyətli bir hissəsiO(I)Rh+ və A(II)Rh+ qan qruplarına aiddir.
Qan qrupundan aslı olmayaraq, hər zaman donorluğa ehtiyac var.
- Hansı xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər qan verəbilməz?
- Qan donoru kimi sağlam insanların qəbul ediləcəyini nəzərəalaraq, imtina kriteriyaları 2 qrupa bölünür: daimi vəmüvəqqəti.
Daimi imtina kriteriyalarına Addison xəstəliyi, Hepatit (B və C),AIDS (HIV), sifilis, xroniki ürək damar, böyrək, qaraciyərçatışmazlığı olan şəxslər, xronik nefrit, kardiomiopatiya, orqantransplantasiyası olan şəxslər, irsi qan xəstəlikləri, anemiyasıolanlar və s. tibbi göstərişlər daxildir.
Müvəqqəti imtina kriteriyalarına isə cərrahi əməliyyat və Hepatit Axəstəliyi keçirən şəxslər aiddir. Onlar sağaldıqdan 12 ay sonra qandonoru ola bilərlər. Tatuaj və pirsing etdirən şəxslər buəməliyyatı etdikləri gündən 1 il sonra qan donoru ola bilərlər.Bundan əlavə, respirator xəstəliklər keçirən şəxslər sağaldıqdansonrakı 1 ay müddətində qan donoru ola bilməzlər. Həmçinin,epilepsiyası olan şəxslər son 3 ildə epileptik tutma yaşamayıbsa vəhazırda dərman vasitələri qəbul etmirlərsə, qan donoru olabilərlər.
Qeyd edim ki, hamilə qadınlar qan verə bilməzlər. Qadınlar doğum vəya hamiləliyin sona çatdırılmasından 9 ay sonra, qeysəriyyə üsuluilə doğuş keçirən qadınlar isə 12 ay sonra qan donoru olabilərlər.
- Qan verdikdən sonra nəyə və hansı qaydalara əməl etməklazımdır?
- Qeyd etmək lazımdır ki, qan verdikdən sonra 30 dəqiqə ərzindəavtomobil idarə etmək tövsiyə olunmur. Həmçinin, bədənin bərpasıüçün şokolad yemək, şirə, kompot və ya çay içmək lazımdır. Bundanəlavə, gün ərzində ağır fiziki işlərlə (intensiv məşq, yükqaldırma) məşğul olmaq məqsədəuyğun sayılmır.
Həmçinin, tütünçəkmə və spirtli içkilər kimi zərərli vərdişlərdənuzaq durmaq tövsiyə olunur.
