Azərbaycan onların “dekolonizasiyası” ilə məşğuldur
Fransanın Yeni Kaledoniyasında iğtişaşlar fövqəladə vəziyyətin ləğvi ilə başa çatıb. Arxipelaq itkilərini hesablayır - həm maddi, həm də daha az həssas olmayan mənəvi. Bu arada Fransa Yeni Kaledoniyada etirazçılara dəstək verən və bu günlərdə Bakıda Fransız Polineziyasının nümayəndələrini qəbul edən Azərbaycan hökumətini və parlamentini onun “xarici ərazilərində” vəziyyəti sabitliyi pozmaqda ittiham edir. Bakı Təşəbbüs Qrupu (BIG) tərəfindən keçirilən konfransa Fransız Polineziyasının yerli xalqlarının nümayəndələri dəvət olunub. Azərbaycanın ictimai-siyasi xadimləri onlarla fransız müstəmləkəçiliyinə qarşı necə mübarizə aparmağı müzakirə ediblər.
Bu konfrans heç də birinci deyil. 2023-cü ilin yayında Yeni Kaledoniya, Fransız Polineziyası, Martinik və Qayananın müstəqilliyi tərəfdarları artıq Bakıda toplaşırdılar. Bu görüşləri tədbirin aparıcıları xüsusilə Azərbaycanın 2019-cu ildən Qoşulmama Hərəkatına sədrlik etməsi və buna görə də digər xalqların müstəmləkə irsindən azad edilməsinə xüsusi diqqət yetirmək hüququna malik olması ilə izah ediblər.
Emmanuel Makron Yeni Kaledoniyaya necə səfər edib.
2024-cü ildə sədrlik Uqandaya keçdiyi üçün “dekolonizasiya” vəzifələri ötən ilki konfransda xüsusi olaraq yaradılmış Bakı Təşəbbüs Qrupuna həvalə edilib və onun icraçı direktoru Abbas Abbasov artıq onun fəaliyyətini dünyanın bütün regionlarında genişləndirəcəyini vəd edib. Əsas məqsədlər arasında həm keçmiş tərəfdaşı və müttəfiqi ilə getdikcə daha çox düşmənçilik edən Afrikada, həm də Korsika da daxil olmaqla Fransanın özünün ərazilərində “Fransız müstəmləkəçiliyinə qarşı” mübarizə var.
Parisdə onlar hesab edirlər ki, BIG-in fəaliyyəti Fransanın təhlükəsizliyini təhdid edir və Bakı ilə münasibətlərin pisləşməsini Fransa tərəfinin Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı mövqeyi ilə izah edir. Fransanın Ermənistanı dəstəkləməsi dəfələrlə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin prezident Emmanuel Makron və onun hökumətinə qarşı son dərəcə sərt bəyanatlarına səbəb olub.
Fransalı nazirlərin fikrincə, Azərbaycanın “fransız separatçıları” ilə məqsədyönlü işi beynəlxalq hüquqi fəaliyyət çərçivəsindən kənara çıxır və başqa ölkənin “daxili işlərinə müdaxilə” ilə sərhədlənir. Paris hesab edir ki, Yeni Kaledoniyadakı iğtişaşlara Bakı birbaşa dəstək verib, çünki Azərbaycan parlamenti müstəqillik tərəfdarlarından ibarət nümayəndə heyətlərini qəbul edib və onlara “Fransız neokolonializmi” ilə mübarizədə tam dəstək verdiyini bildirib və etirazlar zamanı “arxipelaqda asayişi bərpa etməyə çalışan” fransız polislərinin qəddarlığını ittiham edən bəyanatlar yayıb. Lakin dəstək əsasən şifahi olub. Fransanın daxili işlər naziri Cerald Darmanin Bakını “müdaxilə cəhdləri”ndə ittiham edərək, arxipelaqın radikal Kanak partiyalarına hərbi, hətta maliyyə yardımı ilə bağlı heç bir nümunə göstərməyib.
Yeni Kaledoniya milli azadlıq müharibəsinin astanasına necə gəldi
Bakıda keçirilən hazırkı konfransla bağlı rəsmi məlumatda bildirilir ki, konfrans “Azərbaycan və Fransız Polineziyası arasında parlamentlərarası, iqtisadi və humanitar əməkdaşlığın qurulması imkanlarına, o cümlədən elm, təhsil, idman, səhiyyə və digər sahələrdə əməkdaşlıq imkanlarına” həsr olunub. Bu, Fransanı sakitləşdirmir, o hesab edir ki, federal hakimiyyət orqanlarının rəhbərləri üzərində dövlətlərarası əlaqə onların məqsədi xarici təsirləri yaymaq və cəmiyyətdə sabitliyi pozmaq deyilsə, həyata keçirilə bilməz.
Lakin Parisdəki azərbaycanlı diplomatlar hadisələrin bu cür yozulmasını qəti şəkildə rədd edir, əsas gətirirlər ki, söhbət hökumətdən yox, parlament iclaslarından gedir. “Le Figaro” qəzetinin fransız jurnalistlərinin sorğusuna cavab olaraq onlar xatırladıblar ki, Qarabağın separatçı nümayəndələri Fransa Senatında qəbul olunanda niyə Azərbaycanın “daxili işlərinə heç bir müdaxilə görmədi”. Ona görə də saxta ittihamlara son qoymağın vaxtı çatıb”, - Azərbaycan təmsilçiləri təkid edirlər.
Bu günlərdə Taitidə başlayan Fransız Polineziyası silahlı qüvvələrinin “Mapara 2024” (“Taiti dilində uçan balıq”) təlimləri Fransanın unikal cavabı kimi görünür. Təlimin məqsədi təkcə “təbii fəlakətlərə cavab vermək” deyil, həm də yerli ordu və donanmanın döyüş hazırlığını nümayiş etdirməkdir.
Fransa prezidenti Emmanuel Makron mayın 23-də Yeni Kaledoniyaya planlaşdırılmamış səfər edib. Artıq ikinci həftədir ki, arxipelaq yerli Kanaks və ağ Kaldoş köçkünləri arasında vətəndaş müharibəsi astanasındadır. Xəbər verilir ki, prezident sülh tələb edib, lakin kanaklar çətin ki, ona qulaq assınlar. Emmanuel Makronun səfəri əvvəlcədən planlaşdırılmayıb. Fransa prezidenti improvizə etməyi sevir, hökumətinin çıxılmaz vəziyyətdə olduğu situasiyalarda səhnəyə çıxır. Parisdən Numeaya 24 saatlıq uçuş olduğu üçün burada heç bir sürpriz olmayıb. Prezidentlə yanaşı, tabeliyində olan işçiləri adalarda asayişi bərpa etməyə və barrikada ilə bağlanmış yolları açmağa çalışan daxili işlər naziri Gerald Darmanin, habelə üç ay əvvəl vəzifəsinin icrasına başlayan Xarici Ərazilər Naziri Mari Guévenu vəziyyətlə məşğul olmağa çalışır.
İğtişaşların səbəbi Fransa ilə əvvəlki müqavilələrlə məhdudlaşdırılan Yeni Kaledoniyanın bütün sakinlərinə bərabər hüquqlar təmin edən konstitusiya islahatıdır. Onların fikrincə, yerli seçkilərdə səsvermə hüququ əsasən adalarda həyata nəzarət edən yerli əhalinin nümayəndələrinə verilib. Ağ köçkünlər Yeni Kaledoniyada ikinci dərəcəli vətəndaşlar olaraq qalıblar, daim Kanakların “ağlara qarşı” irqçilikdən şikayətləniblər. Fransanın bir hissəsi kimi arxipelaqın qorunub saxlanması üçün referendumda üç dəfə səs verən yerli əhali ədalətsiz qanunlara yenidən baxılması ilə mahiyyətcə razılaşıb, lakin həmin qanuna dəyişikliklərin edilməsi cəhdi zorakılığın başlanmasına səbəb olub.
Vəziyyət dalana dirənib. Müstəqillik tərəfdarı olan radikal Kanaks adadakı güclərinin güzəştə getməsini istəmir. Bərabər səs hüquqlu azlıq olaraq qalaraq, bütün imtiyazlarını itirəcəklər. Fransa parlamentində islahat üçün səsverməyə keçən gecə Kanak Sosialist Milli Azadlıq Cəbhəsinin (FLNKS) radikal hissəsi yolları bağlamağa, şəhərləri yandırmağa və talan etməyə başlayıb. Polis bəzən öz ərazilərini belə qoruya bilmədiyi üçün ağ əhaliyə silah paylayıb və özünümüdafiə dəstələri yaratmağa icazə verib. Adaların iqtisadiyyatı və infrastrukturu böyük maddi ziyana uğrayıb.
Hava limanında Makron FLNKS rəhbərlərindən fövqəladə vəziyyətin aradan qaldırılmasına söz verərək “yaxın saatlarda” yolların açılmasını tələb edib. Polis və jandarm qüvvələrinə şəhər və kəndlər arasında əlaqəni bərpa etmək üçün aktiv fəaliyyət göstərmək tapşırılıb. Asayişin qorunmasına 3 minə yaxın polis və jandarm cəlb edilib, polisin zirehli avtomobilləri və helikopterləri Yeni Kaledoniyaya yerləşdirilib.
Prezident təxminən 15 saat ərzində Yeni Kaledoniyada bağlı qapılar arxasında adalarda nizamın asılı olduğu müxtəlif siyasi qüvvələrin nümayəndələri ilə davamlı danışıqlar aparıb. Bununla belə, o, müstəqilliyin və Kanak hökmranlığının qızğın tərəfdarlarını və Fransa ərazisində bərabərliyin və Fransa qanunlarına riayət edilməsinin zəruriliyinə əmin olan ağ "loyalistləri" heç vaxt bir masa arxasında əyləşdirə bilməyib. Prezident geriyə - Parisə uçmalı olub.
Bununla belə, prezident Makronun tapşırığı, çoxlarının hesab etdiyi kimi, strateji deyil, sırf taktiki xarakter daşıyır. O, açıq zorakılığı dayandırmağa və Kanak müqavimətini "sarı jiletlilər", əmək və pensiya islahatları zamanı artıq işlədiyi üçün etirazların alovlanması ilə kəsilsə də, çoxsaylı gecikmələrdə daha da boğmağa ümid edir. Prezident heç olmasa seçki qanununu “zorla” qəbul etməyəcəyinə və qlobal siyasi razılaşma olacağı təqdirdə yerli kaledoniyalıların səsinə qulaq asacağına söz verib.
Çox güman ki, qanuna baxılması yubanacaq, amma onun tamamilə ləğv olunması ehtimalı azdır. Eynilə, Emmanuel Makron da üç referendumun birmənalı cavab verdiyinə inanaraq, arxipelaqın müstəqilliyi məsələsinə qayıtmaq niyyətində deyil. Bu məsələdə onun mövqeyi həmişə Yeni Kaledoniyanın fransız olaraq qalmasına inanan və inanmaqda davam edən, lakin prinsipcə, referenduma qayıtmağa hazır olan Marin Le Pendən daha sərtdir.
Prezident Makron başqa bir referendum əvəzinə, arxipelaqın əyalətləri, eləcə də Kanaks və Caldochs arasındakı bərabərsizlikləri yumşaltmalı, hipotetik “Kaledoniya vətəndaşlığı”nın parametrlərini müəyyənləşdirməli və xalqın taleyini həll etməli olan yeni müqavilə istəyir. Emmanuel Makron ümid edir ki, onun adaya səfəri yerli xalqlar tərəfindən anlaşıqla qarşılanacaq və dəyişikliyə yox deməyəcəklər. Amma insanlar müstəmləkə olmaqdan bezib, hətta azadlıq üçün ölməyə də hazırdırlar.
V.VƏLİYEV
