“Bir neçə stulda oturmaq” ifadəsinə, adətən, pis məna verilir. Məsələn, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın siyasəti belə səciyyələndirilə bilər. O, Rusiya ilə əbədi tərəfdaşlığa and içir və ertəsi gün İsveçi NATO-ya qəbul edir.
Müasir dünyada əsl multivektorizmi hər lider qura bilməz. Bu işdə ustalığa nail olmağa çalışanlardan biri də Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsidir. Eyni zamanda, son bir ildə Məhəmməd bin Salmanın xarici siyasətdəki mövqeyi xeyli mürəkkəbləşib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu sətirlərin müəllifi politoloq Kamran Həsənovdur.
O, “Regnum”dakı təhlilində yazır:
Co Baydenin prezidentliyi dövründə Ər-Riyadın əbədi müttəfiqi ABŞ-a olan inamı əhəmiyyətli dərəcədə sarsılıb. ABŞ Əfqanıstanı tərk edib (qaçmayıbsa), onun bölgədəki hərbi bazaları hücuma məruz qalıb, Türkiyəyə qarşı mübarizədə kürdləri taleyin ümidinə buraxıblar.
Vaşinqton artıq təhlükəsizliyin etibarlı təminatçısı kimi qəbul edilmir.
Digər tərəfdən, Demokratadministrasiya bir vaxtlar bin Salmanı jurnalist Camal Qaşıqçının qətlində suçlu bilib və hətta Yəməndə husilərə qarşı hərbi əməliyyata görə tənqid edib. Buna Ağ evin neft qiymətlərinin artması ilə bağlı davamlı şikayətləri də əlavə edilib.
Yeni şəraitdə bin Salman krallığın xarici siyasətində düzəlişlər etməli idi.
ABŞ-nin dəstəyi olmadan və əhəmiyyətli maliyyə itkiləri ilə o, Yəməndəki müharibəni dayandırmağa razı oldu. 2023-cü ilin martında Çinin vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı və İran münasibətləri normallaşdırmağa razılaşdılar və bir ay sonra Yəmən böhranını həll etmək üçün husilərlə danışıqlara başladılar. Elə həmin il, digərləri ilə yanaşı, Ər-Riyadın təşəbbüsü ilə 10 ildən çox qapalılıqdan sonra Suriya prezidenti Vaşinqtonun hələ də qeyri-qanuni hesab etdiyi və onu devirmək istədiyi ərəb ailəsinə (Ərəb Dövlətləri Liqası, LAS) qaytarıldı.
Bin Salman Liviya ilə bağlı Türkiyə ilə münaqişəni də həll etdi. Ərdoğan Körfəz ölkələrinə səfəri zamanı Ər-Riyadda qəbul edilib və on milyardlarla dollar dəyərində müqavilələr imzalayıb.
Sanksiya təzyiqlərinə və tənqidlərinə baxmayaraq, Səudiyyə vəliəhd şahzadəsi eyni zamanda 2023-cü ilin sonunda Vladimir Putinlə dost idi.
2023-cü il bin Salmanın çoxvektorlu siyasətinin kulminasiya nöqtəsi oldu. İranla münaqişəni yumşaltmaqla, Ərdoğanla mübahisələri həll etməklə və “zəhərli” Rusiya ilə əməkdaşlıq etməklə, o, onların düşmənləri – ABŞ və İsraillə əlaqələri yaxşılaşdıra bildi.
Dehlidə keçirilən G20-nin payız sammitində vəliəhd öz ölkəsini Yaxın Şərq vasitəsilə Avropa və Hindistanı birləşdirən nəhəng IMEC nəqliyyat layihəsinə daxil etdi. IMEC-də iştirak İsrailin tanınmasını nəzərdə tuturdu, çünki layihənin quru hissəsi Səudiyyə və yəhudi dövlətinin yaxınlaşması olmadan mümkün deyil.
Son mərhələdə Co Bayden də Səudiyyə-İsrail normallaşmasını yumşaltmaq və Çinin “Yeni İpək Yolu”na zərər vermək üçün işə qarışdı. Bin Salman üçün yeni nəqliyyat marşrutu onun möhtəşəm “Vision 2030” layihəsinin həyata keçirilməsi üçün başqa bir mənbə ola bilər.
Beləliklə, vəliəhd rahat oturmaq niyyətində olduğu xarici siyasət “stullarının” konfiqurasiyasını qura bildi. Amma elə həmin anda Qəzza alovlandı.
Yaxın Şərqdə yeni müharibə Səudiyyə rəhbərliyinin planlarına mane olmaya bilməzdi.
Ər-Riyad 7 oktyabrda HƏMAS-ın yəhudiləri öldürməsinə cavab olaraq İsrailin Qəzzaya ilk hücumlarına təmkinlə reaksiya verib. Lakin Fələstin tərəfində mülki itkilərin sayı artdıqca və onların sayı on minlərlə olduğu üçün bitərəf qalmaq çətinləşdi.
Ərəb Liqası və İƏT sammitləri İsraili qınamaq üçün Səudiyyə Ərəbistanında toplanmağa başladı. Son illərdə tez-tez eşidilən yəhudi dövləti ilə normallaşma söhbəti daha sakitləşib. Səudiyyə XİN buna yalnız İsrail ordusunun (IDF) Qəzzadan çıxarılması və Fələstin dövlətinin yaradılması halında icazə verib.
Amma işlər bununla bitmədi. İranyönlü “müqavimət oxu”nun cəlb edilməsi bin Salmanın xarici siyasətinə yeni dəyişənlər gətirdi.
Husilər fələstinlilərin ölümünə cavab olaraq İsrail ərazilərini atəşə tutmağa və İsrailin müttəfiqlərinin neft tankerlərinə hücum etməyə başladılar.
Səudiyyəlilər bitərəf olduqlarını bəyan etdilər.
Vaşinqton 2019-cu ildə neft zavodlarına hücum zamanı Sədiyyə Ərəbistanının təhlükəsizliyinə heç bir narahatlıq göstərmədiyi üçün NATO-nun müdafiəsinə çox az stimul var idi. Eyni zamanda, Səudiyyə Ərəbistanının hava hücumundan müdafiəsi husilərin raketlərinin tutulmasında iştirak etdi ki:
a) raketlər Səudiyyə Ərəbistanının ərazisinə düşməsin;
b) krallığın hava məkanı “karvansara qapısı” olmasın.
Bin Salmanın vəziyyəti Fələstin-İsrail müharibəsinin şiddətlənməsi və İranla İsrail arasında birbaşa münaqişə ilə daha da ağırlaşdı.
İrana Dəməşqdə zərbələr endirməsindən və cavab olaraq İsrailin pilotsuz təyyarələr və İran raketləri ilə kütləvi bombardmanından sonra husilərlə bağlı vəziyyətdə olduğu kimi, Ər-Riyad neytrallığını qorumağa çalışıb.
Bununla belə, Qərb mətbuatının yazdığına görə, İranın hücumunun dəf edilməsində İordaniya ilə yanaşı Səudiyyənin hava hücumundan müdafiə qüvvələri də iştirak edib.
Bin Salman Ayətullah Xameneinin İsrailə kömək edən hər kəsin avtomatik olaraq Tehranın qanuni hədəfi olması barədə xəbərdarlığını oxumuş olmalıdır. Amma husilərlə bağlı vəziyyətdə olduğu kimi, o, öz hava məkanının hərbi əməliyyatlar üçün istifadəsinə icazə verə bilməzdi.
Bu çətin vəziyyətdə ABŞ dövlət katibi aprel ayında növbəti dəfə Səudiyyə Ərəbistanına səfər edib.
Blinken həmkarı Faysal bin Fərhan və vəliəhd şahzadə Antoni ilə söhbətində Qəzzada müharibəyə son qoymaq səylərinə əlavə olaraq Səudiyyə-ABŞ müdafiə razılaşmasını müzakirə edib.
Bu saziş hərbi sahədə əməkdaşlığı, KSA-nın sülhməramlı nüvə proqramının inkişafını, eləcə də təhlükəsizlik təminatlarını nəzərdə tutur. Səudiyyəlilər gözləyirlər ki, amerikalılar onlara NATO müqaviləsinin 5-ci maddəsində olduğu kimi eyni öhdəlikləri verəcəklər. Amerikalılar, öz növbəsində, Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən İsrailin tanınmasına, neftin qiymətinin aşağı salınmasına və yuanla ticarətə keçməkdən imtinaya ümid edirlər.
Bayden administrasiyasının vəliəhd şahzadəyə etdiyi bütün çirkin hiylələrə baxmayaraq, Birləşmiş Ştatlar ilə danışıqlar aparmaq, çoxvektorlu “Səudiyyə tərzi” kursunun uğursuzluğa yaxın olduğunu göstərir.
İranın əzələlərinin əyilməsi və “müqavimət oxu”ndan gələn daimi təhdidlər bin Salmanı qorxudur. Səudiyyə Ərəbistanının səmasında uçan raketlər “Saudi Aramco” neft anbarlarına ziyan vurmasa belə, Amerikanın hərbi obyektləri krallığın ərazisində qalır. İraq və Suriyanın təcrübəsini nəzərə alsaq, husilər və İran növbəti dəfə onları vura bilər.
Bu vəziyyətdə məntiqli bir sual kimi görünür: niyə səudiyyəlilər Amerika bazalarından qurtulmur və özlərini daha böyük təhlükəsizliklə təmin etmirlər?
Cavab ondan ibarətdir ki, “Vision 2030” layihəsini inkişaf etdirmək üçün bin Salmanın “Oracle”, “Google”, “Microsoft” və “Amazon” kimi böyük Amerika transmilli şirkətlərinin investisiyalarına ehtiyacı var.
İqtisadi dilemmalar və təhlükəsizlik vəziyyəti bin Salmanı qeyri-müəyyənlik strategiyası həyata keçirməyə vadar edir. Bir tərəfdən də anlayır ki, ABŞ və İsrail naminə İranla münasibətləri gərginləşdirmək təhlükəlidir. Digər tərəfdən, son eskalasiyalar zamanı aydın oldu ki, Tehranın özü vəkilləri ilə Səudiyyə Ərəbistanının təhlükəsizliyi üçün strateji təhlükə olaraq qalır.
İsraillə sülh müqaviləsi və IMEC-in həyata keçirilməsi ölkə iqtisadiyyatına fayda verəcək, lakin Qəzzada müharibənin davam etməsi və Fələstin məsələsinin həll olunmaması İsrailin tanınması ilə bağlı tarixi qərarın qəbuluna mane olur. Eyni zamanda, İsraillə normallaşmadan Amerikanın təhlükəsizlik çətirini təmin etmək çətin ki mümkün olsun.
Y. QACAR
