Prezident İlham Əliyevin Şuşaya qayıdan ilk sakinlərə mənzillərinin açarlarının təqdim edilməsi mərasimində çıxışı zamanı səsləndirdiyi fikirlərə bir neçə cəhətdən diqqət yetirmək lazımdır. Əlbəttə, ilk növbədə, həmin fikirlərin dərin mesaj yükünün olduğuynu vurğulamalıyıq. Yazımız da əsasən bu barədədir. Ancaq digər əlaqəli məqamlara da toxunacağıq.
***
Bəli, XX yüzillikdə ermənilərə həmişə vədlər verilib. Əslində, bu, daha əvvəlin söhbətidir. Məsələ ondadır ki, erməni amilindən istifadə 1830-cu ildən başlayıb. Yəni, ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsindən. Bunu çar Rusiyası edib. İstəyib ki, müsəlmanlar yaşayan coğrafiyada xristian bufer zonası yaratsın. Tədricən ermənilərin Osmanlı imperiyasına qarşı alət kimi istifadəsi planları da işə düşüb. Bu dəfə Qərb erməni amilindən istifadəyə girişib və dünyada hayların təşkilatlanması prosesi başlanıb. Onların “Daşnaksütyun” və “Hnçak” kimi millətçi terror təşkilatlarının formalaşdırılmasına dəstək göstərilib. Məsələ barədə Rusiyanın Van və Ərzurumdakı baş konsulu olmuş Mayevski də özünün XIX əsrin sonlarına aid olan xatirələrində söz açıb. Mayevski onu da vurğulayıb ki, “Şərq məsələsi”nin davamı kimi, “Yunan məsələsi”nə üstünlük verilməyə başlanandan sonra “Erməni məsələsi” təxirə salınmış, ancaq proses tam sıradan çıxmamışdı.
Bir müddət sahibsiz qalan ermənilərə sahiblik baxımından Qərb və Rusiya arasında rəqabət yaranıb. Hansı tərəf onlara nəyi çox vəd edəcək, məsələ böyük ölçüdə bu olub. Ona qədər isə ermənilərə Azərbaycanın İrəvan şəhəri paytaxt olmaqla, öz dövlətlərini yaratmaq imkanı tanınıb. Bu, Qərb üçün sərfəli idi. Elə Rusiya da erməni qövmünə mükafat qismində dövlətin yaranmasına etiraz etmədi. Bolşeviklərin hakimiyyətə gəlişi ilə həmin qövm üçün yeni səhifə açıldı. SSRİ-nin qurulmasından sonra sovet Azərbaycanının torpaqları hesabına Ermənistan SSR üçün, belə demək mümkünsə, ərazi hədiyyələri dövrü başlandı. Əslində, Sovetlər Birliyinin rəhbərliyi bununla vaxtilə çar Rusiyanın müsəlmanlar arasına “xristian pazı” siyasətini daha dolğun şəkildə reallaşdırdı.
Amma bu da son olmadı. Çünki ermənilərin “qlobal xidmətləri” yüksək qiymətləndirilirdi. SSRİ rəhbərliyi həmin “xidmətlərin” qarşılığını vermək istəyirdi. Azərbaycan torpaqlarında ermənilərə pay məntiqi elə bu səbəbdən gündəmə gəlmişdi. Proses 1969-cu ilin mayınadək davam etmişdi. Yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin respublikamıza rəhbərliyə gəlişindən sonra torpaq hədiyyələrinə ara verilmişdi. Bunadək isə yəni 1923-cü ildə Azərbaycan SSR tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti yaradılmışdı. Deməli, daha böyük hədiyyə naminə baza formalaşdırılmışdı. Yeri gəlmişkən, Heydər Əliyevin rəhbərliyi illərində də erməni millətçiləri Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi istiqamətində cəhdlər göstərmişdilər. Əlbəttə, bu cəhdlərin hamısı iflasa uğramışdı.
Nəhayət, Ulu öndərin SSRİ-dəki hakimiyyət olimpindən uzaqlaşdırılmasından sonra erməni millətçilərinin Qarabağ avantürasına start verilmişdi. Sovet rəhbərliyi bu avantüraya səssiz qalmışdısa, imperiyanın süqutundan sonra məsələ ilə bağlı Rusiya və Qərb arasında, belə demək mümkünsə, ortaq razılıq əldə edilmişdi. Təxminən belə – Qarabağ Ermənistanın olmalıdır. ATƏT-in artıq canını tapşırmış Minsk qrupu mövcud istiqamətdə durmadan çalışmışdı. Prezident İlham Əliyev məhz buna görə də Şuşa sakinləri ilə görüşündə deyir: “Necə ki, sovet dövründə ermənipərəst Qorbaçov və ondan sonra Yeltsin bu torpaqları ermənilərə vəd vermişdilər və Fransa da, Amerika da, həmçinin. Bu gün də baxın, bizə qarşı, kimlər, necə deyərlər, əsas rol oynayırlar– Fransa və Amerika. Bunu açıq demək lazımdır, daha çox Fransa”.
Lakin zaman dəyişib. Azərbaycan dövləti bütün oyunları pozub, ədaləti bərpa edib, haqsızlıqlar qarşısına sədd çəkib. Bunu öz gücü və iradəsi hesabına gerçəkləşdirib. Ona görə də dövlətimizin başçısı son dərəcə qətiyyətli şəkildə bildirir ki, Azərbaycanın iradəsindən kənar bu bölgədə heç bir məsələ həll olunası deyil və buna görə də: “Hansısa səfirin Şuşaya gəlməsi bizə minnət kimi təqdim edilməməlidir. Gəlir gəlsin, gəlmir, heç lazım da deyil. Guya, onların gəlib-gəlməməsi ilə nəsə dəyişir, heç nə dəyişmir. Burada, bu torpaqda söz sahibi bizik. Bizim siyasətimiz beynəlxalq hüquqa və ədalətə əsaslanır”.
Bəli, neçə müddətdən sonra ABŞ səfirinin ilk dəfə Şuşaya ayaq basması qəribə idi. Bu, istər-istəməz sual doğururdu. Birləşmiş Ştatlar nə üçün dörd il gözləmişdi. Axı biz bilirik ki, dünyanın müxtəlif ölkələrinin ali səviyyəli diplomatlarının həm Şuşaya, həm də işğaldan azad edilmiş digər bölgələrimizə səfərləri reallaşıb. Nəinki reallaşıb, bir növ, ənənə halını alıb. Görəsən, ABŞ səfiri nəyi gözləyirdi? Hər halda, Amerikanın Azərbaycandakı ali təmsilçisi elə-belədən Şuşaya yollanmazdı. Burada bir mesaj var.
Prezident İlham Əliyev məhz belə subliminal mesajlar dilində danışmamağı, səmimi davranmağı əsas götürür. Dövlətimizin başçısının fikirləri həm də bəzi qüvvələrin səmimiyyətdən uzaqlığı barədə düşünməyə əsas verir: “Əgər bu gün yenə də görsək ki, Ermənistanda revanşistlər baş qaldırır, Fransa Ermənistana öldürücü silahlar verir, o silahların kritik həddə çatmasını görsək, onda bizdən heç kim inciməsin. Hər halda, hər kəs bilir ki, biz nəyə qadirik, ordumuz nəyə qadirdir və iradəmiz nə qədər möhkəmdir. Heç kim bizim qabağımızda dura bilməz”.
ABŞ səfirinin Şuşaya səfəri və ölkənin Azərbaycan – Ermənistan münasibətlərinin nizamlamasına aid yada ötən il baş verən bir sıra olaylar düşür. Bu baxımdan Dövlət Departamenti rəhbərinin köməkçisi Ceyms Obraynın Naxçıvana quru yolunun İrandan keçməsinə hiddət dolu münasibətini xatırlamalıyıq. Onun dediklərindən belə çıxmışdı ki, sözügedən yol Ermənistandan rəsmi İrəvanın istədiyi kimi keçməsə və alternativ olaraq Bakının seçdiyi İran variantı dəyərləndirilsə, o zaman Vaşinqton Azərbaycana münasibətini dəyişəcək.
Qeyd edək ki, dövlətimiz bu gün də Naxçıvana yolun Ermənistan vasitəsilə olmasının tərəfdarıdır. Ancaq bu yol “Azərbaycandan Azərbaycana yol” məntiqinə əsaslanmalıdır. Yəni, hansısa sərhəd və gömrük nəzarəti olmadan. Ermənistan isə belə yanaşmanı özünün suverenliyinə qəsd kimi qiymətləndirir. Beləliklə, 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanata əsasən üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirməkdən boyun qaçırır. Əslində, Obraynın və ümumən ABŞ-ın şəxsində kollektiv Qərbin də istədiyi budur – erməni varlığı üçün imtiyaz tanımaq, ona avantürizm şansı vermək. Azərbaycanın ən məlumatlı şəxsi – Prezident İlham Əliyev bu kimi niyyətlərdən xəbərdar olduğundan, sərt mesajlar səsləndirir. Daha doğrusu, mesaja mesajla cavab verir. Şuşa onsuz da bizim idi. Səfirin ora ayaq basaraq ölkəsinin bu qədim şəhərimizin bizə məxsusluğunu təsdiqləyirmiş kimi davranması mənasızdır. Cənab İlham Əliyevin təbirincə desək, bizə minnət qoymaq lazım deyil.
Bizə heç kəs heç nəyi diktə edə bilməz. İndi nə 1918-ci ildir, nə Sovetlər Birliyi dönəmidir, nə də 1991–1994-cü illər. Qarabağ danışıqları vasitəsilə bu bölgəni və digər işğal edilmiş torpaqlarımızı Ermənistana vermək üçün min cür hoqqaların çıxarıldığı zaman da geridə qalıb. Gələcəyə baxılmalıdır. Elə bir gələcəyə ki, orada Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə meyli nəzərə çarpmasın. Elə bir gələcəyə ki, orada Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı söz sahibi mövqeyi vurğulansın. Ona görə vurğulansın ki, bu vurğulanmada ilahi ədalət payı var. Bu gün Azərbaycanın çalışdığı məhz o ədalətin tam bərpasıdır. Mövcud istiqamətdə təkcə çalışmırıq, eyni zamanda, tələb edirik. Ermənistandan sərhədin ədalətli şəkildə müəyyənləşməsinə əks çıxmamağı gözləyirik. Bəs bunun qarşılığında nə görürük?
Görürük ki, Ermənistanda müəyyən qüvvələr vurnuxurlar. Baqratlar başda olmaqla revanşist-şovinistlər ortaya düşüb saxta vətənpərvərlik “zəngulələri vururlar”. Azərbaycanla delimitasiya və demarkasiya prosesini pozmağa səy göstərirlər. Yekunda onlar sülhə qarşıdırlar. Azərbaycan Prezidenti Şuşa sakinləri ilə görüşündə belələrinin cavabını verdi. Həm də belələrini ortaya salanların. Mövcud xüsusda dövlətimizin başçısının vurğuladığı bir məqam var. Əslində, ölkəmizin lideri həmin məqamı əvvəllər də dilə gətirib. O zaman Ermənistan sülhə indiki qədər yaxın görünmürdü. Məhz həmin vaxt Prezident İlham Əliyev bildirmişdi ki, sərhədləri müəyyənləşdirmək istəmirlərsə, onun haradan keçəcəyinə dövlətimiz özü qərar verəcək. Dövlətimizin başçısı eyni fikri bir qədər də qətiyyətli şəkildə yenidən gündəmə gətirir: “İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra biz Ermənistana demişik ki, gəlin, sərhədi ədalətli müəyyən eləyək. Yox, istəmirsinizsə, onda biz deyəcəyik, harada istəyirik orada da sərhəd olacaq”.
***
Ümumən, Azərbaycan liderinin fikirləri Cənubi Qafqazda sülh prosesini pozmaq, erməni avantürizmini diri saxlamaq istəyənlərə demarş xətti, onların siyasi menyusunu alt-üst etməkdir. Cənab İlham Əliyev dövlətimizin mövcud istiqamətdə hər cür imkanlara sahibliyini vurğulayır. Bu vurğulama, eyni zamanda, həm Ermənistana, həm də onun havadarlarına ədalət prinsiplərinə münasibətdə əks mövqe tutmamaqla bağlı sərt xəbərdarlıqdır: “Neyləyəcək, kimə zəng edəcək, lap 100 dəfə zəng etsin, nəticəsi nə olacaq? Həm Azərbaycan xalqına, həm də bu bölgəyə maraq göstərənlərə bir daha demək istəyirəm ki, bizimlə hesablaşmadan burada bir addım da atılmamalıdır bundan sonra. Əminəm ki, mənim sözümü eşidirlər, bilirlər mən nəyi deyirəmsə, onu da edirəm”.
Biz də əmin olmaq istərdik ki, Ermənistan və havadarları Prezident İlham Əliyevin Şuşa mesajlarından nəticə çıxaracaqlar. Nəzərə alaq ki, dövlətimizin başçısının mesajları dünya üçün kifayət qədər əhəmiyyətli sayılan, həssaslığı ilə seçilən Cənubi Qafqaz regionunun gələcək inkişafı baxımından son dərəcə önəmlidir. Bu önəmlilik bütün beynəlxalq güclər tərəfindən tam şəkildə dərk edilməlidir və buna hansısa alternativ yoxdur. Tarixən erməni avantürizmi üzərində Cənubi Qafqazda oynanılan oyunlara da artıq yer yoxdur və bundan sonra heç ola bilməz.
Ə.CAHANGİROĞLU
XQ
