Rusiya–Ukrayna münaqişəsi Avropada qlobal dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Uzun müddət bitərəf qalan qitə ölkələri indi NATO-ya yaxınlaşırlar. Bu günlərdə Avstriya Xarici İşlər Nazirliyi bildirib ki, rəsmi Vyana İsveçrə, Malta və İrlandiya ilə birlikdə daha sıx hərbi əməkdaşlıq qurmaq istəyi ilə alyansa müraciət edib.
Avstriyanın “Die Presse” qəzeti heç bir hərbi bloka daxil olmayan dörd ölkənin NATO-nun mənzil-qərargahına göndərdiyi məktub barədə məlumat yayıb. Burada xüsusilə qeyd edilir ki, onlar alyans ölkələri ilə daha sıx müdafiə məlumat mübadiləsi yaratmaq, həmçinin kəşfiyyat vasitəsilə əldə edilən məlumatlara “imtiyazlı çıxış” əldə etmək istəyirlər. Bundan əlavə, məktubda birgə təlimlərin sayını artırmaq və ümumilikdə dördlük və NATO-nun ordularının hərəkətlərini, o cümlədən, “böhran vəziyyətlərində” yaxından əlaqələndirmək təklif olunur.
Dörd ölkə, həmçinin kibertəhlükələrə, “dağıdıcı texnologiyalara” qarşı mübarizədə və kritik infrastrukturun qorunması sahəsində daha sıx əməkdaşlıqda maraqlıdır. Başqa sözlə, neytral ölkələr öz təhlükəsizliklərini təkbaşına təmin etmək imkanlarına inamlarını itiriblər və indi NATO-nun dəstəyinə arxalanırlar.
Qəzetin sorğusuna cavab olaraq Avstriya Xarici İşlər Nazirliyi həqiqətən belə bir məktubun olduğunu təsdiqləyib. 2023-cü ilin dekabrında NATO-ya göndərilən məktub hazırda alyans tərəfindən nəzərdən keçirilir. Politoloqların sözlərinə görə, dördlüyün təklifləri qəbul olunarsa, bu, təbii ki, Avropada qüvvələr nisbətini dəyişəcək. Bununla yanaşı, siyasi şərhçilər bildirirlər ki, dörd ölkənin bu müraciəti sürpriz olmadı. Məsələ ondadır ki, İsveçrə, Malta, Avstriya və İrlandiya (ingilisdilli mediada bu dördlüyü bəzən WEP4, Qərbi Avropa Tərəfdaşları adlandırırlar) neytrallıq siyasətindən tədricən uzaqlaşırdılar. Bu, hətta isveçrəlilərə də aiddir. Onlar İkinci Dünya müharibəsi illərində baş verən ayrı-ayrı qarşıdurmalardan başqa, İsveçrədə vətəndaş müharibəsindən(1847) bəri döyüşlərdə iştirak etməyiblər. Üstəlik, ölkə İsveçrə vətəndaşlarının istənilən yerdə döyüşməsinə səbəb ola biləcək hər hansı müqavilə bağlamaqdan da çəkinib. Bu vəziyyət yalnız 1999-cu ildə İsveçrə NATO-nun Kosovodakı missiyası olan KFOR-da iştirak edən zaman dəyişdi.
Buna baxmayaraq, Qərb KİV-i yazır ki, məktubda təklif olunan alyansla qarşılıqlı fəaliyyət səviyyəsi ölkə siyasətində keyfiyyət dəyişikliyidir. Çünki bu, müdafiə sahəsində qarşılıqlı öhdəlikləri nəzərdə tutur. Bu isə mahiyyət etibarilə neytrallıq statusundan imtina etmək deməkdir. Dördlüyün təkliflərinin qəbul edilib-edilməyəcəyi isə qeyri-müəyyən olaraq qalır. Onların qəbul ediləcəyi təqdirdə, bunun dörd ölkənin Avroatlantik inteqrasiyasının başlanğıcı olacağı da şübhəlidir. Unutmaq olmaz ki, NATO hazırda vəzifələrin və prioritetlərin dəyişməsi dövrünü yaşayır. Hərbi blokun funksiyaları dəyişir, sıraları genişlənir. İki bitərəf ölkə – Finlandiya və İsveç NATO-ya daxil oldu. İndi bu iki ölkəni yeni şərtlərə uyğunlaşdırmaq bir qədər vaxt aparacaq. Üstəlik, bu dörd ölkə Rusiya ilə qarşıdurmada ön sıralarda yer almayıb. Doğrudur, Avstriya, İsveçrə, Malta və İrlandiya Ukraynaya bu və ya digər dərəcədə yardım edir, ancaq NATO onların hərbi potensialı olmadan da keçinə bilər. Bundan əlavə, xarici siyasətdə neytrallıq avstriyalıların, isveçrəlilərin, maltalıların və irlandların vərdiş etdiyi bir vəziyyətdir. Onları bu statusdan imtina etməyə inandırmaq daha çətin olacaq. Amma geosiyasi proseslərin sürətlə dəyişdiyini nəzərə alsaq, dördlük ölkələrinin vətəndaşlarının da neytrallıqla bağlı mövqelərini dəyişə biləcəkləri istisna olunmur.
S.ELAY
XQ
