Nikol, yenə səhv edirsən - RAKURS

Paşinyan Kremldən istədiyini ala bilmədi, üstəlik tənqidlərə tuş gəldi

Kremldə Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) Ali Şurasının iclası keçirilib, iclasda ümumi diqqət Rusiya prezidenti Vladimir Putin və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana yönəlib. Vərdişindən kənarda qala bilməyən Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko, eləcə də Moskvaya gələn Kuba prezidenti Migel Mario Diaz-Kanel Bermudes də diqqət mərkəzində olub. Kremldə danışıqların başlanğıcı ssenari ilə müqayisədə iki saatdan çox dəyişdi və təbii ki, necə deyərlər, sola yox, sağa. Dövlət başçıları bir gün əvvəl Böyük Kreml Sarayının əzəmətli pilləkənləri ilə - şəxsən Vladimir Putinlə qalxdılar. Nikol Paşinyan paltosunu çiyninə ataraq pilləkənləri birinci qalxıb. Düzdür, deyəsən, o, dinc həyatda bədən tərbiyəsinə laqeyd yanaşır: uzun pilləkənin zirvəsinə yaxınlaşanda Nikol Paşinyan daha heç yerə tələsmək istəmirdi.

Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko isə liftdən faktiki istifadə edib ki, bu da başa düşüləndir. Qazaxıstan prezidenti Qasım-Jomart Tokayev də bunu diqqətdən kənarda qoymayıb.

Görüş cənab Putinin and içməsindən bir gün əvvəl və inauqurasiya nitqi ilə çıxış etdiyi Müqəddəs Endryu zalında baş tutub. Geniş tərkibdə keçirilən görüşə gələn müşahidəçilər, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev və Kuba Prezidenti Migel Dias-Kanel də qatılıblar, onların Moskvaya bu səfəri əsl şok effekti yaradıb. Kubalı qonaq ömründə heç vaxt may ayında qar yağdığını görməyib. Ancaq burada o, sadəcə Kremlə gedərkən maşının pəncərəsini açmaq məcburiyyətində qalıb - və dərhal havanın indi +33°C olduğu Havanada burada gördüklərindən danışacağını düşünüb.

Kubalı jurnalistlər də Moskvadakı qar yağışını üzün müddət izləyiblər, dərhal beşinci mərtəbədəki bufetdə isti çay içiblər. Dar tərkibdə keçirilən görüş qısa olub. Tezliklə xəbər gəlib ki, Ermənistan 2024-cü ildə KTMT-yə töhfə verməkdən imtina edib. Ancaq hələ də Aİİ-də deyil. Yəni bu sammitdə də Nikol Paşinyanı izləmək bir az maraqlı olub. Genişləndirilmiş iclasda hər bir lider çıxış etməli idi. Nikol Paşinyanın sədr olmasına baxmayaraq, Vladimir Putin söz alıb. Onun çıxışından məlum olub ki, on il ərzində Aİİ o qədər iş görüb ki, onsuz da başqa heç kim etməzdi, həm də daha az.

Nikol Paşinyan çıxış edərək nümayiş etdirmək istəyib ki, Ermənistan Aİİ-nin üzvü olmaqda davam etmək niyyətindədir və hətta bu təşkilatın maliyyələşdirilməsində iştirak edə bilər. O, yalnız ümumi enerji bazarına doğru yavaş hərəkətdən (görünür, Ermənistanın Aİİ-yə qoşulmasının əsas səbəbidir) və Nikol Paşinyana hərdən sonsuz görünən razılaşmalardan (və bu, təbii ki, Rusiya siyasətinin uzaqgörənliyindən) narazıdır.
Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko çıxışının əhəmiyyətli hissəsini aparıcı Qərb ölkələrinin “ölkələrimizin inkişafını cilovlamağa” çalışdığı, lakin bu cəhdlərin uğursuzluğa düçar olduğu hekayəsinə həsr edib. O, deyəsən unudub ki, indi Vladimir Putinlə ikitərəfli görüşdə deyil, Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstan başçılarının onunla bir masa arxasında oturduğu görüşdə iştirak edir. Amma Aleksandr Lukaşenko həmkarlarını arxayın edib. O bildirib ki, İranla, eləcə də müvəqqəti ticarət sazişinin imzalanmaq üzrə olduğu Monqolustanla əməkdaşlıq davamlı şəkildə inkişaf edir.

Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev həmkarlarına qüsursuz logistika və rəqəmsal sənədlərin qarşılıqlı tanınmasının zəruriliyindən danışıb. Qırğızıstan Prezidenti Sadır Japarov bu dəfə Ermənistanın baş nazirini “Nikolay” adlandırıb, lakin sonra “Nikol” olaraq düzəldib, Ermənistanın baş naziri isə sanki qisas almaq üçün Qırğızıstan prezidentinin atasının adını həddən artıq oxunmaz şəkildə tələffüz edib.

İclasda çıxış edən Kuba prezidenti isə qəribə görünürdü. Onun buradakı varlığını “vafli tortu üzərindəki albalı” hesab ediblər.

Hamı, o cümlədən Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyev danışanda liderlər yekun sənədləri imzalamağa başlayıblar. İnteqrasiya naziri Sergey Qlazyev Avrasiya İqtisadi Komissiyasının biznes və makroiqtisadiyyat sahəsinə daxil olub. O əvvəlcə Vladimir Putinə yaxınlaşıb və möhkəm əl sıxıb, görünür, sammitdəki səmərəli fəaliyyətinə görə ona təşəkkür edib. Və bir müddət Rusiya prezidentini nəyəsə inandırıb. Daha sonra Sergey Qlazyev Kuba prezidentinə, daha sonra Özbəkistan prezidentinə yaxınlaşıb və onunla eyni şeyi edib. O, iclasın qalan iştirakçılarına yaxınlaşmayıb, çünki onların hər biri ilə xeyli əvvəl söhbət edib.

Putin hamını şam yeməyinə dəvət edib və əlavə edib ki, indi onlara ertəsi gün Qızıl Meydandakı paradda iştirak etmək üçün gəlmiş Tacikistan və Türkmənistan prezidentləri də qoşulacaqlar. Bu, artıq bir növ çox qeyri-rəsmi MDB sammiti idi. Əgər Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də burada iştirak etsəydi.
Artıq gecə saatlarında Nikol Paşinyanla ayrı-ayrı söhbətlər planlaşdırılıb. Həmişə olduğu kimi, axşam yeməyindən sonra bütün əyləncələr desertə qalıb.

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin iclasa “İqtisadi göstəricilər öz sözünü deyir”. “On il ərzində Avrasiya İttifaqı ölkələrinin ümumi ÜDM-i mövcud hesablamalara görə 1,6 trilyon dollardan 2,5 trilyon dollara yüksəlib”. Eyni zamanda, o, bu il də müsbət makroiqtisadi dinamikanın davam etdiyini vurğulayıb. Bununla belə, günün əsas intriqası Paşinyanla Rusiya prezidenti Putinlə görüşü olub. Ermənistan lideri həmin gün böyük mətbuat konfransı verdiyi üçün Rusiya prezidentinin andiçmə mərasiminə qatılmayıb. Buna Rusiyada bəhanə kimi baraxırlar. Xüsusilə də jurnalistlərlə danışan Paşinyan Rusiyaya qarşı bir sıra şikayətlərini dilə gətirib.

Məsələn, Paşinyan Rusiya televiziya kanallarının respublika ərazisində yayımına yenidən baxacağı hədəsi çaşqınlıq yaradıb. “İmzalanmış sazişlərə əsasən, biz Rusiya kanallarından Ermənistana və onun maraqlarına hörmət etməyi xahiş edirik. Ölkələrimiz arasındakı dostluq münasibətlərinə əsaslanaraq, biz dəfələrlə xahiş etməyə, sonra bir neçə dəfə tələb etməyə məcbur olmuşuq. Əgər yeddinci dəfədən sonra bizim tələbimizə məhəl qoyulmasa, o zaman bütün bu kanallar bağlanmalı və onların Ermənistanda yayımı dayandırılmalıdır”, - deyə hökumət başçısı vurğulayıb.

Bundan əlavə, Paşinyan Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya başçılarının Qarabağ uğrunda ikinci müharibəyə son qoyan 9 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatını etibarsız adlandırıb. O, bunu sənədin Bakı ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat kommunikasiyalarına (Zəngəzur dəhlizi adlanan) nəzarətin Rusiya sərhədçiləri tərəfindən həyata keçirilməli olduğunu qeyd edən doqquzuncu bəndinin müzakirəsi kontekstində xatırladıb.

Moskva bildirib ki, Vladimir Putinlə Paşinyan arasında danışıqların əsas mövzusu Cənubi Qafqazda sülh, sabitlik və təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlıdır. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun dediyi kimi, bu danışıqlar hər iki tərəfə lazım idi.

Xatırladaq ki, aprelin 22-də Vladimir Putin Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşüb. Bundan əvvəl Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılmasına başlanılmışdı. Sonra Əliyev bildirib ki, Bakı və Moskvanın regional təhlükəsizlik məsələlərini necə həll etməsi xoşuma gəlir. “Ölkələrimizin qarşılıqlı fəaliyyətindən çox şey asılıdır”, - deyə Azərbaycan lideri vurğulayıb.

Erməni politoloq Arşaluys Mqdesyan hesab edir ki, indi Moskva ilə İrəvan arasında siyasi münasibətlər SSRİ-nin dağılmasından bəri ən aşağı həddə çatıb. “Ermənistan hakimiyyəti hesab edir ki, onların rusiyalı həmkarları hərbi-siyasi sahədə müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirmirlər və bütün anti-Rusiya günahlarında ittihamlarla cavab verirlər. Mahiyyət etibarı ilə Moskvanın mövqeyi İrəvana Qərbin inkişaf kursunu əsaslandırmaq imkanı verir və İrəvanın davranışından Moskva Cənubi Qafqazdakı hərəkətlərinə haqq qazandırmaq üçün istifadə edir. Geosiyasi vəziyyət dəyişməyincə tərəflərin bu yoldan dönə bilməyəcəyi ehtimalı azdır”, - ekspert hesab edir.

Rusiya Beynəlxalq Tədqiqatlar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Nikolay Silayev isə əksinə hesab edir ki, Ermənistan hakimiyyəti Aİİ-dən hansı iqtisadi faydaları itirə biləcəyini başa düşməklə yanaşı, Rusiya ilə münasibətlərini pisləşdirməyə şüurlu şəkildə çalışır. Öz növbəsində Moskva İrəvanla müttəfiqliyini qoruyub saxlamağa çalışır. “Ermənistan hakimiyyətinin siyasəti izahata meydan oxuyur. Aydındır ki, İrəvan Moskvanın Azərbaycanın Qarabağdakı hərəkətlərinə və onun Ermənistanın bilavasitə ərazisinə güclü təsirinə reaksiyasından məyusdur. Lakin təhlükəsizlik sahəsində əlavə tərəfdaşlar axtarmaq bir şeydir, eyni zamanda Moskva ilə münasibətləri korlamaq başqa şeydir”, - Silayev bildirib.

Strateji Tədqiqatlar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (STTAM) rəhbəri Hayk Xalatyan da hesab edir ki, Ermənistan hakimiyyəti Rusiya ilə müttəfiqlik münasibətlərinə yenidən baxılması kursu götürüb. Paşinyan hökumətinin nöqteyi-nəzərindən Rusiya ilə müttəfiqlik özünü doğrultmadı. Onlar bir tərəfdən Türkiyə və Azərbaycanla nəyin bahasına olursa-olsun sülh kursunu, digər tərəfdən Qərblə yaxınlaşma kursunu müəyyənləşdirdilər. Eyni zamanda, Paşinyan ehtiyat edir ki, Rusiya ilə münasibətlərin kəskin pozulması, xüsusən də Aİİ-dən çıxması daxili siyasi problemlərlə dolu olan ölkə üçün ciddi sosial-iqtisadi problemlərə gətirib çıxara bilər. Buna görə də o, boşluğu daha idarəolunan etmək və hakimiyyəti üçün mümkün riskləri minimuma endirmək niyyətindədir.

V.VƏLİYEV