- Gecə Modu
- Ana səhifə
- İstifadəçilər
- Səhifələr
- Reytinq
- Hava
- Valyuta
XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Çar Rusiyasının çöküÅü prosesi baÅlanılmıÅdı. Ä°mperiya bir-bir nÉzarÉti altında olan ÉrazilÉri itirirdi. BaÅ verÉnlÉrin fonunda CÉnubi Qafqaz da kÉnarda qala bilmÉzdi. Etirazların fonunda milli mÉfkurÉ ideologiyası sürÉtlÉ yayılmaÄa baÅlayırdı. Ä°stÉr AzÉrbaycanda, istÉr Gürcüstanda proseslÉr tamam baÅqa istiqamÉtdÉ davam etsÉ dÉ, ErmÉnistanda qatı millÉtçilik, “böyük ErmÉnistan” xülyaları fonunda inkiÅaf edirdi.
Gürcüstanda demokatik hÉrÉkat uÄrunda gürcü siyasÉtçilÉri ilÉ yanaÅı, orada yaÅayan minlÉrÉ soydaÅımız fÉallıÄı ilÉ seçilirdi vÉ demokratiklÉÅmÉyÉ öz töhfÉlÉrini verirdilÉr.
1918-1920-ci illÉrdÉ Gürcüstan Demokratik Respublikasının parlament seçkilÉrindÉ fÉal iÅtirak etmÉklÉ yanaÅı, hÉmçinin dövrün qabaqçıl ziyalıları seçkilÉrdÉ namizÉd kimi iÅtirak edirlÉr. BelÉ ÅÉxslÉrdÉn biri dÉ Æli Hüseyn oÄlu Hüseynov olub. Æli Hüseynov dövrünün aÄıllı, uzaqgörÉn vÉ cÉsur siyasÉtçilÉrindÉn olub. HÉmçinin, az araÅdırılan ÅÉxslÉrdÉn olub. Düzdür, tarix elmlÉri doktoru FÉxri Hacıyev araÅdırmalarında onun adını çÉkib. BelÉ ÅÉxsiyyÉti oxucularımıza daha geniÅ ÅÉkildÉ tanıtmaq vacib mÉsÉlÉdir. “Maarif” hüquqi, elmi-metodiki maariflÉndirmÉ mÉrkÉzi” Ä°ttifaqının sÉdri, “Maarif” qÉzet-jurnalının baÅ redaktoru ÆlÉddin QarabaÄlı ilÉ Æli Hüseynov haqqında geniÅ söhbÉt etmiÅik.
- Æli Hüseynov kim olub? Onun hÉyatı haqqında oxucularımıza mÉlumat verÉrsiniz...
- Æli Hüseyn oÄlu Hüseynov 1876-cı ildÉ Qardabani (Qarayazı) rayonun AÄtÉhlÉ kÉndindÉ anadan olub. UÅaqlıq dövrünü atasının yanında - tÉsÉrrüfatçılıqda, heyvandarlıqda keçirib. GÉnc yaÅlarında öz tay-tuÅlarından fÉrqlÉnÉn Æli artıq hÉddi-buluÄa çatdıqda dövrünÉ görÉ dini anlayıÅı tÉhsili ilÉ yanaÅı bir qÉdÉr dünyÉvi elmlÉrlÉ dÉ maraqlanıb vÉ müÉyyÉn dÉrÉcÉdÉ tÉhsilÉ malik olmuÅdur.
25 yaÅında ailÉ hÉyatı qurub. Ä°ki dÉfÉ ailÉli olub. Biri Qardabani rayonun TÉzÉkÉnd sakini Sultan Tanrıverdi qızı idi. Ondan AdıgözÉl, Salman, ÅÉmsÉd, Muxtar vÉ Havaxanım adında övladları olub. DigÉr ailÉ hÉyatı qurduÄu qadın Gülsüm ÆhmÉdalı qız idi: ZeynÉb, Sura vÉ Turan adında övladları dünyaya gÉlib. O, artıq hÉddi-buluÄa çatdıqda onun evlÉndiyi iki qadından 8 uÅaÄı: 4 oÄlu vÉ 4 qız sahibi olub.
- Bildiyimiz qÉdÉr gürcü dilini mükÉmmÉl bilirmiÅ?
- BÉli. Uzun müddÉt Kaxetiya bölgÉsindÉ atası ilÉ birlikdÉ gürcülÉrlÉ yanaÅı hÉmsöhbÉtdÉ - ünsiyyÉtdÉ olduÄundan gürcü dilini mükÉmmÉl (danıÅıq) öyrÉnÉ bilmiÅdir.
- Bir qÉdÉr dÉ onun parlament fÉaliyyÉtindÉn danıÅaq...
- Qardabani rayonun AÄtÉhlÉ kÉndindÉn Respublikada "Eroba" Yerli özünüidarÉetmÉ orqanları seçki tÉÅkili mÉsÉlÉsi Gürcüstan Demokratik Respublikasının ilk parlament funksiyasını daÅıyan Gürcüstan Milli Åurasında namizÉdliyi Gürcüstan Sosial Demokrat FÉhlÉ Partiyasının "HümmÉt" Sosial Demokrat MüsÉlman TÉÅkilatı ilÉ razılaÅdırılmıÅdı. Artıq bu vaxt onun 42 yaÅı olardı. O, 1918-ci ilin noyabr ayında keçirilÉn Tiflis mahalı bÉlÉdiyyÉ seçkilÉrindÉ bÉlÉdiyyÉ mÉclisinin deputatı olur. Onun Ésas üstünlüklÉrindÉn biri o idi ki, qismÉn dÉ olsa dünyÉvi elmi savada malik olmaqla yanaÅı, eyni zamanda dövlÉt dili – gürcü dilini mükÉmmÉl bilirdi.
- NecÉ faiz sÉslÉ qÉlÉbÉ qazanıb?
- ÜmumilikdÉ Tiflis qÉzası üzrÉ seçkilÉrdÉ 18 216 sÉs verilir, yÉni seçki aktivliyi 43,6% olur. Ümumi sÉslÉrin 75,79%-ni Gürcüstan Sosial-Demokrat FÉhlÉ Partiyası vÉ Gürcüstan Sosialist-Federalist Ä°nqilabçı Partiasından ibarÉt sosialist bloku, 24,19%-ni isÉ Gürcüstan Milli-Demokrat Partiyası ilÉ partiyasız namizÉdlÉrin bloku toplayırlar. BelÉliklÉ, qÉza "Erobası"na seçilÉn 45 qlasından 33-ü - Sosialist blokunu, digÉrlÉrini GMDP vÉ partiyasız namizÉdlÉri tÉmsil edir. Türk namizÉdlÉrindÉn Æli Hüseyn oÄlu (Qarayazı dairÉsindÉn) Tiflis qÉzasının "eroba" qlasnıları, yÉni yerli özünidarÉetmÉ orqanlarının deputatları seçilir. 1920-ci il Tbilisi mahalı bÉlÉdiyyÉ mÉclisi üzvlÉrinin ÅÉkili ÅÉkildÉ 3-cü sıradakılar arasında Qardabaninin AÄtÉhlÉ kÉndindÉn seçilmiÅ Æli Hüseyn oÄlu da var. Æli Hüseyn oÄlu Sosial Demokratlar vÉ HümmÉt partiyasının siyahısından seçilib vÉ ÅÉkil çÉkilÉn zaman tÉxminÉn 42 yaÅı olub.
- Onun qÉhrÉmanlıqları haqqında danıÅılır. Bildiyimiz, onun qocaqlıÄı ona böyük maneÉ yaradır. Bu barÉdÉ nÉ deyÉ bilÉrsiniz?
- Deputatlıq fÉaliyyÉti ilÉ yanaÅı 1918–1928-ci illÉr arası Qardabani rayonun AÄtÉhlÉ kÉndindÉ kÉnd koxası (indiki, sakrebulo sÉdri) vÉzifÉsindÉ çalıÅmıÅdı. Gürcüstanda sovetlÉÅmÉ prosesi dövründÉ yerli Éks inqilabçı quldur dÉstÉlÉri tez – tez Bakı-Tiflis-Batumi dÉmir yolunun AÄtÉhlÉ ÉrazisindÉ (Qaçiani dayanacaÄında) yük daÅıyan vaqonlara hücum edÉrÉk qÉraÉt ilÉ mÉÅÄul olurdular vÉ bu proses get-gedÉ güclÉnirdi. Bu vÉziyyÉtin qarÅısını almaÄı Tiflis bÉlÉdiyyÉsi - Qardabani rayonu rÉhbÉrliyi Æli Hüseyn oÄluna xüsusi tapÅırıq verir. TÉbii ki, Æli Hüseyn oÄluna bir deputat vÉ hÉmçinin kÉnd koxası kimi ona tapÅırılan iÅin mÉhsuliyyÉtini Éla dÉrk edirdi. Ona görÉ dÉ bu mÉsÉlÉnin konkret hÉllini özü hÉlli edÉcÉyini qÉti qÉrar verir.
Rayon rÉhbÉrliyi ona bildirir ki, Érzaq vaqonu yaxın vaxtlarda Qardabani dÉmir yol mÉntÉqÉsindÉn Tiflis-Batumi istiqamÉtindÉ yönÉlÉcÉk. Æli AÄtÉhlÉ ÉrazisindÉ (Qaçiani dÉmir yol mÉntÉqÉsi) müÉyyÉn mÉkanda gözlÉmÉ mövqeyi yaradır vÉ vaqonun stansiyadan “xatasız" keçmÉsini müÅahidÉ edir. Lakin quldur dÉstÉsi vaqonun hÉr anını dÉqiqlikdÉ bildiyindÉn stansiyada süni maneÉ yaradaraq vaqonu saxlatdırırlar - vaqonlardan un kisÉlÉrini talan edirlÉr. Bu prosesdÉ kimlÉr iÅtirak etdiyini quldur dÉstÉsinin üzvlÉrinin ÅÉxsiyyÉtlÉrini müÉyyÉnlÉÅdirÉn Æli rayon rÉhbÉrliyinÉ mÉlumat verÉnÉ kimi, quldur dÉstÉsinÉ mÉlum olur ki, onları ÉlÉ keçirÉcÉklÉr. Quldur dÉstÉsi çıxılmaz vÉziyyÉtdÉ qaldıqda özlÉrini güvÉndiklÉri quldur baÅçıları ilÉ: VÉli Qulam oÄlu vÉ MÉzahir Qasım oÄlunun (adlar ÅÉrtidir) mÉslÉhÉti ilÉ Æli Hüseyn oÄlunun hÉyÉtinÉ talan etdiklÉri un kisÉlÉrindÉn bir neçÉ ÉdÉd yerlÉÅdirirlÉr vÉ tÉcili rayon rÉhbÉrliyinÉ zarÉt idarÉsinÉ mÉlumat verirlÉr ki, vaqonu daÄıdan elÉ Æli Hüseyn oÄlunun özüdür vÉ hÉyÉtindÉ un kisÉlÉri yıÄılıb.
- Quldurlar öz istÉklÉrinÉ nail ola bildilÉrmi?
- TÉÉssüf ki, fırıldaqçı quldur dÉstÉsinin rÉhbÉrliyi özlÉrinin çirkin niyÉtlÉrinÉ çataraq, belÉ bir igid insanı tutdururlar. Onu SibirÉ, Omsk ÅÉhÉrinÉ sürgün etdirirlÉr. 1932-ci ildÉ 56 yaÅında Omsk ÅÉhÉr hÉbsxanasında qÉsdlÉ öldürtdürürlÉr vÉ orada dÉfn olunur.
Elnur ELTÜRK
Æli Hüseynov