“Kiçik planet”...

Pluton necə kəşf olundu?

Bəlkə də Günəş sistemində olan planetlər haqqında ən az məlumata sahib olduğumuz planet məhz Plutondur. Bildiklərimiz məhdud olsa belə, planet haqqında məlum olanlar, onun ən maraqlı planetlərdən biri olmasını təmin edir. Məsələn, onun Günəş ətrafında bir tur atması 248 il çəkir. Kəşf edildiyi 1930-cu ildən bu yana orbitinin yalnız 3-də 1-ni qət edə bilib. Digər maraqlı məlumat isə odur ki, ilk dəfə kəşf edildiyi nöqtəyə 2178-ci ildə gəlib çatacaq.

Pluton kəşf ediləndə alimlər ən yaxşı ad üçün müsabiqə də keçiriblər. Adla bağlı bütün dünyadan təkliflər yağmışdı. Oksford sakini, 11 yaşlı Venesiya Berni düşündü ki, bu planet üçün ən yaxşı ad qədim yunan mifologiyasının yeraltı dünyasının tanrısı Plutonun adı daha uyğundur.

Louell rəsədxanasında üç ad səsverməyə çıxarıldı: Pluton, Minerva və Xronos. Venesiyanın təklif etdiyi ad seçildiyi üçün ona 5 funt sterlinq mükafat verildi.

Plutonun astronomik simvolu PL-dir. Bu, Günəş sistemində belə bir planetin mövcudluğunu əvvəlcədən deyən astronom Persival Louelin adının baş hərfləridir. Rəsədxana da alimin şərəfinə adlandırılıb.

Plutonun kəşfi...

Pluton ilk dəfə 1930-c? ildə Klayd Tombo tərəfindən kəşf edilib. Klayd Tombo ölümündən sonra ulduzlararası səfər edən ilk insan olub. Tombonun nəşi yandırılıb və külü NASA-nın planetlər arası avtomatik stansiyasına qoyulub. Beləliklə, bu aparat 2006-cı ildə Plutona uçub.

“Cırtdan planet”...

2006-cı ildə Plutonun statusu aşağı salındı və “N 134340” adlı cırtdan planetə çevrildi. Pluton 76 il planet statusu daşıyıb. Amma 2005-ci ildə alimlər Plutondan 27% ağır olan Eridanı kəşf etdilər. Bu kəşfdən sonra Pluton cırtdan planet adlandırıldı.

Plutonun peykləri...

Plutonun 5 peyki var. Onlardan ən böyüyü Xaron adlanır və diametri Plutonun diametrinin yarısı qədərdir. Plutonun digər peykləri isə bunlardır: Stiks, Nikta, Kerber və Qidra.

Qeyd edək ki, Pluton yeganə planetdir ki, atmosferi azot, metan və karbon monooksiddən ibarətdir. Bu atmosfer insan üçün zəhərlidir və Günəşə yaxınlığına görə dəyişir. Pluton Günəşə daha yaxın olanda atmosfer qazla dolur. Maksimal uzaq məsafədə isə qara çevrilir və planetin səthinə yağır.

Plutondakı yeraltı okean

Plutonda suyu donmuş yeraltı okean var. Onun dərinliyi 100-180 km-dir. Bu isə cırtdan planetdə Yerə nisbətən 3 dəfə çox suyun olması mənasına gəlir. Planetin qalan hissəsi isə sərt dağlardan və donmuş azotdan ibarətdir.

Tərsinə dövr edir...

Pluton Venera və Uran kimi tərsinə dövr edir. Bu isə onun Yerin əksinə dövr etdiyindən xəbər verir. Günəş qərbdə doğur, şərqdə batır. Pluton bir dövrü 1 həftəyə başa vurur.

Plutonlaşdırma

2006-cı ildə Pluton cırtdan planet təyin ediləndə ABŞ-ın dialektoloji cəmiyyəti plutonlaşdırma feli kəşf etdi. Bu feli kimisə dəyərdən və ya rütbədən salmaq üçün istifadə edirlər.

Pluton planetdir, yoxsa asteroid?

1970-ci illərə gəldikdə isə alınan görüntülərə əsasən Plutonun labut şəklində olduğu məlum oldu. Bunun səbəbi isə Şaron adlı bir peykə malik olması idi. 1990-cı illərdə isə artıq daha böyük bir sual yarandı: Pluton planetdir, yoxsa asteroid?

Dünya “cırtdan planet” haqqında minilliklə birlikdə daha çox məlumat sahibi olmağı gözləyərkən, 2006-ci ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən Plutonun tam bir planet olmadığı açıqlanıb. Səbəb kimi isə elə də elmi əsaslara söykənməyən, Neptundan sonrakı Kuiper zolağı içərisində Pluton böyüklüyündə və hətta ondan daha böyük çox sayda meteorit olduğunu irəli sürdülər.

Yeganə BAYRAMOVA