Müharibə
İran istənilən vaxt nüvə silahı yarada bilər
21:16 17.04.2024
- Smartbee
- Şikayət et
Nüvə silahları bir vaxtlar İranın ali dini lideri tərəfindən İslama zidd hesab olunurdu. Lakin 1990-cı illərdən bəri çox şey dəyişib və Ayətullah Əli Xamenei rejimə rəhbərlik etsə də, nüvə silahları artıq tabu deyil.
Reyting.az “The Telegraph”a istinadla yazır ki, rəsmi Tehran Nüvə Proqramından silah kimi istifadə etmək fikrində olmadığını israr edir və bunun yalnız mülki məqsədlər üçün olduğunu bildirir.
Həmçinin, ABŞ kəşfiyyatının son qiymətləndirməsinə görə, İran yoxlanılan nüvə qurğusu istehsal etmək üçün lazım olan əsas nüvə silahı inkişaf etdirmə fəaliyyətini hələ həyata keçirməyib.
Ancaq bu məsələdə bəzi narahatedici detallar var:
İran yüksək zənginləşdirilmiş uran istehsalını artırır, lakin bu, atom bombası üçün tələb olunan silah səviyyəsinə çatmır. 2019-cu ilin fevral ayından etibarən İran zənginləşdirilmiş uranın miqdarını 997 kq-dan 5525 kq-a çatdırıb. Bura son bir ildə 60 faiz, yaxud silah dərəcəsinə yaxın zənginləşdirilmiş uranın 88 kq-dan 123 kq-a yüksəldilməsi daxildir.
Silahlara Nəzarət Assosiasiyasının Nüvə Silahlarının Yayılmaması Siyasəti üzrə direktoru Kelsey Davenportun qeyd etdiyi kimi, İran indi öz tarixinin istənilən vaxtından daha sürətli bomba yarada bilər.
“Əgər Tehran nüvə arsenalının yaradılması ilə bağlı siyasi qərar qəbul etsə, o, bir həftədən az müddətdə partlayıcı qurğu üçün kifayət qədər silah dərəcəli uranı, bir ayda isə 5-6 vahid üçün kifayət qədər istehsal edə bilər. Bomba hazırlamaq daha uzun çəkəcək - yəqin ki, altı aydan bir ilə qədər. Lakin bu proses gizli, elan edilməmiş yerlərdə baş verəcək ki, bu da aşkarlanmasını və məhv edilməsini çətinləşdirəcək”, - mütəxəssis qeyd edib.
Bildirilir, İranla bağlı nüvə böhranın kökləri İranın nüvə sazişinin (JCPOA) iflasındadır. 2015-ci il razılaşmasına əsasən, sanksiyaların aradan qaldırılması müqabilində İran tək bir bomba istehsal etmək üçün kifayət qədər zənginləşdirilmiş uran toplaya bilməyəcəyini təmin edən sərt məhdudiyyətlərə razılaşıb. Lakin 2018-ci ildə o vaxtkı prezident Tramp ABŞ-ı sazişdən çıxarıb və Vaşinqtonun Tehrana qarşı sanksiyalarını təzələyib. C. Baydenin prezidentliyinin əvvəlində razılaşmanı bərpa etmək cəhdləri İranın müqaviməti və ABŞ-da siyasi iradənin olmaması səbəbindən uğursuzluğa düçar olub.
ABŞ geri çəkildikdən sonra Tehran sazişin bir hissəsini ləğv etmək hüququnu bəyan edib. 2021-ci ilin fevral ayından bəri BMT müfəttişlərinin bəzi mühüm nüvə proqramı obyektlərinə, o cümlədən sentrifuqa istehsalı obyektlərinə çıxışı olmayıb.
“Əsas nəticə ondan ibarətdir ki, İranın Nüvə Proqramı ABŞ-nin sazişdən çıxmasından sonra tarixinin heç bir zamanından daha az beynəlxalq nəzarət altında kifayət qədər dramatik şəkildə irəliləyib”, - Kelsey Devenport bildirib.
Tehran sanksiyaların aradan qaldırılması və gələcək danışıqlar baxımından bomba təhdidinə işarə etməklə daha çox qazana biləcəyini düşünür. İngilis nəşri yazır ki, İsrail İrana cavab verərsə, Tehran bombanın öz təhlükəsizliyi üçün ehtiyacı olduğuna qərar verə bilər.
“Rusiya və Çin də daxil olmaqla vahid beynəlxalq koalisiyanın İranı nüvə məsələsində təkan vermək üçün bir araya gəlməsi perspektivi indiki mərhələdə demək olar ki, mövcud deyil”, - analitiklər qeyd edirlər.
Digər tərəfdən, onsuz da gözlənilməz olan vəziyyəti İranın Ali rəhbərinin yaşı mürəkkəbləşdirir. 84 yaşlı Əli Xamenei vəfat etdikdə onun siyasətini daha sərt bir varisi davam etdirə bilər.
“Ola bilər ki, sərt xətt tərəfdarları bizimlə hər hansı bir razılaşma əldə etməkdən narahat olmadan hakimiyyətin cilovunu tam olaraq ələ keçirib, Nüvə Proqramını irəli apara bilsinlər”, - ekspertlər deyir.
ELÇİN
Şərh ()