İlham Əhmədov: “Regional universitetlərin yaradılmasında məqsəd nədir? Məqsəd diplom paylamaqdır, yoxsa…”
“Qəbul planının əsasən regionlarda artırılmasının tərəfdarıyıq. İstəyimiz odur ki, regionlardakı ali təhsil müəssisələri universitet formatına düşsün. Yəni oradakı universitet 1000 nəfərlik olmasın”. Bunu elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev jurnalistlərə açıqlamasında deyib.
Təhsil eksperti İlham Əhmədov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, regionlarda ali məktəblərin sayının artırılması yaxşı təşəbbüsdür: “Məlumdur ki, ölkə üzrə universitetlərin böyük əksəriyyəti Bakıdadır. Ali təhsil ocaqlarının əksəriyyətinin Bakıda cəmləşməsi müxtəlif çətinliklərə səbəb olur. Ancaq onu da nəzərə almaq lazımdır ki, regionlarda universitet açmaq ciddi, məsuliyyətli, çətin və böyük vəsait tələb edən işdir. Vaxtilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun (AzMİ) regionlarda 11 filialı açılmışdı. Bu, son 30 ildə təhsil sahəsində edilən ən böyük səhv idi. AzMİ-nin özünün və filiallarının açılması tələsik, tam, hərtərəfli düşünülməmiş qərar idi, buna görə də onun faydası olmadı, amma ziyanı çox oldu. Ola bilsin, ETN-də kimlərəsə faydası oldu, bunu deyə bilmirəm.
Paradoksal hal idi: özü hələ yaranmamış, komplektləşməmiş bir institutun regionlarda 1-2 ay ərzində 11 filialının açılması gündəm idi onda. Təbii ki, bu çox səhv, hətta gülməli hadisə idi. Dünya təhsil praktikasında belə bir “əməliyyat” heç vaxt olmamışdı. Bu tam mənasız addım idi. Artıq o vaxt diplomlu müəllim kadrların sayı ölkə üzrə tələbatdan xeyli çox idi. Digər tərəfdən, yeni açılan filiallarda işə cəlb edilən pedaqoji heyətin əksəriyyətinin elmi dərəcəsi də yox idi (Bakıdakı ATM-də bu rəqəm 50 %-dir). Həmin filiallarda o vaxtlar dərs deyən kadrların əksəriyyəti sadəcə məktəb müəllimləri idi. Onlar ali təhsil müəssisəsində təhsil verməyə elmi-metodik cəhətdən heç cür hazır deyildilər.
Hesab edirəm ki, regionlarda ATM sayı artırılırsa, AzMİ-nin filiallarının açılmasının acı təcrübəsi hökmən nəzərə alınmalıdır. Amma biz heç vaxt heç nədən, xüsusən də səhvlərimizdən ibrət almırıq. Çox təəssüf”.
Ekspert onu da əlavə etdi ki, son 30 ildə Türkiyənin regionlarında 150-dən artıq yeni universitet yaradıldı. Türkiyə regionlarda universitetlər yaratmağa hər mənada hazır idi: “Məsələn, regional ATM-də müəllimlərə ikiqat əmək haqqı, yaşamaları üçün xidməti mənzillər verilirdi, digər güzəştlər də vardı. Ona görə də paytaxt universitetlərinin təcrübəli müəllimləri həvəslə yeni yaradılan ATM-də işləmək üçün regionlara gedirdilər.
Türkiyədə yeni yaradılan ATM, həmçinin, yaxşı kampus, maddi-texniki baza ilə də təmin olundu. Həmin universitetlər Türkiyənin böyük şəhərlərində olan ali təhsil ocaqlarından fərqlənmirlər. Amma biz 30 ildə universitetlərimizi nəinki inkişaf etdirə bilmədik, əksinə, sovet dönəmində olan elm-təhsil mühitini də tam dağıtdıq. Yəni 3-4 ATM istisna olmaqla, 30 ildə Bakıdakı universitetləri normal hala gətirə bilmədiksə, regionlarda ATM yaratmağın nə mənası var? Bəlkə bu pullarla elə Bakıdakı universitetləri inkişaf etdirək? Ümumən yarımçıq və qüsurlu planlamalarla biz regionlarda nə yarada bilərik?
Təcrübə göstərir ki, biz Türkiyənin ali təhsil təcrübəsindən faydalanmaq istəmirik, eyni zamanda özümüz də heç nə edə bilmirik. Bakıdakı bir çox universitetlər hələ də lazımi resurslara malik deyillər. Bu halda regionda normal universitet yaradılması, təbii ki, sual altında olacaq. Bəlkə həqiqətən bura sərf edilən pulları Bakıdakı ATM-nin inkişafına yönəldək? Regiondan gənclərin Bakıya axınını azaltmaq istəyiriksə, onda gec də olsa, universitetlərimizdə distant təhsil sistemi yaradaq. Biz distant təhsilin səmərəli və faydalı bir təhsil texnologiyası olduğunu 20 ildir ki, təhsil məmurlarına izah edə bilmədik.
Regional universitetlərin yaradılmasında məqsəd nədir? Məqsəd diplom paylamaqdır? Belədirsə, buna ehtiyac yoxdur, artıq 30 ildir ki, 35-40 ATM Bakıda bu işlə məşğuldur. Yox, məqsəd regionlarda insan kapitalı formalaşdırmaq, əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadrlar hazırlamaq, regionların sosial iqtisadi inkişafına dəstək vermək, gənclərin Bakıya axınının qarşısını almaqdırsa, onda bu məsələ dərindən düşünülməli, planlanmalı və yüksək səviyyədə maliyyələşməlidir. Regionlarda keyfiyyətli kadr yetişdirmək istəyiriksə, yeni yaradılan universitetlərin potensialını davamlı olaraq inkişaf etdirməliyik.
Əgər bu ATM də PHŞ olacaqsa, onda onların heç bir perspektivi olmayacaq. Məlumdur ki, universitetlər əvvəlki illərdə dövlətdən, az da olsa, maliyyə dəstəyi alırdı, ancaq indi PHŞ olduqdan sonra onlar özü-özünü maliyyələşdirir. Hələlik bizim ATM -nin maliyyəsi yalnız təhsil haqqı hesabınadır, bu məbləğ isə azdır. Amma verdiyimiz təhsilin keyfiyyəti də elə bu məbləğə uyğundur. Həm də əhali təhsil haqqı kimi bundan artıq məbləği ödəyə bilmir. Məlumdur ki, hər il minlərlə tələbə təhsil haqqı ödəyə bilmədiyi üçün ATM-dən xaric edilir.
ATM-də keyfiyyətli elmi tədqiqatlar aparılmır, heç bir kommersiya xarakterli nailiyyətləri, ixtiraları, innovasiyaları yoxdur. Bu halda ATM necə və hardan pul qazansın?
Mən 20 ildir daim təhsilə dair bütün bu problemləri səsləndirirəm, yazıram. Təhsil məmurları isə sanki təhsilin vəziyyətinə məsul deyillər, bütün bu illər ərzində real heç nə etmədilər, heç bir təklifi nəzərə almadılar. İndi təhsil sistemi bütünlükdə, universitetlərimiz də xüsusən, çox dərin böhrandadır.
Heç kim də problemlərin həll yolunu bilmir və ya həllinə maraq göstərmir. Bu halda regional universitetlərin yarı-yarımçıq yaradılması, buna 100 milyonların sərf edilməsi nə verə bilər?”
Həmsöhbətimiz hesab edir ki, regionlarda universitet açmaq yaxşı ideyadır, ancaq bir çox məsələlər nəzərə alınmalıdır: “Düzdür, bu yaxınlarda “Qarabağ universiteti” açıldı, sanki hər şey hələlik yaxşı gedir. Mən “Qarabağ universiteti”nin gələcəyinə inanıram. Amma onun tam formalaşmasına hələ illər lazımdır. Çünki 100 yaşlı univeritetlərimiz də hələ özünü dünya elm və təhsil məkanında göstərə bilməyib, qlobal reytinqlərdə zəif mövqelərdədirlər. Ona görə diqqətli olmalıyıq. Onsuz da elm və təhsildə 33 ili boşuna itirdik”.
Günel CƏLİLOVA
