Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Edvard AsryanABŞ-də işgüzar səfərdə olub. Ermənistan Müdafiə Nazirliyininməlumatına əsasən, E.Asryanın səfəri hər il keçirilən silahsərgisinə qatılmaqla əlaqələndirilir, ancaq bu, sadəcə zahiri birsəbəb kimi görünür. Əslində, bu səfəri son illərdə sürətlə inkişafedən ABŞ-Ermənistan hərbi əməkdaşlığının tərkib hissəsi kimidəyərləndirmək lazımdır.
E.Asryanın səfəri çərçivəsində o, ABŞ Müdafiə ƏməkdaşlığıAgentliyinin direktoru Mayk Miller, ABŞ ordusununtəhlükəsizlik təminatı komandanı, briqada generalı AllenPepper və müdafiə nazirinin beynəlxalq təhlükəsizlik üzrəmüavini Tressa Genov ilə görüşüb. GörüşlərdəErmənistan və ABŞ arasında davam edən müdafiə əməkdaşlığı, gələcəkproqramlar və regional təhlükəsizlik məsələləri müzakirəedilib.
Oktyabrın 16-da Edvard Asryan ABŞ Birləşmiş Qərargah RəisləriKomitəsinin sədri, general Çarlz Braun ilə görüşkeçirib. Tərəflər arasında maraq doğuran məsələlər ətrafında fikirmübadiləsi aparılıb və ABŞ-nin Ermənistana müdafiə sahəsindədəstəyinin davam edəcəyi vurğulanıb. Eyni zamanda, birgə hərbitədbirlərin davamlılığının təmin olunmasının vacibliyi qeyd edilib.Görüşlərdə regional təhlükəsizlik məsələləri də diqqət mərkəzindəolub.
Ermənistanın Qərbə inteqrasiya siyasəti bir müddətdir davamedir. Lakin son iki ildə bu istiqamətdə yeni tendensiya yaranıb –əvvəllər daha çox siyasi və diplomatik əlaqələrə üstünlükverilirdisə, son dövrlərdə hərbi əməkdaşlıq sahəsində böyükirəliləyiş müşahidə olunur.
Vaşinqtonun Cənubi Qafqazda gərginlik yarada biləcək siyasətiregionda stabilliyə xidmət etmir və daha çox yeni hərbimünaqişələrin yaranma ehtimalını artırır.
Son iki il ərzində Ermənistan Müdafiə Nazirliyi və Pentaqonarasında əlaqələr xeyli intensivləşib. Ermənistan ordusununnümayəndələri vaxtaşırı Pentaqona və ABŞ-nın Avropadakıqüvvələrinin qərargahına səfər edir, yüksək rütbəli amerikalıhərbçilər isə tez-tez İrəvana səfərlər edirlər. Bu əməkdaşlığınəsas məqsədi 44 günlük müharibədə böyük itkilər verən Ermənistanordusunu NATO standartlarına uyğun olaraq yenidən qurmaqdır. Buməqsədlə Pentaqon Ermənistan Müdafiə Nazirliyinə öz müşavirinitəyin edib. Bu müşavir Pentaqon və ABŞ-nin İrəvandakı səfirliyi iləsıx əlaqədə çalışır.
Bundan əlavə, son dövrlərdə hərbi təlimlər də müntəzəm hal alıb.Məsələn, iyulun 15-dən 24-dək İrəvan ətrafında keçirilən"Eagle Partner 2024" təlimləri Ermənistan ordusuABŞ-nin Avropa və Afrika quru qoşunları, eləcə də, Kanzas ştatınınMilli Qvardiyasının iştirakı ilə baş tutub. Başlanğıcda təlimlərinməqsədi beynəlxalq sülhməramlı missiyalarda qarşılıqlı fəaliyyətintəkmilləşdirilməsi kimi elan olunsa da, sonradan ABŞ-nin AvropaKomandanlığı nümayəndələri təlimlər zamanı əsgərlərin kütləviiğtişaşlara qarşı mübarizə üzrə hazırlandığını açıqlayıb.
Bu təlimlərdən əvvəl ABŞ Dövlət katibinin köməkçisi CeymsO-Brayen bildirib ki, Vaşinqton Ermənistan ilə hərbi vətəhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığı dərinləşdirməyə hazırdır.
ABŞ açıq şəkildə bəyan edir ki, Ermənistanın bu sahələrdədəstəklənməsi Rusiyanın regionda təsirini zəiflətmək məqsədidaşıyır. Son iki il ərzində Pentaqon ilə Ermənistan MüdafiəNazirliyi arasında əlaqələr əhəmiyyətli dərəcədə güclənib.
Hələlik ABŞ-nin müdafiə şirkətlərinin Ermənistan iləbirbaşa silah tədarükü üzrə müqavilələr imzaladığına dair açıqmənbələrdə təsdiqedici məlumatlar yoxdur. Amma ekspertlərhesab edirlər ki, ABŞ-nin dəstəyi yalnız birgə təlimlərinkeçirilməsi və ya Ermənistan hərbçiləri üçün tədris kurslarınıntəşkili ilə məhdudlaşmır. Əslində, bu əməkdaşlıq daha dərinxarakter daşıyır və məqsəd Ermənistanı Cənubi Qafqazda ABŞ-ninhərbi-siyasi dayaq nöqtəsinə çevirməkdir.
Vaşinqtonun bu regionda sərhəd xətlərini yaratmağa yönələnsiyasəti, stabilliyi təmin etmir, əksinə, yeni münaqişələrinmeydana çıxma ehtimalını gücləndirir. Bu vəziyyət, təbii olaraq,Bakı və Moskvanın narahatlığına səbəb olur, çünki bu siyasət həriki ölkənin maraqlarına ciddi təhdid kimi qəbul edilir. Hərçənd ki,bu prosesdə tərəflər fərqli maraqlar və məqsədlərlə hərəkətedirlər.
ABŞ və Ermənistan arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq mövzusu sonillərdə getdikcə daha çox diqqət cəlb edir. Bu əməkdaşlıq təkcəsiyasi və iqtisadi çərçivədə deyil, həm də strateji hərbi sahədəönəmli məqamlara malikdir. Son illərdə ABŞ-nin Ermənistana hərbiyardım etməsi və Ermənistan ordusunun modernləşdirilməsindəki roluQafqaz regionunda ciddi strateji dəyişikliklərə səbəb olub. Buməqalədə ABŞ-nin Ermənistana verdiyi hərbi dəstək, onun texnikitəchizatı və bu əməkdaşlığın geosiyasi nəticələri ətraflı şəkildəaraşdırılacaq.
ABŞ və Ermənistan arasındakı hərbi-texniki əməkdaşlıq 1990-cıillərdən, Ermənistanın müstəqillik qazanmasından qısa müddət sonrabaşlamışdır. Başlanğıcda bu əməkdaşlıq daha çox sülh missiyaları vəhumanitar yardım çərçivəsində olub. Ancaq son onilliklərdə ABŞ-ninErmənistana hərbi yardımları, o cümlədən, maliyyə dəstəyi vətexniki avadanlıq tədarükü xeyli artıb.
ABŞ hərbi yardımları çərçivəsində Ermənistan ordusunumodernləşdirməyə və onun NATO standartlarına uyğunlaşdırmağaçalışır. Məsələn, 2021-ci ildə ABŞ Müdafiə Nazirliyi Ermənistanordusuna təlim proqramları, texniki məsləhət xidmətləri və müasirhərbi avadanlıq təmin etmək üçün 35 milyon dollarhəcmində maliyyə ayırıb. Bununla yanaşı, 2022-ci ildə ABŞ-ninErmənistandakı səfiri Linn Treysi bəyan etmişdiki, "ABŞ Ermənistanda regional sabitliyin təmin olunmasına böyükmaraq göstərir və bu baxımdan Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə dəstəkvacibdir."
ABŞ-nin Ermənistana hərbi dəstəyi aşağıdakıistiqamətlərdə həyata keçirilir:
Texniki təchizat: ABŞ Ermənistana müasir hərbitexnika və silah sistemləri göndərir. Bu silah sistemlərinə əsasənrabitə vasitələri, müdafiə texnikaları və elektron kəşfiyyatsistemləri daxildir.
Təlimlər: ABŞ hərbçiləri Ermənistan ordusu iləbirgə təlimlər keçirir. Bu təlimlərdə NATO standartlarına uyğundöyüş və müdafiə taktikaları öyrədilir.
Maliyyə dəstəyi: ABŞ Konqresi tərəfindənErmənistan üçün hər il müəyyən maliyyə yardımları ayrılır. Məsələn,2023-cü ildə Ermənistan üçün ayrılan maliyyə yardımı 45 milyondollar təşkil edib.
ABŞ hökuməti bu yardımları əsaslandıraraq qeyd edir ki,Ermənistanın hərbi gücləndirilməsi regionda balansın qorunması vəsülhün təmin olunması üçün vacibdir. Bu yanaşma xüsusilə CənubiQafqazda davam edən gərginliklər fonunda əhəmiyyət qazanır.
Müxtəlif ekspertlər ABŞ-nin Ermənistana hərbi dəstəyini müxtəlifcür qiymətləndirirlər. Məsələn, politoloq RiçardKirakosyan ABŞ-Ermənistan hərbi əməkdaşlığını "stratejitərəfdaşlıq" adlandıraraq qeyd edir ki, "Ermənistan ABŞ üçün CənubiQafqazda strateji məntəqədir, bu regionda ABŞ-nin maraqları vətəsiri artır.
"Eyni zamanda, Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri David Tonoyanbildirib ki, "ABŞ-la əməkdaşlıq Ermənistan ordusununmodernləşdirilməsi və regionda təhlükəsizliyin təmin olunmasındavacib addımdır".
ABŞ ilə Ermənistan arasındakı hərbi əməkdaşlıq fonundaErmənistanın digər ölkələrlə, xüsusilə Rusiya və Birləşmiş ƏrəbƏmirlikləri (BƏƏ) ilə iqtisadi əlaqələri də diqqətəlayiqdir.2024-cü ilin ilk 8 ayında Ermənistanın Rusiya ilə ticarətdövriyyəsi iki dəfə artaraq 9 milyard dollaraçatıb. Fəqət bu müddətdə Ermənistanın Rusiyaya ixracı19.5% azalaraq 1.9 milyard dollara düşüb, Rusiyadan idxal isə 3.6dəfə artaraq 7.2 milyard dollara çatıb. Bu rəqəmlər göstərir ki,Ermənistan Rusiya ilə güclü ticarət əlaqələrini saxlayır, lakinRusiya ilə ticarət balansında ciddi qeyri-bərabərlik yaranıb.
Eyni zamanda, Ermənistanın BƏƏ ilə ticarət dövriyyəsi 2024-cüilin yanvar-avqust aylarında 6.8 dəfə artaraq 4.35 milyarddollara çatıb. Burada əsas diqqətəlayiq məqam ondanibarətdir ki, Ermənistanın BƏƏ-yə ixracı 4.31 milyard dollar təşkiledib, idxal isə cəmi 304 milyon dollar olub. Bu göstəriciErmənistandan BƏƏ-yə ixrac edilən məhsulların, xüsusilə qiymətlimetalların (qızıl və almaz) əhəmiyyətli olduğunu ortaya qoyur.
Rusiyanın almaz sektoru Qərbin sanksiyalarından kənarda qaldığımüddətdə Ermənistan bu sektorda əsas tranzit ölkələrdən birinəçevrilib. 2023-cü ildə Rusiyadan almaz ixracı 3.7 milyard dollartəşkil edib ki, bunun da 30%-i BƏƏ-nin payına düşüb. Ermənistandabu dövrdə Rusiyanın almaz ixracının "ötürmə" nöqtəsi kimi çıxışetməsi, ABŞ və Avropa İttifaqının sanksiyalarından yayınmaq üçünyeni bir ticarət marşrutunu formalaşdırıb. Bu marşrut Ermənistanahəm iqtisadi, həm də strateji üstünlük təmin edib.
ABŞ-ın Ermənistana hərbi yardım etməsi və Ermənistan ordusununmodernləşdirilməsi ABŞ-nin Qafqaz regionundakı maraqlarını artırırvə burada strateji balansı yenidən qurur. Eyni zamanda,Ermənistanın Rusiya və BƏƏ ilə genişlənən iqtisadi əlaqələrigöstərir ki, Ermənistan öz ticarət tərəfdaşları ilə hərbiəməkdaşlıq çərçivəsində müxtəlif maraqlara xidmət edir. Bu vəziyyəthəm Ermənistanın daxili siyasətinə, həm də regionun geosiyasidinamikasına əhəmiyyətli təsir göstərir.
