Son onilliklərdə Cənubi Qafqaz bölgəsi geosiyasi baxımdan strateji əhəmiyyətini artırmaqda davam edir. Region həm enerji resursları, həm də nəqliyyat yolları baxımından beynəlxalq aktorların diqqət mərkəzindədir.
Bu kontekstdə Azərbaycan özünün həm iqtisadi, həm də hərbi potensialını artıraraq Cənubi Qafqazda əsas güc mərkəzinə çevrilib. Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun olaraq balanslı və çoxvektorlu siyasəti bölgədə yeni güc tarazlıqlarını formalaşdırır. 2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra bu balanslar daha da aydın şəkildə özünü göstərdi və geosiyasi mənzərəni ciddi şəkildə dəyişdirdi.
Azərbaycanın 2020-ci ildə qazandığı qələbə və ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ilə Cənubi Qafqazdakı mövcud geosiyasi vəziyyət köklü şəkildə dəyişdi. Qarabağın azad edilməsi Ermənistanın strateji mövqeyini zəiflətməklə yanaşı, Azərbaycanın hərbi və diplomatik gücünü dünya səviyyəsində nümayiş etdirdi. Ermənistanın 30 il ərzində hərbi, diplomatik və siyasi üstünlüklərindən məhrum edilməsi, regionda Azərbaycan-Türkiyə tandeminə əlavə güc verdi və bölgədə yeni güc tarazlığını yaratdı. Azərbaycan hərbi əməliyyatlarla əldə etdiyi nəticələri siyasi və diplomatik müstəviyə daşıdı. Xüsusilə, Rusiya və Türkiyə kimi böyük güclərin vasitəçiliyi ilə imzalanan üçtərəfli bəyanat və Rusiya sülhməramlılarının bölgədə yerləşdirilməsi, Azərbaycanın müharibədə qazanclarını qorumaq məqsədilə yürütmüş olduğu diplomatik bacarığını nümayiş etdirdi.
Bu dövrdən etibarən Ermənistanın zəifləyən mövqeyi fonunda Azərbaycan regional güc mərkəzinə çevrildi. Xüsusilə, Qarabağın bərpası və infrastrukturun inkişafı Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini artırır. Zəngəzur dəhlizinin açılması perspektivi, Azərbaycanın həm iqtisadi, həm də siyasi imkanlarını genişləndirir və ölkəni regionun nəqliyyat-logistika mərkəzinə çevirir.
Azərbaycanın Türkiyə ilə münasibətləri tarixən dostluq və qardaşlıq münasibətlərinə əsaslansa da, 2020-ci il Vətən müharibəsi bu münasibətləri daha da dərinləşdirdi. Türkiyə, Azərbaycanın ən yaxın müttəfiqi olaraq həm hərbi, həm də siyasi dəstəyini göstərdi. Hərbi sahədə keçirilən birgə təlimlər, hərbi texnika və təchizatla bağlı əməkdaşlıq Azərbaycanın müdafiə qabiliyyətini artırdı və regionda güc tarazlığına mühüm təsir göstərdi. Xüsusilə, Bayraktar TB2 pilotsuz uçuş aparatlarının istifadə olunması, hərbi sahədə Türkiyə ilə əməkdaşlığın uğurlu nəticələrindən biridir.
Türkiyə ilə əməkdaşlıq yalnız hərbi sahədə məhdudlaşmır. İqtisadi əlaqələr də sürətlə genişlənir. Türkiyə Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biri olmaqla yanaşı, enerji layihələrində də mühüm tərəfdaşdır. TANAP (Trans-Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri) və BTC (Bakı-Tbilisi-Ceyhan) kimi enerji layihələri iki ölkə arasında enerji sahəsində əməkdaşlığın nümunələridir. Bu layihələr Azərbaycanı Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm tərəfdaş kimi möhkəmləndirir və ölkənin beynəlxalq arenada nüfuzunu artırır.
Azərbaycanın xarici siyasətində Rusiya mühüm yer tutur. Rusiya Cənubi Qafqazda güclü təsirə malik ölkə olaraq qalmaqdadır və Ermənistanla strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinə sahibdir. Buna baxmayaraq, Azərbaycan Rusiya ilə də balanslı münasibətlər saxlamağı bacarır. Qarabağ müharibəsindən sonra imzalanan atəşkəs razılaşması çərçivəsində Rusiya sülhməramlılarının Qarabağa yerləşdirilməsi və regionda sabitliyin təmin edilməsi bu əlaqələrin xüsusi əhəmiyyətini vurğulayır.
Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı maraqları daha çox təhlükəsizlik və sabitliyin qorunmasına yönəlib. Bakı-Moskva münasibətləri isə enerji, ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində genişlənməkdədir. Azərbaycanın Rusiyaya neft və qaz ixracı, həmçinin nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlıq, iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsinə səbəb olur. Bununla yanaşı, Rusiya ilə hərbi-texniki əməkdaşlıq da davam edir və bu, Azərbaycanın müdafiə sahəsində mövcud texniki imkanlarını artırır.
Azərbaycanın həm Rusiya, həm də Türkiyə ilə yaxın münasibətləri onu regional güc mərkəzlərindən biri kimi formalaşdırır və Cənubi Qafqazda yeni güc balansını müəyyən edir.
Azərbaycanın Avropa İttifaqı və ABŞ-la münasibətləri əsasən enerji sektoruna dayanır. Azərbaycan Avropanın enerji təchizatında mühüm rol oynayır və bu, onun Qərblə münasibətlərini möhkəmləndirir. Xüsusilə, Cənub Qaz Dəhlizi və TANAP layihələri Azərbaycanı Avropanın enerji təhlükəsizliyində strateji tərəfdaşa çevirir. Bu layihələr həm də Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə rolunu gücləndirir və onu qlobal enerji bazarında mühüm aktor kimi mövqeləndirir.
Azərbaycanın enerji resursları Qərbin diqqətini Cənubi Qafqaza yönəltməsinə səbəb olur. Bu resurslar Azərbaycanın geosiyasi dəyərini artırır və ona beynəlxalq arenada daha geniş manevr imkanları verir. ABŞ və Avropa İttifaqı ilə olan münasibətlər Azərbaycanın Qərb siyasətində əhəmiyyətli yer tutur, lakin Bakı bu əlaqələri digər tərəfdaşları, xüsusilə Rusiya və Türkiyə ilə tarazlaşdırmağa çalışır.
İran isə Azərbaycanın cənub sərhədləri boyunca yerləşən qonşusudur və hər iki ölkə arasında tarixi, dini və mədəni bağlar mövcuddur. Buna baxmayaraq, Azərbaycan-İran münasibətləri həssas bir balans üzərində qurulub. İranın Ermənistanla olan yaxınlaşması və Cənubi Qafqazdakı maraqları bu münasibətlərə təsir edir. Xüsusilə, Azərbaycanın müstəqil xarici siyasəti və Qarabağdakı uğurları Tehranın Bakı ilə münasibətlərində ehtiyatlı davranmasına səbəb olur.
Azərbaycanın İranla iqtisadi əlaqələri əsasən ticarət və nəqliyyat sahələrindədir. Bununla belə, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi layihəsi və regionda yeni nəqliyyat marşrutlarının formalaşdırılması İranın regiondakı iqtisadi və geosiyasi maraqlarını təhlükə altına qoya bilər. Bu isə iki ölkə arasında münasibətlərin gələcəkdə daha da mürəkkəbləşməsinə səbəb ola bilər.
Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi Cənubi Qafqazda güc tarazlıqlarının dəyişməsi fonunda daha da güclənib. Qarabağ münaqişəsindən sonra əldə olunan uğurlar, Türkiyə ilə strateji əməkdaşlıq, Rusiya ilə balanslı münasibətlər və Avropaya enerji təchizatı kimi faktorlar Azərbaycanın beynəlxalq arenada mövqeyini möhkəmləndirir. Azərbaycan, regional güc mərkəzi kimi Cənubi Qafqazın sabitliyində mühüm rol oynayır və öz maraqlarını qorumaq üçün balanslı və çoxvektorlu xarici siyasət yürütməyə davam edir. Bu siyasət, ölkənin həm iqtisadi, həm də hərbi sahədə artan gücünü təmin edir və onu regionda söz sahibi edir.
Əli Hüseynov
