Kosmetik vasitələr, müxtəlif kimyəvi maddələr və sintetik komponentlərdən ibarətdir. Bəzi tərkib hissələri, allergik reaksiyalara, dəri problemlərinə, hətta uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Məsələn, parabenlər, sulfatlar, ftalatlar və sintetik qoxular, dəri irritasiyası, ekzema və həssaslıq kimi problemlərə yol aça bilər.
Araşdırmalara görə, kosmetik vasitələrdə olan parabenlər, endokrin sisteminə təsir edərək hormon balansını poza bilər. 2021-ci ildə aparılan bir tədqiqat, parabenlərin 60%-dən çox kosmetik məhsulda olduğunu göstərmişdir. Bu məhsulların uzun müddət istifadəsi, hormonal pozğunluqlara, reproduktiv sağlamlıq problemlərinə və xərçəng riskinin artmasına səbəb ola bilər.
Kosmetik vasitələrin tərkibindəki kimyəvi maddələr, bəzən gözlənilməz allergik reaksiyalara yol açır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatlarına görə, kosmetik məhsulların istifadəsi nəticəsində yaranan allergik reaksiyalar, dermatologiya müayinələrinə gətirilən xəstələrin 20%-ini təşkil edir. Xüsusilə, gənc qadınlar arasında bu hallar daha çox rast gəlinir.
Bununla yanaşı, kosmetik məhsulların aşırı istifadəsi dəri problemlərinə səbəb ola bilər. Dərinin pH dəyərinin pozulması, müntəzəm olaraq ağır makiyaj istifadə edilməsi və düzgün təmizlənməməsi nəticəsində akne, sızanaq və dəri quruluğu kimi problemlər ortaya çıxır. 2022-ci il statistikası göstərir ki, gənc qadınların 40%-dən çoxu, kosmetik məhsulların tərkibinə dair məlumatları oxumadan, məhsul istifadə edir.
Kosmetik vasitələrin istehsalı və istifadəsi, ekoloji baxımdan da bir sıra problemlər yaradır. Plastik qablaşdırma, təbiətə atılan tullantıların artmasına səbəb olur. Statistika göstərir ki, 2021-ci ildə istehsal olunan kosmetik məhsul qablaşdırmalarının 75%-i plastikdir. Bu, ətraf mühitin çirklənməsinə və ekosistemlərin dağıdılmasına gətirib çıxarır.
Eyni zamanda, kosmetik məhsulların tərkibində olan bəzi kimyəvi maddələr, su mənbələrini çirkləndirir. Məsələn, sulfatlar, çirkli su sisteminə daxil olduqda, su canlılarına zərər verə bilər. 2020-ci il tədqiqatı, kosmetik vasitələrin tərkibindəki kimyəvi maddələrin 80%-nin yeraltı su mənbələrində aşkar edildiyini göstərmişdir.
Kosmetik vasitələrin yaratdığı problemləri azaltmaq üçün istehlakçıların məlumatlandırılması vacibdir. Kosmetik məhsulların etiketləri, tərkibi və istifadəsi ilə bağlı məlumatlar, istehlakçıların daha doğru seçim etmələrinə kömək edir. 2023-cü il sorğusu, kosmetik məhsul istehlakçılarının 65%-nin məhsul etiketini oxuduğunu, lakin yalnız 20%-nin tərkibi ilə bağlı biliklərinin kifayət qədər olduğunu göstərir.
Eyni zamanda, təbii və ekoloji cəhətdən təmiz kosmetik məhsulların istehsalına maraq artmaqdadır. Son dövrlərdə, vegan və ekoloji kosmetik məhsul bazarının 20% artdığı məlumdur. İstehlakçılar, kimyəvi maddələrdən uzaq, təbii məhsulları seçərək daha sağlam seçim edə bilərlər.
Kosmetik vasitələrin yaratdığı problemlərlə mübarizə üçün bir sıra yollar vardır. Birincisi, istehlakçıların məlumatlı olmasıdır. Onlar, tərkibində zərərli maddələr olmayan məhsulları seçməli, məhsul etiketlərini diqqətlə oxumalıdırlar. İkincisi, dermatoloq və mütəxəssislərlə məsləhətləşmək, dəri tiplərinə uyğun kosmetik məhsul seçməyə kömək edə bilər.
Bununla yanaşı, evdə hazırlanan təbii kosmetik vasitələr də alternativ olaraq istifadə edilə bilər. Məsələn, zeytun yağı, bal və aloe vera kimi təbii maddələr, dəriyə faydalı ola bilər. Bu cür məhsullar, kimyəvi maddələrdən uzaq durmağı və eyni zamanda, dəri sağlamlığını artırmağı təmin edir.
Azərbaycanda kosmetika sənayesi, dünya trendlərinə uyğun olaraq son illərdə daha da inkişaf etməyə başlamışdır. Xüsusilə təbii və qatqısız kosmetik vasitələrə maraq artmışdır. Bununla bağlı bəzi yerli brendlər və istehsalçılar, təbii tərkibli kosmetik məhsulların istehsalına başlamışdır. Bu məhsulların tərkibində təbii yağlar, bitki ekstraktları və qatqısız maddələr istifadə olunur ki, bu da sağlam və ekoloji cəhətdən təmiz kosmetik vasitələrə marağı artırır.
Zeynəb Rzayeva
