Tanınmış rusiyalı rejissor və ictimai xadim Karen Şahnazarov “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində Cənubi Qafqazdakı mövcud vəziyyəti şərh edib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.
- Karen Georgiyeviç, biz Rusiya ilə Qərb arasındakı münaqişə prizmasından Cənubi Qafqazdakı vəziyyətdən danışmaq istərdik. Dörd il əvvəl Azərbaycan və Ermənistan arasında 30 ildən artıqdır davam edən münaqişənin nizama salınmasında Rusiya vasitəçi oldu. Lakin 4 il ərzində İrəvan üçtərəfli sazişin bir sıra bəndlərini yerinə yetirməyib. Bunun fonunda o, açıq şəkildə Qərbə yaxınlaşır. Qərb Cənubi Qafqazda nəyə nail olmağa çalışır?
- Mənim prinsipial mövqeyim ondan ibarətdir ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamalıdırlar. Ölkələr və xalqlar bir-birindən qaça bilməz. Ona görə də mən dinc yanaşı yaşamanın və yeri gəlmişkən mövcud olan ən mehriban, mehriban qonşuluq əlaqələrinin qurulmasının tərəfdarıyam. Sülh naminə keçmiş problemlər unudulmalı və münasibətlər yaxşılaşdırılmalıdır.
Qərbin Cənubi Qafqazda nə istədiyi göz qabağındadır: məncə, məqsəd sadədir, o, Ermənistanda Rusiyada bazasının deyil, öz bazasının yerləşdirməsini istəyir. Bu, qərblilər üçün böyük hədiyyə olardı. Axı Cənubi Qafqaz onlar üçün çox dadlı yerdir. Qərb o zaman özünə qala yarada bilər, sonra Cənubi Qafqaza nəzarət edə bilər, onun haqqında hər cür məlumat toplayar və region ölkələrinin boğazında sümük olar. Qərbin səsləndirdiyi bütün digər səbəblər sadəcə lirizmdir. Guya onlar erməni xalqına ciddi fikir verirlər? Bu sadəcə örtükdür. Qərb Xəzər bölgəsinə də nəzarət etməyi hədəfləyir. Bölgə ölkələrini itaətə gətirməyi hədəfləyir. Bu baza İran, Azərbaycan, Rusiya və hətta Türkiyə üçün təhlükəyə çevriləcək. NATO ölkəsi olsa da, Qərb bazası ona da problem yaradır. Qərbdə isə Türkiyəyə inanmırlar və bəyənmirlər. İlk növbədə Qərbin istəkləri bu ölkələrə yönəlib. Və sonra, mənim fikrimcə, Rusiyaya. Əgər onlar Ermənistanda baza qura bilsələr, bununla da faktiki olaraq Rusiya Federasiyasını oradan sıxışdırıb çıxaracaqlar. Vəziyyət region ölkələri üçün təhlükəlidir.
Ermənistanın özü üçün də Qərblə bu kəskin yaxınlaşma yaxşı heç nə ilə bitə bilməz. Amma İrəvanın bundan nəsə qazanacağına dair bəzi illüziyalar var. Düşünürəm ki, o, ancaq məğlub olacaq.
- Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi dəfələrlə qeyd edib ki, Ermənistan tərəfinə bir neçə dəfə Rusiya platformasında Azərbaycan tərəfi ilə danışıqlar aparmaq təklif edilib, lakin İrəvan bundan imtina edib. Eyni zamanda, Qərb məkanlarında belə görüşlərin mütəmadi olaraq keçirildiyini görürük. Qərb (xüsusən də ABŞ) Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhə nail olmaq istədiyini daim yayımlayır. Bunun arxasında əslində nə dayanır?
- Qərb sadəcə olaraq Cənubi Qafqazda Rusiyanın yerini tutmaq istəyir. Ermənistanın indiki rəhbərliyi təəssüf ki, qərbyönlüdür. Və bu böyük səhvdir. Və o, belə demək mümkünsə, bu istiqamətdə uğurla irəliləyir və bundan müəyyən dividendlər alacağını gözləyir. Amma dediyim kimi, Ermənistan regionda düşmənçilikdən başqa heç nə almayacaq.
Mən görürəm ki, Azərbaycan kifayət qədər müstəqil, suveren siyasət aparır. Və İran. Türkiyə də kifayət qədər müstəqil dövlətdir. Bu, Qərbin xoşuna gələ bilməz.
Artıq bəlli olub ki, İlham Əliyev çox böyük miqyaslı, regional siyasətdən qat-qat böyük siyasətçidir. O, siyasi arenada çox böyüyüb, hər şeyə öz baxışı, uzaqgörən, öz ideyası olan siyasətçidir. Bu, dövlət başçısı üçün əsas ideyadır- öz ölkəsinin suverenliyi, müstəqilliyi ideyasıdır. Və mən deyərdim ki, Əliyev bütün Cənubi Qafqazın strukturuna təsir edir və qonşular arasında sülhə müsbət təsir göstərməyə çalışır. Onun qarşısında, mənim fikrimcə, yalnız daxili olanlardan daha böyük olan vəzifələr durur. Bu mənada ona, mənim birmənalı hörmətim var. Təəssüf ki, eyni şeyi onun erməni həmkarları haqqında demək olmaz.
- İndi geosiyasi baxımdan mərkəzi gündəmlərdən biri Qərb hegemonluğunu əvəz edəcək çoxqütblü dünyanın qurulmasıdır. Suveren, müstəqil dövlətlərin və Qərbin birqütblü hegemonluğunun bu qlobal “döyüşündə” kim önə çıxacaq?
- Məncə, çoxqütblü dünya tarixi qaçılmazdır. “Tarixi məqsədəuyğunluq” kimi bir şey var. Tarixə kim nəzarət edir - Allah, ya başqası - hər kəs özü nəticəyə gəlir. Amma görünən odur ki, tarixin öz məntiqi var. Bu məntiqə əsaslansaq, çoxqütblü dünyanın formalaşması qaçılmaz bir vəziyyətdir. Aydındır ki, ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərb ölkələri bununla qətiyyən razılaşmır, çünki onlar üçün bu, çox uzun müddət davam edən hegemonluğunun itirilməsi demək olardı. Lakin çoxqütblülük istiqamətində bütün bu dəyişikliklər obyektiv səbəblər fonunda baş verir: Asiya, xüsusən də Çin və digər şərq ölkələri geosiyasi və geoiqtisadi baxımdan irəliləyir. Və məncə, belə dəyişikliklərin labüdlüyünü hiss edən dövlətlərin rəhbərləri bundan ancaq faydalanacaq və öz ölkələrini irəli aparacaqlar.
Bunu cənab Əliyev hiss edir. Və başa düşür ki, bu gələcəkdir. Tarixə uyğun gələn və özünü tarixin sağlam tərəfində tapanlar bundan daha çox divident alacaqlar. Digər məsələ budur ki, bu proses təbii ki, ləng gedir, amma qlobal xarakter daşıyır. Belə proseslər vaxt aparır və şiddətli mübarizə şəraitində baş verəcək. Böyük siyasətdə heç kim sadəcə olaraq hakimiyyəti itirmək istəmir. Lakin gələcək məhz dünyanın çoxqütblü, daha ədalətli sistemə doğru getdiyini başa düşənlərin tərəfindədir. Bir sivilizasiyanın bütün dünyanı idarə etdiyi dövr başa çatdı. Bu artıq köhnəlmiş modeldir.
- Bir tərəfdən Azərbaycan və Ermənistan sülh sazişinin imzalanmasının zəruri olduğunu deyir, digər tərəfdən də bu yolda obyektiv problemlərin olduğunu görürük. Azərbaycan hakimiyyəti Ermənistan Konstitusiyasında Qarabağa ərazi iddialarının olmasını göstərir və qeyd edir ki, tam və hərtərəfli sülh üçün bu iddiaların Konstitusiyadan çıxarılmasının yaxşı olardı. İrəvan dalana dirənir və buna kifayət qədər birmənalı cavab vermir...
- Artıq qeyd etdiyim kimi, mən Ermənistanın hazırkı hakimiyyətinin böyük dəstəkçisi deyiləm, lakin bu halda Paşinyanın mövqeyini başa düşürəm. Aydındır ki, Qarabağ Azərbaycanın tərkib hissəsi olub, onun tərkibində qalacağı da göz qabağındadır. Amma Ermənistanın baş nazirinin bir siyasətçi kimi İkinci Qarabağ müharibəsinin məğlubiyyətindən və 2023-cü ilin sentyabr hadisələrindən sonra yenə də Konstitusiyadan Qarabağa istinadla bağlı istisnaya imza atması- bu, əlavə olaraq özünün çox böyük maneələrə məruz qalması deməkdir. Ermənistanın bütün məğlubiyyətlərində artıq onu günahkar hesab edən erməni cəmiyyəti, son illərin bütün hadisələrindən hələ də emosional olaraq soyumamış cəmiyyət. Cəmiyyətdən Ermənistanın baş nazirinə qarşı çoxlu şikayətlər var. Erməniləri də başa düşmək olar. Məncə, zaman hər şeyin dərmanıdır. Mənə elə gəlir ki, bu vəziyyətdə Azərbaycan və Ermənistan hansısa kompromis tapmalıdırlar. Əsas odur ki, sülh müqaviləsi imzalansın. Və bundan sonra Azərbaycanla Ermənistan arasında real dövlətlərarası qarşılıqlı fəaliyyət başlaya bilər. Sonra xalqlar arasında təmaslarla köhnə yaralar sağalmağa başlayacaq, insanlar yavaş-yavaş sakitləşməyə başlayacaqlar. Ehtiraslar azalacaq. Mən qədim Qarabağ ailəsindənəm. Və mənim üçün Azərbaycanla Ermənistan arasındakı vəziyyət kənar məsələ deyil. Əminəm ki, sülh sazişinin imzalanması Bakı üçün də çox vacibdir. İmzalanandan sonra isə müəyyən müddətdən sonra Ermənistan Konstitusiyasından Qarabağa dair istinadların çıxarılması məsələsi yenidən gündəmə gələ bilər.
Eşitdiyimə görə, Azərbaycan hakimiyyəti mütəmadi olaraq deyir ki, erməniləri Qarabağdan heç kim qovmayıb və eyni qaydada onlara geri qayıtmağı, sakit, dolğun həyat təmin etməyi təklif edir. Məncə, bu düzgün yanaşmadır. Burada da bir növ kompromis tapmaq düzgün olardı. İnsanlara haqq verin, onlara qayğı göstərin. Hamısını sıralamağa çalışın. Ermənilər son nəticədə Azərbaycanın tərkibində yaşayıblar, eləcə də əksinə. Məncə, kənardan təxribat törədilən o faciəli hadisələrə qədər azərbaycanlılar və ermənilər bir-birinə çox yaxın idilər və biz bir-birimizdən qaça bilmərik. Və mehriban qonşuluq hər iki tərəfin xeyrinədir.
O ki qaldı Ermənistanın gələcəkdə sülh sazişindən imtina etməsi riskinə... Və bununla bağlı Konstitusiyada Qarabağa işarələrin işlədilməsi, məncə, Ermənistanda hansı rəhbər hakimiyyətə gəlirsə gəlsin, onun artıq Qarabağı qaytarmaq və ya hərbi qisas almaq heç bir şansı, qanuni qüvvəsi yoxdur. Azərbaycan təbii ki, hər mənada, o cümlədən hərbi baxımdan daha güclü ölkədir, Ermənistandan daha zəngin, əhalisi daha çox olan ölkədir.
- Eyni zamanda Ermənistanda müxalifət az qala revanş tələb edir, Qarabağın qaytarılması ilə bağlı şüarlarla çıxır...
- Ermənilər bütün qafqazlılar kimi güneyli, temperamentli xalqdır. Aydındır ki, ermənilər üçün baş verənlərin hamısı ciddi yaradır. Və cəmiyyətin və bəzi siyasi qüvvələrin bu durumu çox uzun müddət davam edəcək. Əslində heç bir qisas almaq mümkün deyil. Və məncə, Ermənistanın heç bir lideri bunun üçün müharibəyə başlamayacaq.
- Amma sual yaranır: əgər Qərb Ermənistanı silahlandırırsa, onun təhlükəsizlik sistemini, dövlətin inkişafının hər cür əsas sahələrini nəzarətə götürürsə, Paşinyan Qərbin dəstəyi ilə gələcəkdə qisas almaq ideyasını özündə saxlayırmı?
- Əgər onun belə bir fikri varsa, bu, ən böyük axmaqlıq olardı. Bu isə Ermənistan üçün, erməni xalqı üçün mütləq fəlakət olacaq. Ermənistanın qisas haqqında düşünməsini düzgün hesab etmirəm. Ermənistanın qisasını almaqdan danışmaq sadəcə intihardır. Belə bir ssenari Cənubi Qafqazı növbəti qan gölünə qərq edəcək. Ermənistan üçün isə bu, dəhşətli ssenari olardı. Amma açığını deyim ki, Paşinyanın qisas almaq istədiyinə inanmıram. O, elə siyasətçiyə oxşamır. Və mənə elə gəlir ki, Qərb Ermənistanı nəzarətə götürsə, respublikanı müharibəyə sövq etmək onun maraqlarına uyğun olmayacaq. Onun əsas məqsədi Ermənistanda hava qüvvələri bazası əldə etmək və Cənubi Qafqaza nəzarət etməyə çalışmaqdır. Sonra da oradan Azərbaycanı, İranı, Türkiyəni hədələyəcək. O, bölgədəki mövcudluğunu güclü arqumentə çevirmək istəyəcək.
Tərcümə - Elçin Bayramlı
