Bəzə iş yerlərində müəyyən məsələlərlə əlaqədar mübahisə və anlaşılmazlıqlar yaranır və onları yoluna qoymaq lazım gəlir. Əmək mediasiyası nədir, işçi ilə yanan problemlər necə qaydaya salınmalıdır, işdə yaranan mübahisələri həll etməyin hüququ yolu nədən ibarətdir? Bütün bu və bu kimi məsələlər barədə məsələlərə hüquqşünas, mediator Hümmət Əliyev aydınlıq gətirib.
-Əmək mediasiyası nədir?
-Əmək mediasiyası, işçi və işəgötürən arasında yaranan əmək münasibətləri ilə bağlı anlaşılmazlıqların və mübahisələrin sülh yolu ilə həll edilməsini təmin edən prosesdir. Bu prosesdə müstəqil və neytral bir mediator hər iki tərəfi dinləyir, onların problemlərini başa düşməyə çalışır və qarşılıqlı razılaşmaya gəlmək üçün təkliflər irəli sürür. Əmək mediasiyasının əsas məqsədi hüquqi proseslərin qarşısını almaq, vaxt və resurslara qənaət etmək, həmçinin işçi və işəgötürən arasındakı əlaqələri qorumaqdır. Mediasiya, tərəflərin öz aralarında dialoq quraraq daha davamlı və qarşılıqlı faydalı həllərə gəlmələrinə imkan yaradır.
-Əmək mediasiyasının əsas xüsusiyyətləri hansılardır?
-İlk növbədə neytral vasitəçilik: mediator heç bir tərəfi təmsil etmir və obyektiv bir mövqedə durur. Gizlilik: mediasiya zamanı müzakirə olunan məlumatlar gizli saxlanılır, bu da tərəflərin açıq şəkildə danışmasına imkan verir. İnkişaf etmək üçün istiqamət: mediasiya tərəflərin qarşılıqlı anlayış və əməkdaşlıq əsaslı bir həll tapmasına yönəlib, bununla da əmək münasibətlərinin davamlılığını təmin edir. Əsas məsələlərin müəyyən edilməsi: mediator mübahisənin əsas səbəblərini müəyyən edərək, həll yollarını tapmağa kömək edir. Məişət xərclərinin azaldılması: mediasiya məhkəmə proseslərinə nisbətən daha az vaxt və maliyyə tələb edir. Əmək mediasiyası həm işçilərin hüquqlarının qorunmasına, həm də işəgötürənlərin iş yerində harmoniyanı saxlamaq istəklərinə xidmət edir. Bu proses, əmək münasibətlərində yaranan gərginlikləri azaltmaq, qarşılıqlı etimadı gücləndirmək və hər iki tərəf üçün qaneedici həll yolları tapmaq məqsədi daşıyır.
-Fərdi əmək mübahisələri zamanı mediasiya hansı imkanlar yaradır?
-Fərdi əmək mübahisələri zamanı mediasiya işçi ilə işəgötürən arasında yaranan mübahisələri həll etməyə imkan yaradır. Həmin mübahisələr iş şəraiti, əməkhaqqı, müqavilənin pozulması və ya işdən çıxarılma kimi məsələlərlə bağlı ola bilər. Bu zaman mediasiya müzakirələri məxfi saxlanılır, yəni tərəflərin mübahisələri ictimailəşmir. Bu, işçi və işəgötürən üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilər. Bundan əlavə, mediasiya qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq əsasında aparıldığından tərəflər arasındakı münasibətləri qoruyub saxlamağa kömək edir Məhkəmələrdə isə nəticə bir tərəfin uduzması ilə nəticələndiyi üçün münasibətlər daha da pisləşə bilər. Proses zamanı tərəflər qərarı özləri verirlər və onlar razı olmadıqları təqdirdə prosesi tərk edə bilərlər. Bu da onları daha çox öz maraqlarını nəzərə almağa və yaradıcı həllər tapmağa sövq edir .Qeyd edim ki, mediasiya, həm işçi, həm də işəgötürən üçün faydalı bir alternativ olaraq mübahisələri konstruktiv şəkildə həll etməyə imkan yaradır.
-Vətəndaş hansı hallarda gördüyü əlavə iş qarşılığında işəgötürəndən əlavə ödəniş tələb edə bilər?
-Bütün bunlar əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq tənzimlənir. Ümumiyyətlə, belə hallar bir sıra amillərlə bağlı ola bilər. Məsələn, əmək müqaviləsində göstərilməyən işlər: vətəndaş əsas işindən kənar əlavə iş görməyə məcbur edilirsə, bu halda ona həmin iş üçün əlavə ödəniş olunmalıdır. Əgər həmin əlavə iş əmək müqaviləsində göstərilməyibsə, işçi bunun müqabilində ödəniş tələb edə bilər. Növbədənkənar işlər: Əgər işçi növbədənkənar iş saatlarında çalışırsa (məsələn, gecə növbəsində, bayram günlərində və ya istirahət günlərində), bu halda qanunla nəzərdə tutulan əlavə ödənişi tələb edə bilər. Müvəqqəti əvəzetmə hallarında da işçi digər əməkdaşın yoxluğunda onun işlərini yerinə yetiribsə və bu, əmək müqaviləsində nəzərdə tutulmayıbsa, işəgötürəndən əlavə ödəniş tələb edə bilər. Qanunla nəzərdə tutulmuş əmək hüquqlarına gəlincə, əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq, işçi iş şəraitində dəyişiklik və ya ağırlaşdırıcı iş şəraiti zamanı da əlavə ödəniş tələb etmək hüququna malikdir. Bu halların hər biri qanunvericiliklə tənzimlənir və işçi öz hüquqlarını müdafiə etmək üçün qanunları əsas götürməlidir.
-İş mühitində işçi və işəgötürən arasında yaranan hansı mübahisələr mediasiya ilə həllini tapır?
-Bir çox mübahisələr mediasiya yolu ilə həll edilə bilər. Məsələn, işçinin əmək müqaviləsində göstərilən şərtlərlə bağlı işəgötürənlə razılaşmaması hallarında (iş saatları, məzuniyyət hüquqları, əməkhaqqı), yeni vəzifə və ya iş həcmi ilə bağlı narazılığı yarandıqda, işçi işdən çıxarılma və ya müqavilənin ləğvi ilə razı olmadıqda, iş yerində qeyri-adekvat və ya təhlükəsiz iş şəraiti, diskriminasiya və ya qərəzli davranışlarla üzləşdiyi zaman mediasiya bu cür mübahisələrin məhkəməyə getmədən, daha səmərəli və məxfi şəkildə həllinə imkan yaradır.
-Əmək məzuniyyəti ilə bağlı yaranan anlaşılmazlıqlar mediasiya prosesi zamanı necə tənzimlənir?
-İşçi və işəgötürən arasında məzuniyyətin nə vaxt veriləcəyinə dair fikir ayrılığı olarsa, mediasiya prosesi vasitəsilə hər iki tərəfin tələbləri nəzərə alınaraq ortaq bir qərar qəbul edilə bilər. Əgər işçi məzuniyyət zamanı aldığı ödənişlə bağlı narazıdırsa və ya işəgötürən məzuniyyət haqqını düzgün ödəmirsə, mediasiya vasitəsilə həmin məsələ müzakirə olunaraq hüquqların qorunması üçün addımlar atılır. Bəzən işçi məzuniyyətini tam şəkildə yox, bölünmüş formada götürmək istəyə bilər. O, işəgötürənlə bu məsələdə razılığa gələ bilmədikdə, mediasiya prosesi vasitəsilə kompromis tapıla bilər. İşəgötürən məzuniyyətlə bağlı müəyyən məhdudiyyətlər qoyursa və ya işçiyə məzuniyyəti tam şəkildə vermirsə, bu vəziyyət də mediasiyada müzakirə edilə bilər.
-Bu zaman barışıq sazişi necə icra olunur?
-Əmək mediasiyası zamanı barışıq sazişinın əldə edilməsi qaydası belədir. Razılaşma sənədinin tərtibi: mediasiya prosesinin sonunda tərəflər arasında əldə olunan razılaşma yazılı şəkildə sənədləşdirilir. Həmin sənəd barışıq sazişi adlanır və tərəflərin razılaşdığı şərtləri əks etdirir. Məzmunun dəqiqləşdirilməsi: Barışıq sazişində nəzərdə tutulan tələblər, öhdəliklər, ödənişlər, vaxt çərçivələri və digər şərtlər dəqiq şəkildə göstərilməlidir. Bu, tərəflərin gözləntilərinin aydın olması üçün vacibdir. İmzalanma: Hər iki tərəf barışıq sazişini imzalayır. Bu, sazişin hüquqi qüvvəyə minməsi üçün vacibdir. İmzalanma mərhələsi, tərəflərin razılığını təsdiq edir. Tərəflərin öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi: Barışıq sazişi imzalandıqdan sonra hər iki tərəf sazişdə göstərilən öhdəlikləri yerinə yetirməyə başlamalıdır. Bu, razılaşmanın icrasını təmin edir. Müvafiq monitorinq: Mediasiya nəticəsində əldə olunan razılaşmanın icrasını izləmək üçün tərəflər arasında müvafiq əlaqə saxlanılır. Əgər hər hansı bir tərəf öhdəliklərini yerinə yetirmirsə, bu məsələ yenidən müzakirə edilə bilər.
-Kompensasiya tələbli əmək mübahisələri necə həll olunmalıdır?
-Kompensasiya tələbli əmək mübahisələri, işçi və işəgötürən arasında işçinin maddi və ya qeyri-maddi zərərlərinin ödənilməsi ilə bağlı yaranan mübahisələrdir. İşdən azad olunma ilə bağlı mübahisələr, təsdiqlənməmiş işdən çıxarılma, məzuniyyət haqlarının ödənilməsi, gecikmiş əməkhaqqı, iş şəraiti ilə bağlı zədələnmə, həmçinin işçinin peşə inkişafı və təhsili ilə bağlı gözləntiləri yerinə yetirilmədikdə, iş yerində yaranan daxili mübahisələr nəticəsində işçinin performansının zərər görməsi və ya stres yaşaması halında o, işəgötürəndən kompensasiya tələb edə bilər.
- Deyə bilərikmi ki, əmək mübahisələrinin həllində mediasiya ən doğru yoldur?
-İş mühitində əmək mübahisələri işçi və işəgötürən arasında hüquqi və maddi maraqların toqquşması nəticəsində yaranır. Həmin mübahisələr kompensasiya tələbləri, əmək məzuniyyətinin şərtləri, zərər və ziyanlar, müqavilə pozuntuları kimi müxtəlif sahələri əhatə edir. Mediasiya bu cür mübahisələrin həlli üçün effektiv vasitədir. Bu proses tərəflərin müzakirələr apararaq ortaq bir razılaşmaya gəlməsini təmin edir, hüquqi xərclərini azaldır, münasibətləri qoruyur. Nəticə etibarilə əmək mübahisələrinin düzgün və ədalətli həlli, iş mühitinin sağlamlığını artırır və əməkdaşların hüquqlarını müdafiə edir.
-Müsahibə üçün təşəkkür edirik.
Əlaqə:(077) 250-77-44
https://www.facebook.com/share/dScD51s5umJNuKzQ/?mibextid=LQQJ4d
