2024-cü il sentyabrın 24-də Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan BMT Baş Assambleyasının 79-cu sessiyası çərçivəsində Nyu-Yorkda əhəmiyyətli bir görüş keçirdilər. Bu görüş Ermənistan və Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində davam edən səylərdə mühüm irəliləyiş hesab olunur və hər iki lider dialoqun bu prosesin əsas komponenti olduğunu vurğulayıblar.
Görüş "Türkiyə Evi"ndə baş tutub, bu da BMT tədbiri zamanı Türkiyənin diplomatik təşəbbüslərini simvolizə edən bir məkan kimi seçilib. Prezident Ərdoğan Paşinyana xatirə hədiyyəsi təqdim edərək, xoşməramlı niyyətini ifadə edib. Danışıqların məzmunu hələ tam açıqlanmasa da, Paşinyanın Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı normallaşma prosesinin cari vəziyyəti barədə Ərdoğana məlumat verdiyi bildirilir. İki ölkə arasında onilliklərdir davam edən gərginlikdən sonra son illərdə bu prosesin müəyyən dərəcədə irəliləməsi müşahidə edilir.
Hər iki lider uzun müddətdir mövcud olan problemlərin, o cümlədən tarixi narazılıqların və regional təhlükəsizlik məsələlərinin həllində dialoqun zəruriliyini açıq şəkildə vurğulayıblar. “Ermənistan Türkiyə ilə dialoqu yalnız ikitərəfli münasibətlər üçün deyil, bütövlükdə bölgənin sabitliyi üçün vacib hesab edir”, - deyə Ermənistan hökumətindən yüksək vəzifəli bir şəxs Paşinyanın mövqeyini əks etdirərək bildirib. Bu fikir, 2024-cü ilin yayında keçirilən yüksək səviyyəli görüşlərlə əlaqəli olan əvvəlki səyləri əks etdirir.
Türkiyə isə uzun müddətdir ki, Ermənistanla mürəkkəb münasibətlər saxlayıb və bu əsasən erməni soyqırımı məsələsi və regional münaqişələrlə bağlı olub. Lakin indi Ankara yeni bir səhifə açmaq istəyi ilə çıxış edir. “Bu görüş Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin olunması üçün mühüm addımdır və biz bu müzakirələri davam etdirmək istəyirik”, - deyə görüşdən sonra Türkiyədən bir diplomatik mənbə qeyd edib.
Analitiklər bu görüşü daha geniş regional yenidən tənzimləmənin bir hissəsi kimi qiymətləndirirlər. Cənubi Qafqaz hələ də geosiyasi gərginliyin mərkəzindədir və xüsusilə Ermənistan və Azərbaycan arasında həll olunmamış Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövcuddur. Türkiyə isə tarixən bu münaqişədə Azərbaycanın tərəfini tutub. Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Ermənistan və Türkiyə arasındakı münasibətlərin normallaşması bölgədə sülh səylərinə müsbət təsir göstərə bilər, lakin bu, bütün tərəflər üçün həssas bir tarazlıq tələb edir.
“Hər iki lider həm daxili, həm də beynəlxalq təzyiq altındadır ki, bölgə sabitliyinə töhfə verə biləcək davamlı həllər tapsınlar. Bu görüş onların bu səyləri davam etdirməyə sadiq olduqlarını göstərir, hətta dərhal nəzərə çarpan irəliləyişlər olmasa belə,” - deyə Qafqaz məsələləri üzrə ixtisaslaşmış bir siyasi analitik bildirib.
Bu dialoq ətrafında optimizmə baxmayaraq, müəyyən çətinliklər qalmaqdadır. Ermənistan və Türkiyə cəmiyyətləri hələ də qarşılıqlı inamsızlıq içərisindədir və həll olunmamış tarixi narazılıqlar böyük bir maneədir. Üstəlik, Ermənistan və Azərbaycan arasındakı geosiyasi rəqabət Yerevan və Ankara arasında yaxınlaşmaya əlavə mürəkkəblik gətirir. Ərdoğanın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə güclü ittifaqı onu göstərir ki, Türkiyə-Ermənistan münasibətlərində hər hansı əhəmiyyətli irəliləyiş Bakı tərəfindən diqqətlə izlənəcəkdir.
Ermənistanda bəzi tənqidçilər isə Türkiyənin niyyətlərinə skeptik yanaşırlar. “Həmişə bir narahatlıq var ki, Türkiyə bu məsələdən öz təsirini artırmaq üçün strateji bir hərəkət kimi istifadə edə bilər və əsas problemləri həll etmədən bu istiqamətdə addım ata bilər”, - deyə erməni müxalifətindən bir nümayəndə bildirib.
Bununla belə, Paşinyan və Ərdoğan arasındakı görüş irəliyə doğru müsbət bir addım kimi qiymətləndirilir, hər iki lider dialoqun əhəmiyyətini vurğulayıblar. Beynəlxalq ictimaiyyət bu diplomatik səylərin Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasında konkret irəliləyişlərə səbəb olub-olmayacağını diqqətlə izləyəcəkdir.
Sabitliyə doğru yol?
Nyu-Yorkda keçirilən bu kimi yüksək səviyyəli görüşlərin davam etdirilməsi Ermənistan və Türkiyənin tarixi fərqlərini nə vaxtsa aradan qaldıra biləcəyi ilə bağlı ümid verir. “Türkiyə Evi”ndəki simvolik məkan və hədiyyə mübadiləsi hər iki liderin daha dost münasibətlərin qurulması niyyətini əks etdirir. Bununla belə, sabitliyə gedən yol yalnız dialoqla deyil, həm də hər iki ölkənin uzun müddət davam edən problemləri həll edəcək konkret tədbirlər görməsi ilə təmin olunacaq.
“Çətinliklər realdır, lakin fürsətlər də var”, - deyə danışıqlarla tanış olan bir Qərb diplomatı bildirib. “Hər iki lider başa düşür ki, Cənubi Qafqazda sülh və sabitlik onların ölkələrinin konstruktiv rol oynamadan əldə edilə bilməz.”
Dünya bu danışıqların növbəti addımlarını izlədikcə, Ermənistan və Türkiyə arasındakı dialoqun bərpası bölgədə yeni bir dövrün başlanğıcı ola bilər—bu dövr əməkdaşlıq və qarşılıqlı anlaşmanın düşmənçiliyin yerini tutduğu bir dövr ola bilər.
