Azərbaycanla Özbəkistan arasında qardaşlıq münasibətləri müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəlib. Avqustun 22-23-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Özbəkistana dövlət səfəri zamanı iki ölkə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında saziş imzalanıb.
Hafta.az-ın yazdığına görə, bu vaxta qədər Özbəkistan regional qonşuları Qazaxıstan və Tacikistanla müttəfiqlik müqaviləsi imzalamışdı. Beləliklə, müttəfiqlik və strateji tərəfdaşlıq arasında fərq nədir, müttəfiq ölkələrin öhdəlikləri nədən ibarətdir?
Özbəkistanlı politoloq Fərhod Tolipov qeyd edib ki, iki ölkə arasında münasibətlər sürətlə inkişaf edir. Qarşılıqlı etimadın artması nəticəsində müttəfiq dövlətlər təhlükəsizlik və hərbi sahələrdə birgə siyasət aparacaqlar.
“İndiyədək Özbəkistan Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələri ilə strateji tərəfdaşlıq haqqında sazişlər imzalayıb. Hazırda Özbəkistan region ölkələri arasında yalnız Qazaxıstan və Tacikistanla müttəfiqlik müqaviləsi imzalayıb. Əslində, ölkələr arasında strateji tərəfdaşlıq 3-4 göstərici ilə seçilən münasibətlər növüdür. Strateji tərəfdaşlar əməkdaşlığı hərtərəfli etməklə uzunmüddətli perspektivi hədəfləyirlər. Həmçinin, strateji tərəfdaş ölkələr xarici siyasətlərində əsas qlobal məsələlərdə mövqelərini uyğunlaşdıracaqlar. Yəni strateji tərəfdaş sayılan ölkələr xarici siyasətdə bir-birinə zidd hərəkət etmirlər. Bu əməkdaşlıq əlaqələri böyüdükcə və inkişaf etdikcə qarşılıqlı etimad daha yüksək səviyyəyə qalxacaq, müttəfiqlik münasibətləri formalaşacaq. Müttəfiqlik müqaviləsini imzalayan ölkələr təhlükəsizlik və hərbi sahədə ümumi siyasət yürüdürlər. Müttəfiq dövlətlərdən biri xarici təhlükə ilə təhdid olarsa, digər müttəfiq dövlət ona hərbi yardım göstərəcək. Yəni xarici təhlükələrə qarşı çiyin-çiyinə mübarizə aparırlar. Birlik hesab olunan məhz budur”, - Fərhod Tolipov deyib.
Bu gün Yaxın Şərq regionunda gərginlik və Ukraynadakı müharibə quru yollarına tələbatı artırıb. Özbəkistan Avropaya çatmaq üçün Azərbaycandan keçən Bakı-Tiflis-Qars quru dəhlizindən istifadə etmək istəyir.
Özbəkistanın Beynəlxalq Əlaqələr üzrə İnformasiya və Təhlil Mərkəzinin direktoru Sancar Vəliyev yerli “Daryo” nəşrinə, nəqliyyat dəhlizlərindən birgə istifadə məsələsi ilə bağlı bunları deyib: “Azərbaycan öz ərazisinin Cənubi Qafqazda nəqliyyat mərkəzinə çevrilməsi üçün çox səy göstərir. Xəzər dənizində liman infrastrukturu inkişaf edir, Bakı-Tiflis-Qars quru dəhlizi var, yeni kommunikasiya layihələri hazırlanır. Ona görə də Özbəkistanın Azərbaycanın infrastrukturundan Avropa və Yaxın Şərqlə əməkdaşlıq etməsi çox vacibdir. Öz növbəsində, bizim Mərkəzi Asiyada çox cəlbedici yol şəbəkəmiz var. Əfqanıstana gedən yeganə dəmir yolu Özbəkistandan keçir. Biz öz səylərimizlə Çin və Pakistana dəmir yolunun tikintisinə başlamaq üçün işin dərin mərhələsinə qədəm qoyduq. Bunlar dünyanın iki ən böyük istehlak bazarına - Cənubi (Hindistanla) və Şərqi Asiyaya (Çinlə) daxil olmaq üçün çox ciddi layihələrdir. Beləliklə, hər iki ölkənin mövcud və gələcək nəqliyyat infrastrukturu qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq üçün əlavə platforma yaradacaq və qitənin əsas regionlarının qarşılıqlı asılılığını gücləndirəcək”.
Digər politoloq Fərhod Kərimov isə Azərbaycan prezidentinin Özbəkistana rəsmi dövlət səfərinin əhəmiyyətindən söz açarkən bildirib ki, iki ölkə öz imkanlarından tam istifadə etmir.
“Özbəkistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin tarixi əsasları var. Məsələn, Əlişir Nəvai Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sindən ilhamlanaraq öz “Xəmsə”sini yaradıb. Özbək və Azərbaycan xalqlarının tarixi kökləri türk dilinin inkişafında mühüm rol oynayıb. Bundan əlavə, Bakıda Buxara karvansaraları var idi. Yəni qohumluq əlaqələri qorunub saxlanılıb. Azərbaycanla yaxşı əlaqələr qurulsa da, biz hələ də imkanlardan tam istifadə edə bilməmişik. Özbəkistanla Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi bir neçə milyon dollardır. Yəni imkanların onda birini belə istifadə etməmişik”, - politoloq deyib.
Fərhod Kərimov əlavə edib ki, Özbəkistan Bakı vasitəsilə Qara dənizə və Aralıq dənizinə çıxış əldə edəcək.
“2023-cü ilin avqustunda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dəvəti ilə Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev Azərbaycana dövlət səfəri edib. Bu görüş zamanı sahibkarlıq və investisiya proqramlarının mübadiləsi məsələləri müzakirə edilib. O zaman 400 milyon dollarlıq müqavilə imzalanıb. Eyni zamanda, Bakı-Tiflis-Qars nəqliyyat dəhlizindən istifadə məsələsi də müzakirə olunub. Bu yolla Özbəkistan Qara dənizə və Aralıq dənizinə çıxır. Bu, Özbəkistan üçün çox vacibdir. Amma bəzi yerli problemlər var ki, Azərbaycan onu regionun güc mərkəzləri olan Türkiyə və ya Rusiya vasitəsilə həll etməyə çalışır. Özbəkistan fürsəti əldən vermədən bu prosesdə birbaşa iştirak edir. Yəni Özbəkistan bu ərazidən keçən dəhlizlərin formalaşması prosesinə iştirakçı kimi qatılmaq istəyir”, - deyə o bildirib.
