Makronun Avropa Parlamenti seçkilərində ifrat sağçılara çoxluğu uduzduqdan sonra erkən seçki keçirmək qərarı Fransa mediasında əks-səda doğurur. 1789-cu il inqilabından sonra köklü siyasi təlatümlər nəticəsində 5 ayrı respublika çıxaran ölkədə “indi altıncı vaxtdır?” şərhləri verilir.
Turkustan.az xəbər verir ki, Fransa prezidenti Emmanuel Makron Avropa Parlamenti (AP) seçkilərində ifrat sağçıların böyük fərqlə birinci olmasından sonra Milli Assambleyanı buraxacağını və növbədənkənar seçkilər keçirəcəyini açıqlayıb. Miqrant böhranını Avropadan daha sıx yaşayan Fransada bu dəfə iynə ifrat sağçıların tərəfindədir. Fransadakı siyasi analitiklər “Makron 2022-ci il seçkilərində parlament çoxluğunu itirdikdən sonra altıncı respublikaya keçid varmı?” şərhini vermişdilər. Makronun riskli seçki qərarı bu müzakirələri yenidən gündəmə gətirib. Marin le Penin rəhbərlik etdiyi ifrat sağ cəbhə Fransada hakimiyyətə gələrsə, 1792-ci ildən bəri saylanan respublika rejimlərinə yenisinin də əlavə olunacağı şübhəsizdir. Fransada inqilabla başlayan cümhuriyyət rejimləri beş dövr üzrə qiymətləndirilir. Bugünkü dövr “Beşinci Respublika” adlanır.
Fransada “Birinci Respublika” 1792-1804-cü illər arasında həyata keçirilən respublika rejimi kimi qəbul edilir. 26 avqust 1789-cu ildə elan edilən İnsan Hüquqları Bəyannaməsi kralın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı və ölkədə hökumət konstitusiya monarxiyasına çevrildi. 1792-ci ildə Prussiya və Avstriyanın müharibə elan etməsi Fransadakı tarazlığı tamamilə dəyişdi. Kral XVI Lüdovikin ölkəsinin iki ən böyük düşməni ilə təmasda olduğu üzə çıxanda sülalə böyük səs-küylə devrildi. XVI Lüdovik və Kraliça Mari Antuanetta gilyotinə gedərkən respublika 21 sentyabr 1792-ci ildə elan edildi. Fransanın bugünkü üçrəngli bayrağı və onun dövlət himni "La Marseillaise" Birinci Respublikanın əsəridir. Lakin respublikaçıların daxili çəkişmələri Fransa tarixində “terror dövrü” kimi tanınan qanlı səhifə açdı. 1804-cü ildə respublika rejimi özünü “imperator” elan edən Napoleon Bonapartın sərt diktaturası ilə əvəz olundu.
1814-cü ildə Bonapartın devrilməsindən sonra yenidən qurulan kral rejimi 1848-ci ilə qədər davam etdi. Lakin bu dəfə ölkədə yeni inqilab dalğası başladı. Paris küçələrində barrikadalar quran respublikaçılar 1848-ci ildə istədiklərinə nail oldular. 1852-ci ilə qədər davam edən rejim “İkinci Respublika” adlanırdı. Prezident Lui Napoleon Bonapartın 1852-ci ildə özünü “imperator” elan etməsi ilə respublika sona çatdı.
Üçüncü Respublika Fransada 1870-1940-cı illəri əhatə edir. Almaniya ilə müharibə davam edərkən qüvvəyə minən konstitusiya ölkəyə geniş demokratik hüquqlar qazandırdı. Bu dövrdə dünyəvilik, birləşmək azadlığı, təhsil və səhiyyə sahələrində sosial islahatlar başladı. Lakin 1914-cü ildə başlayan Birinci Dünya Müharibəsi islahatları geri qaytardı. Üçüncü Respublika 1940-cı ildə Almaniyanın işğalı altına düşəndə sona çatdı.
İkinci Dünya Müharibəsinin başa çatması Fransada yeni respublikanın qapısını açdı. Alman işğalından sonra yeni konstitusiya hazırlayan ölkədə 1946-cı ildə “Dördüncü Respublika” rejimi quruldu. İşğala müqavimət göstərən qüvvələrin lideri general Şarl de Qoll ölkənin yeni baş naziri seçildi. Lakin 1958-ci il mayın 13-də Fransanın müstəmləkəsi olan Əlcəzairdə başlayan üsyan 4-cü Respublikanın sonunu gətirdi. 1958-ci il iyunun 1-də parlament De Qolu yenidən hökumətin başçısı təyin etdi. Fransada yeni konstitusiya 28 sentyabr 1958-ci ildə vətəndaşların 80 faizinin səsi ilə qəbul edildi. Beləliklə, Fransada bu gün də davam edən "yarı prezidentlik" olan "Beşinci Respublika" başladı.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
